Tíminn - 05.01.1982, Blaðsíða 9

ekki undanskilin. Þvi er þannig
varið a6 það eru mennirnir sem
skapa andrúmsloftið en ekki dutt-
lungafullir veðurguðir. Góðar
gjafir heimamanna prýða nú
Bessastaði, höfuðból ættjarðar-
innar, sem vert er að muna að er
sameiginleg eign okkar allra,
gjafir þegnar með þakklátum
huga er vekja umræðu um heima-
byggðirnar og aðdáun gesta sem
ber að garði.
I hugum Islendinga hefur um
aldir verið spáð fram i timann á
nýársnótt og á fyrsta degi nýs
árs. A meðan veraldlegum
gæðum var litt til að dreifa á
íslandi spunnust um þær spár
ýmsar sögur sem hafa geymst i
verðmætahirslum þjóðarinnar, —
þjóðsögum okkar. Sögur um
veislugleði sambýlismanna okkar
álfanna og ýmsa skemmtilega yf-
irnáttúrlega atburði svo sem
þegar kýrnar i fjósinu brugðu fyr-
ir sig mannamáli á nýársnótt. 1
sögunum skiptast á skin og skúr-
ir. Gott þótti t.d. að vita til þess að
hnerraði maður á nýársmorgun i
rúmi sinu þá lifði maður það ár.
Bæri nýársdag upp á föstudag,
eins og i byrjun þessa árs, átti
vetur að veröa breytilegur, voriö
gott, sumarið þurrt og gott, riku-
legur heyskapur, nægð korns og
ávaxta en hætta á fjárdauða.
Ein skemmtilegust þjóðsagna
er sagan um búrdrifuna, en svo
hét hrim það er forðum féll á
nýársnótt á búrgólfið hjá hús-
freyjum, þvi þær létu þá standa
opna búrgluggana. Hrim þetta
var likast lausamjöll, hvitt á lit,
smágert og bragðsætt, en sást
hvorki né náðist nema i myrkri og
var allt horfið þegar dagur rann á
nýársmorgun. Næöu húsfreyjur
búrdrifunni átti að fylgja einstök
búsæla og búdrýgindi.
BUsæla og búdrýgindi eru
töfraorð og hugsjón sem hefur
fylgt þessari þjóð frá landnámstið
að hún tók að bjóða náttúruöflun-
um birginn. Þessi náttúruöfl
hefurhenni nú að nokkru tekist að
knésetja, en eldgos, veður og
vatnsflaumur hafa svo lengi
gengið að landinu að það hefur
viða látið á sjá. Það þarfnast nú
mikillar umhyggju þegnanna og
átaka til þess að ná aftur meiru al
æskusvip si'num. Sérfræðingar
okkar telja að þegar landnáms-
menn komu hér að ósnortnu landi
hafi blómlegur gróður þakið rúm-
an helming þess. Sá gróður hefur
nú látið undan siga og nær nU
aðeins yfir einn fjórðung. A 1100
árum byggðar hefur þvi tapast
a.m.k. helmingur af gróðri lands-
ins, þ.e. af svæði sem er nálægt
1/2 af öllu landinu að undanskild-
um jöklum. Það er ógnvekjandi
til þess að hugsa. Skóglendi þakti
áður f jórðung landsins, en nú að-
eins 1/100 hluta þess.
Islendingar sem eru kunnir fyr-
ir þolgæði og nokkra þrjósku
þegar að þeim er gengið ættu að
leggjast á plóginn, allir sem einn,
og beina einurð sinni að þvi að
græða hvern blett sem græddur
verður. Það hefur lengi verið
landlægtrú aðekkertgeti vaxið á
ýmsum stöðum. En margur hefur
með natni sannað með
blómstrandi gróöurreitum um
allt land að slikt er vantrú á gjaf-
mildi gróðurmoldar. En þolgæði
þarf til og ekki má láta deigan
siga þóttnokkurn tima taki að ná
ára ngri.
Þá er ekki minna um vert að
varðveita og hlúa að þeim gróðri
sem fyrir er, — kunna þar bæði
okkar eigin fótum og blessaðrar
sauðkindarinnar forráð. A liðnu
sumri kom hér þekktur erlendur
sérfræðingur um náttúruvernd
sem um árabil hefur unnið að
skipulagningu á varðveislu
viðkvæmra og fjölsóttra staöa.
Hann benti okkur á þann sorglega
sannleika að örtröð fólks er að
eyðileggja nokkra fegurstu staði
landsins, svo sem Mývatnssvæð-
ið, með þvi að viröa ekki
afmarkaðar gönguleiðir. Islensk-
ur gróður er svo viðkvæmur að
við getum ekki látið slikt liöast.
Stefna okkar veröur að vera sú aö
virða og varðveita náttúruna til
að njóta hennar i öllum sinum
skrúða. Það sem troðið er niður i
náttúrunni tekur áratugi ef ekki
aldir að græða á ný. Og aldrei
getum viö óskaö þess aö afkom-
endur okkar erfi landið verr út
leikiö en við tókum við þvi.
