Tíminn - 28.06.1981, Blaðsíða 20

20
Sunnudagur 28. júni 1981
Uppruni nokkurra ættarnaf na
■ Hér kemur listi yfir uppruna nokkurra ættarnafna sem telja má allal-
geng á Islandi. Þau eru valin nokkurn veginn af handahófi og sjálfsagt
hafa ýmis kunn nöfn orðið útundan. Það skal tekiö fram að ekki er í
þessari samantekt gerð tilraun til ættfræðslu heldur kastljósinu einungis
beint að því hvernig nöfnin hafa orðið til eða þá á hvern hátt þau eru til
íslands komin. Skrifaður fróðleikur er enn sem komið er af skornum
skammti um flest þessara nafna svo mest er byggt á viðtölum við þá
aðila sem nöfnin bera. Þeir eru auðvitað manna fróðastir um sögu
nafna sinna en þó höfum við fyrirvara á um endanlega nákvæmni.
Bergmann
Þaö eru nokkrar
og aðskildar ættir á Islandi sem
bera þetta nafn. Sú fjölmennasta
þeirra mun vera komin af öðrum
tveggja bræðra á Þingeyrum
snem ma á 19. öld en hann tók sér
þetta nafn, Bergmann, en bróðir
hans tók sér nafnið ólsen og frá
honum eru komnir Björn M.
Ólsen rektor og fleiri. Þá munu
fleiri Islendingar hafa tekið sér
nafnið en einnig hafa að minnsta
kosti einhverjir útlendingar flutt
nafniö með sér til landsins. Þeir
Bergmenn sem Helgar-Timinn
náði i reyndust vera litlir áhuga-
menn um ættfræði svo fáu má slá
föstu.
■ Sigurður Nordal
við heimabæ sinn og nefndist i
fyrstu Gunnlaugur Brján en það
breyttist i' Briem þar eð fyrra
nafnið þóttióþjált i munni. Gunn-
laugur hélt nafni sinu er til
Islands kom og er af honum kom-
in mikil ætt og stór.
Claessen þag mun j,afa
verið árið 1868 að hingað til
tslands kom 18ára gamalldansk-
ur piltur, Valgarð Claessen að
nafni, og kom fyrst á Sauðárkrók.
Valgarð varð siðar landsféhirðir
en nafnið Claessen er frá honum.
Upphaflega mun það komið frá
Hollandi en þaðan voru forfeður
hans.
■ Benedikt Gröndal ( sá gamli)
Agúst Teódór Flygenring en sá
var auðvitað Þórðarsonur eftir
sem áður. AgUst gerðist fyrst
skdtuskip6tjóri en siðar kaup-
maður i Hafnarfirði og hafði hann
þá eðlilega mikil samskipti við
Dani. Tók hann þá að kalla sig
Flygenring að ættarnefniog hefur
nafnið haldist hjá afkomendum
hans siðan.
uigja
„Mörður hét maður
og var kallaður Gigja...” Eitt-
hvaö á þessa leið hefst Brennu-
njálssaga en þetta nafn tók sér
Geir Gigja snemma á þessari öld
þegar ættarnöfn voru i tisku.
Varla mun sérstök ástæða hafa
legiö til nafnavalsins en það er nU
nokkrar kvi'slar eru þærþó tengd-
ar innbyrðis að ýmsu leyti og má
nefna að kona Júliusar Havsteen
var systurdóttir Hannesar Haf-
stans.
Þess má geta að Július Hav-
steen hafði skýringu á nafninu
sem er skemmtileg enda þótt
telja verði hana fremur lang-
sótta. Þannig er að uppá Fær-
eyjará að hafa rekið sjóræningja
nokkurn sem bar nafnið Hreini,
sem þýðir steinn, og siðan eiga
afkomendur hans að hafa tekið
sér nafnið Havsteen (og siðar á
íslandi Hafstein) sem þýðir þá
„særekinn steinn”.
Hjörvar t>aö var Heigi
Salómonsson, einn hinna alkunnu
■ Helgi Hjörvar
■ Thor Jensen
nafnið haldist frammá þennan
dag.
Líndal
Fyrsti maðurinn
sem bar þetta nafn á Islandi mun
hafa verið Hans Jakob nokkur
Lindal, en það var danskur mað-
ur sem starfaði sem skrifari hjá
stiftamtmanninum skömmu fyrir
aldamótin 1800. Ekki er vitað
hvaðan hann hafði þetta nafn né
hvort það var upptekið hér á landi
þá. Svo gerðist það um og fyrir
aldamótin siðustu að að minnsta
kosti þrjár ættir taka nafnið upp
og eru allar Ur Linakradal i
Vestur-HUnavatnssýslu. Nafnið
er að sjálfsögðu stytting Ur Lin-
akradal i þessum tilfellum. Hér
er um að ræða ættir Björns Lin-
■ Jón Thoroddsen
Blandont>rir bræöur, Einar,
Þorkell og Ami Erlendssynir tóku
sér þetta nafn snemma á öldinni
þegar „ættarnafnaaldan” skall
yfir landið. Þedr voru Ur Austur-
HUnavatnssýlu og kenndu sig við
Blöndu.
Blöndal &
Blöndahl Þetta
naf n tók upp Björn Auðunarson er
hann var i Danmörku i byrjun 19.
aldar, fyrstsem laganemi við há-
skólann i Kaupmannahöfn og sið-
ar sem skrifari Grims Jónssonar,
siöar amtmanns i Skelskör á Sjá-
landi. Dönum mun haf a þótt erfitt
aö bera fram fóöurnafn hans og
hann þvi' kennt sig við fæðingar-
stað sinn Blöndudalshóla. Björn
Blöndal var siöar frægur sýslu-
maður. Stafsetning nafnsins var
nokkuö á reiki til að byrja meö:
Blondahl, Blondal, Blöndahl og
Blöndal en þeir sem bera siöasta
nafnið nU eru allir komnir I bein-
an karllegg frá Bimi sýslumanni.
Nafnið Blöndahl, sem allnokkrir
bera nU, er hinsvegar þannig til
komið að Sigriöur einkadóttir
Björns átti með séra Sigfúsi af
Reykjahlíðarætt son sem hét
Magnús Þorlákur (1861-1932), en
hann tók upp nafniö Blöndahl sem
ættarnafn og kallaði sig Magnús
Th. S. (SigfUsson) Blöndahl. Hef-
ur nafnið siöan haldistiþeirri ætt.
Brekkan Tvær ættir á
Islandi skarta þessu nafni og tóku
báðar upp án þess að vita um
hina. Annars vegar er um að ræða
Friðrik Asmundsson, rithöfund,
sem bjó i tuttugu þrjátiu ár I Dan-
mörku á fyrri hluta þessarar ald-
ar og tók þar upp nafniö Brekkan
eftir heimabæ si'num, Brekkulæk
i Miöfiröi. „An”-endingin er fyrir
keltnesk áhrif sem i tisku voru
meðal Islendinga á þessum tima.
Er Friðrik Brekkan fluttist heim
hélthann nafninu.Hins vegar tók
Sigdórnokkur frá Brekku IMjóa-
firöi þetta sama nafn upp og um
svipað leyti, eins og áður segir.
Sigdór Brekkan mun ekki hafa
eignast börn sjálfur en kjörbörn
átti hann og hafa afkomendur
þeirra notaö nafniö sfðan. Er það
að mestu bundið við Austfirði.
Bnem >etta nafn er mnnið
úr Barðastrandasýslu, frá
Brjánslæk. Gunnlaugur Guð-
brandsson hét maður, bóndason-
ur frá Brjánslæk, og var samtiða
Bertil Thorvaldssen á listaskóla i
Danmörku. Einsog Islendinga
var gjarnan siður kenndi hann sig
VldUseil Það munu vera
tvær ættir á Islandi sem bera
þetta nafn. Annars vegar er um
aö ræða ætt danskra kaupmanna
á Snæfellsnesi sem gengu jafnan
að eiga islenskar konur og
blönduðust þvi smátt og smátt
Islendingum. Nafnið varöveittist
alla tið i karllegg og er ætön nú
oröin býsna fjölmenn. Nefna má
aö þeir bræöur, Haukur og örn
Clausen,eru komnir I sjötta lið af
hinum fyrsta Clausen og eru þvi
Danir að einum/32. önnur Clau-
sen-ætt er af A ustfj örðum en hún
mun öllu fámennari og upphaf-
lega komin úr Noregi.
Cortes Upprunalega mun
Cortes-ættin vera komin frá
Spáni, svo sem hljómur nafnsins
bendir til, en fyrir alllöngu fluttist
einhver úr ættinni til Danmerkur.
Þaðan barst ættin til Svlþjóðar en
i báöum þessum löndum er hún
ennþá til. Til Islands náði hún rétt
eftir aldamótin siðustu þegar
Emanúel Cortes kom til Reykja-
vikur, til þess að starfa i prent-
smiðjunni Gutenberg, þar sem
hann var yfirprentari. Hann gekk
að eiga islenska konu, Björgu
Jóhannesdóttur Zoega, og siðan
hefur allt gengið af sjálfu sér.
eingöngu borið af afkomendum
Geirs.
Gröndal Hinn fyrsti Gröndal
hét Benedikt Jónsson úr Mý-
vatnssveit sem gekk i Hólaskóla
en fór siðar til náms i Kaup-
mannahöfn og varð enn siðar
dómari á Islandi. Einsog tiska
var tók hann sér ættarnafn i Dan-
mörku og mun hafa valið Gröndal
eftir einhverjum staðháttum i
Mývatnssveiönni þó ekki sé alveg
ljóst hvaöa staðhætör það voru.