Landsmenn þurfa að geta notið
þess frelsis að komast i nána
snertingu við þá staði sem þeim
eru sérstaklega kærir. Þar hefur
umhverfi Þingvallavatns einkum
veriötil umræðu og að sem flestir
fái að njóta strandar vatnsins.
Eins og Skaftafell eru Þingvellir
þjóögarður okkar og helgur sögu-
staöur landsmanna. Útsýnið á að
vera þar sem bjartast frá öllum
sjónarhornum. Þar sýndu
þegnarnir sem söfnuðust svo
þúsundum skipti til mikillar
hátiðar sumariö 1974 að þeir
kunnu að umgangast af einstök-
um kærleika og alúð jörðina sem
þeir gengu á.
Ekki verður svo fjallað um
landvernd aö mannvernd sé ekki
jafnframt nefnd til sögunnar. Þvi
hverjir ættu að njóta lands og
aukinna landgæða og vera þar til
frásagnar nema lifandi menn
meö lifandi hugsun.
Nýliðnu ári var ætlað aö vekja
athygli á málum samborgara
okkar, sem einhver hömlun háir.
Sú athygli sem þannig beindist aö
þvi sem á hefur bjátaö hefur jafn-
framt vakiö aðdáun á sálarþreki
svo margra, þar á meðal þeirra
sem næst hafa staðið til hjálpar
hverju sinni.
Við höfum lagst á eitt til að
sanna að við erum öll jöfn þótt
eitthvaö skorti á aö viö séum eins
og best yrði kosiö að likamlegum
eða andlegum burðum. Mikiö hef-
ur áunnist, en ári fatlaðra er ekki
lokiö þótt komin séu áramót. Sér-
hvert ár um alla framtið á að
vera þeirra ár eins og árin okkar
allra fléttast saman og verða að
lifsskeiði okkar i heild sem kom-
andi kynslóðir taka við reynsl-
unni rikari. Reynsla og viska
hverrar kynslóðar mega aldrei
fyrnast heldur verða hvati til
nýrra dáða.
A Islandi hefur oröið stökk-
breyting i lifnaðarháttum á
minna en mannsaldri. Umbylting
sem slik hefur ekki aö ófyrir-
synju valdið álagi á einstakling-
inn I fámennu þjóöfélagi. Við
erum, að ég hygg, smæst þjóða
sem tekisthefur fyrir einstaka at-
orku á örfáum árum að vinna
okkur fyrir lifeyri velmegunar.
Hverri vegsemd fylgir vandi, —■
ekki sist þeirri að lifa við alls-
nægtir. Flótti frá raunveruleikan-
um með þeim aðferöum sem
tiðkast og nokkuð keyra úr hófi i
samfélagi okkar rýir menn sjálfs-
virðingu. — En sjálfsvirðing er
lykill frelsis og farsældar. Það er
gaman að skemmta sér, en að
ganga til þess aö skemmta
sjálfum sér við aö gleyma stund
og stað aðeins til að drepa timann
er með þvi dapurlegasta sem
samfélagið hefur fundið sér til
dægrastyttingar. Þaö elur á sam-
bandsleysi manna ekki sist sú
nýja tiska að neyta lyfja sem ger-
ir þá svo innhverfa að skemmtun-
in felst i þvi að vera einn með
sjálfum sér aö skoða innri tál-
myndir. Neysla slikra lyfja,
innflutningur og dreifing, brýtur
einnig i bága við landslög.
Megi ég á nýju góðu ári biðja
æsku okkar stórrar bónar þá er
bónin sú: að hún staldri við og
bregðist ekki sjálfri sér þegar og
ef sú freisting gerir vart við sig að
ganga i berhögg við lög og réttar-
far landsins. Þaö getur oröið og er
svo oft fyrsta skrefiö aö ævilangri
ógæfu. Okkur sem viljum vernda
land og menn þykir svo undur-
vænt um ungt fólk að viö megum
ekki til þess hugsa að nokkuð illt
hendi i lifi þess. Lög og reglur eru
til aö styrkja þjóö og samfélag.
Gæfa okkar veltur i rikum mæli á
þvi að virða þær reglur.
Landvernd og mannvernd eru
tengd sjálfsvirðingu hverrar
mannveru — að rækta kosti okkar
og sniða af okkur ókostina. Þvi
aðeins getum við gert kröfur til
annarra að við gerum einnig
kröfur til okkar sjálfra. Við
skulum á þessum timamótum
einsetja okkur að auka þær kröfur
og setja okkur þaö mark að Island
verði betra land en nokkru sinni
fyrr.