Benedikt átti enga syni en hins-
vegar tvær dætur. önnur þeirra
giftist Sveinbimi Egilssyni,
skáldi, og átti með honum son
sem skirður var Benedikt Svein-
bjarnarson. Fljótlega festist
nafnið Gröndal við hann og hét
hann það uppfrá þvi. Er það
Benedikt Gröndal skáld og er út
frá honum kominn einn bálkur
Gröndal-ættarinnar. Hinsvegar
átti Sveinbjörn Egilsson dóttur
sem Valborg hét og hún átö son
sem skirður var Benedikt. Hann
var Þorvaldsson en fékk einnig
nafnið Gröndal. Var hann oftast
kallaður Benedikt Þ. Gröndal og
frá honum komin önnur grein ætt-
arinnar, sú sem meðal annarra
Benedikt Gröndal, fyrrverandi
forsætisráðherra, er af.
Dungal i Njálu er minnst á
Dungal Guðröðarson konung á
Mön og einnig Dungal Skotakon-
ung. Er Þuriður Nielsdóttir,
eiginkona Páls Halldórssonar,
eignaöist son árið 1908 kom
Haraldur Nielsson, prófessor og
bróðir Þuriðar, þvi til leiðar að
drengurinn var skiröur Friðrik
Dungal Pálsson, en honum fannst
nafnið mjög fallegt. Sfðan er þaö
bróðir Friðriks, Niels, sem lög-
leiöir Dungal sem ættarnafn
þeirra bræðra allra, en þeir voru
alls sex, skömmu fyrir 1920, þeg-
ar sem mest var um ættarnöfn.
Kostaði það tiu krónur til stjórn-
arráðsins. Bræöurnir sex komu
siöan nafninu áfram til afkom-
enda sinna enaf þeim er Friörik
Dungal, hinn fyrsö, einn á lifi.
Flygenring þannig
var
að Þórður Sigurðsson frá Fiski-
læk i' Borgarfirði tók sig upp á
ni't jándu öld og fór Ismlöalæri eöa
edtthvert annaö iðnnám til Dan-
merkur. Segir ekki meira af þvi
en I Danmirku kynntist Þóröur
dönskum manni og varö þeim vel
tilvina. Þessi maður hét Flygen-
ring. Þegar heim kom skirði
Þórður einn af sjö sonum sinum
Hafstein Þetta nafn er
upphaflega danskt en það báru
hingaö danskir kaupmenn sem
versluðu á Norðurlandi fyrir tvö
til þrjú hundruð árum. Þeir skrif-
uðu nafnið uppá dönsku: Hav-
steen. Kaupmenn eignuðust af-
komendur á Islandi og á siöustu
öld varð einn þeirra, Pétur, amt-
maður á Mööruvöllum. Hann
islenskaði nafnið að nokkru leyti
og tók að skrifa sig Havstein en
siðan var það sonur Péturs,
Hannes ráðherra og skáld, sem
steigskrefiðtilfullsog kallaði sig
Hafstein. Hann mun reyndar
hafa nefnt sig Haísteinn til að
byrja með en siðan látið annað n-
ið flakka. Hefur nafnið verið i
þessari mynd frá þvi fyrir siðustu
aldamót. Bræður Hannesar,
Mari'nó og Gunnar, tóku upp
sama hátt. Eftir sem áður var
myndin Havsteen til,en rétt fyrir
slðari heimsstyrjöld fengu börn
Júlfusar Havsteen, sýslumanns á
Húsavi'k, leyfi hjá börnum
Hannesar Hafsteins til að breyta
nafninu i sama form. Havsteen
þekkist þó enn þvi JUlius haföi
ætöeitt tvo syni einnar dóttur
sinnar og héldu þeir gömlu staf-
setningu nafnsins. Þótt Hafsteins-
ætön hafi nú greinst niöur i
Salómonssona, sem tók sér þetta
nafn árið 1916 og fékk fyrir kort
frá Sigurði Nordal með
hamingjuóskum. Helgi var fylgj-
andi þvi að tekin yrðu upp ættar-
nöfn á Islandi og aukinheldur
þóttu honum hvimleið erlend nöfn
á islenskum mönnum, þar með
taliö Salómon, enda þótt honum
þætti vænt um fööur sinn. Nafnið
er væntanlega komið beinustu
leið af hjör= sverð. Eftir að
islenska rikisUtvarpið var stofnað
árið 1930 varðHelgi Hjörvar sem
kunnugt er mjög vinsæll Utvarps-
maður og voru þá margir ungir
drengir skirðir i höfuðið á honum
en nafnið þá aðeins notað sem
fornafn. Reyndar hefðu lög-
helgunarlögin frá fyrri hluta
aldarinar átt að koma i veg fyrir
slikt.
Kva.l’ail þag voru bræðurn-
ir Einar H. Kvaran, rithöfundur,
og Sigurður Kvaran, læknir á
Seyðisfirði, sem fyrstir tóku þetta
nafn upp hér á tslandi en uppruni
þess er irskur. 1 fornsögunum er
sagt frá Ólafi Kvaran, konungi i
Dýflinni, en ekki er þekkt önnur
skýring á að bræðurnir skuli hafa
tdcið það upp en að þeim hafi
hreinlega litist vel á þaö. Aö þvi
er best er vitað eru allir þeir sem
bera nafið Kvaran nútildags
komnir af öðrumhvorum bræðr-
anna. Þetta nafn er til á Norður-
löndum, að minnsta kosti Dan-
mörku, samanber Bodil Kvaran
óperusöngkonu, en ekki skal full-
yrt um það hér hvort um skyld-
leika sé þar að ræða.
Kúld Upphaflega mun
þetta nafn vera komið frá norsk-
um kaupmanni sem verslaði i
Færeyjum og eignaðist af-
komendur hér á landi. Var það
liklega á 17. öld. Slðan gerist það
að einn afkomandi Norðmanns-
ins, sem ekki hafði eignast börn,
arfleiðir mann nokkurn aö öllum
eigum sinum og þar á meðal
nafninu. Sá maður var séra
Eirikur Kúld. Börn séra Eiriks
dóu ung en nafninu var haldið við
á sama hátt og þaö barst til hans.
Þannig var að Jón Eyjólfsson á
ökrum á Mýrum — sonur Eyjólfs
úr Svefneyjum — hafði nýlega
eignast son en Svefneyjafólkið
var venslað við Þuriði Svein-
bjarnardóttur, eiginkonu séra
Eiriks, og ef til vill við Erik
sjálfan. Þau presthjónin arf-
leiddu nú son Jóns að öllum eig-
um sinum meö þvi fororði aö
hann veröi látinn heita Eirikur og
taki nafniö Kúld. Þannig hefur
dals á Svalbarfii, Jónatans Lin-
dals á Holtastöðum og Jakobs
Li'ndalsá Lækjarmóti. Viðgengst
það meðal afkomenda þeirra enn
i dag. Að auki munu ýmsir aðrir
bera nafnið Lindal en h’tteða ekki
skyldir fyrrnefndu ættunum
þremur og er óvist um uppruna
nafnsins meðal þeirra.
Melax Það var Stanley
Guðmundsson sem tók þetta nafn
upp fyrir sig og fjölskyldu sina
snemma á þessari öld. Hann var
alislenskur en mun hafa verið
ski'rður eftir hinum fræga land-
könnuði, Henry Morton Stanley.
Er hann komst á fullorðinsár og
fór að huga að hjónabandi og
barneignum mátti hann ekki til
þess hugsa að börn sin yrðu kölluð
Stanleysson eða Stanleysdóttir
svo hann ákvað að taka sér ættar-
nafn. Melax varð fyrir valinu en
það er nafn á melgresistegund
sem var mjög algeng I Fljótum,
þar sem Stanley ólst upp.
Einnig hefur heyrst sú skýring
á þessu nafni að i menntaskóla
hafiStanely jafnan verið kallaður
Melas sökum þess að hann var
dökkur yfirlitum, en malas er
gri'skt orð og merkir svartur.
Morthens Þetta var upp-
runalega ekki ættarnafn. Norskur
maður sem fluttist hingað til
lands átti Morthen fyrir föður en
hann stytti föðurnafnið i
Morthens. Börn hans hafa siöan
notað þetta fyrir ættarnafn en
þeirra á meðal er hinn vinsæh
söngvari Haukur Morthens.
Bróöursonur Hauks er ekki siður
vinsæll söngvari: Guðbjörn
Morthens, kallaður Bubbi. Þessi
ættmunþóekki vera hin eina sem
ber nafnið Morthens hér á landi
en aðrar Morthens-ættir munu
komnar frá Danmörku og/eöa
Færeyjum.
Nordal Þetta nafn mun
vera stytting úr Norðurárdal en
það tóku ipp nokkrir bræður sem
héldu til Kanada skömmu fyrir
siðustu aldamót. Einn bræðr-
anna, Jóhannes Guðmundsson
Nordal, sneri heim til Islands og
gerðist forstjóri íshússins, en
hans sonur var Sigurður Nordal.
Eru afkomendur hans hinir einu
sem bera þetta nafn á Islandi nú
en hins vegar þekkist nafnið i
íslendingabyggðunum I Kanada,
komið frá bræörum hins fyrsta
Jóhannesar Nordals. Til að
mynda mun Jónas nokkur Nordal
búa stórbýli skammt fyrir utan
Gimli.