Héðan frá Bessastöðum fylgja
landsmönnum óskir um gott og
gæfurikt ár. Þeir sem hér hafa
búið siðan sú Bessastaðastofa
sem nú stendur var reist.hafa ein-
att óskað þjóöarbúinu frama,
frelsis og hagsældar. Megi
framtið okkar á hverjum bæ
verða þannig að viö getum
hlakkað til hennar.
starfið, hlaðið starfsorku og löng-
un til að vinna landi sinu og sjálfu
sér gagn, fær mánuðum, misser-
um og árum saman ekki handtak
að vinna. Slikt ástand er þyngra
en tárum taki.
A Islandi erum við svo lánsöm
að vera laus við atvinnuleysi. 1
nokkrum greinum vantar fólk til
starfa, hins vegar er sumstaðar
árstiðabundinn atvinnuskortur,
eins og jafnan hefur verið á ís-
landi. A þvi verður að reyna að
finna lausn.
Viö strendur sumra landa horfa
menn með þungum hug á urin
fiskimið, eydd af ofveiði og rán-
yrkju útlendra yfirgangsmanna
eða af skammsýni landsmanna
sjálfra.
Hérheima höfum við Islending-
ar nú tekið sjálfir I okkar hendur
yfirráð yfir öllum fiskimiðum, 200
milur umhverfis landið. Nú
stjórnum við veiðunum sjálfir, nú
veltur á okkur, hvernig til tekst.
Umsumthefur velgengið. Þorsk-
stofninn i heild og hrygningar-
stofninn virðast fara vaxandi ár
frá ári.
Um suma aðra stofna hefur út-
koman orðið lakari. Viö verðum
að læra af reynslu og vera menn
til þess að stjórna vitlega þessum
dýrmætu gæðum, sem okkur hef-
ur nú auðnast aö ná fullum um-
ráðum yfir, en það var einn af
hinum stóru áföngum i sjálfstæð-
isbaráttu landsmanna.
í sumum oliulöndum standa
menn á næstunni frammi fyrir
þverrandi lindum, sem gefiö hafa
á undangengnum árum gnótt fjár
og auðlegö. En menn eru þar á
fullri ferö að ausa af oliulindum,
sem nægja i nokkur ár eöa ára-
tugi og endurnýjast ekki.
Islendingar eiga þær auðlindir
og auðsuppsprettur sem ekki
þverra né þorna meðan regn
drýpur af himni á islenska fold.
Og stórvirkjanir og orkunýting
eru stærstu viöfangsefni þjóðar-
innar nú og á næstu árum til auk-
innar farsældar fyrir land og lýð.
Margar þjóðir hafa á undan-
förnum árum þjáðst og þjakast af
hörmungum hernabarátaka. 1
Asiu, i Afriku, i Suður-Ameriku
og fyrir botni Miöjarðarhafs. Þau
átök hafa leitt meiri hörmungar
yfir fólkið en orð fá lýst.
Og nú hefur vina- og viðskifta-
þjóö okkar, Pólverjar, lent undir
þeim járnhæl, sem molar allt það
sem tengt er frelsi og mannhelgi.
Til Pólverja beinist hugur okkar,
samúð og fyrirbænir i raunum
þeirra, þessarar virtu þjóðar sem
um aldir hefur varöveitt frelsis-
eldinn i brjósti sér, þann eld, sem
aldrei má slokkna.
Við Islendingar, friðelskir og
vopnlausir, höfum veriö svo
gæfusamir að vera lausir viö slik
ósköp. Við eigum þá ósk heitasta
að stuðla að friði. Viö leggjum þvi
lið, að samningar náist um gagn-
kvæman samdrátt vígbúnaðar
með útilokun kjarnorkuvopna og
styðjum heilshugar sérhverja
viðleitni i þá átt.
Þannig njótum viö Islendingar
lýðræðis, mannréttinda, mann-
helgi, frjálsrar menningar, at-
vinnu og ýmissa kosta, sem
mörgum öðrum þjóðum er mein-
að að njóta.
NU er mörgum Islendingum svo
farið, aö hugur þeirra snýst öllu
meira um það, er þeir ekki fá, en
hitt sem þeir hafa. 1 fornum sög-
um segir svo frá merkum landa
okkar, að hann var þykkjuþungur
sem aðrir Islendingar og þótti illt,
ef hann fékk eigi það er hann
beiddi.
1 karpi um dægurmál, i óá-
nægju yfir þvi aö fá ekki einhverj-
ar kjarabætur, sem menn telja aö
nágranninn njóti, megum við
aldrei missa sjónar af hinum dýr-
mætu grundvallargæöum i lífi
mannanna, sem Islendingar góðu
'neilli njóta.
Fyrir réttu ári greindi ég hér
frá efnahagsáætlun rikisstjórnar-
innar# þær aögerðir I efnahags-
málum höfðu þrjú aðalmarkmið.
1 fyrsta lagi að tryggja lands-
mönnum næga atvinnu.
1 öðru lagi aö draga svo úr
verðbólgu aö hún lækki i um 40%
á árinu 1981.
1 þriðja lagi að tryggja kaup-
mátt launafólks.
Þegar nú er litið yfir farinn veg
kemur það i ljós, að tekist hefur á
liðnu ári að ná þessum þrem
markmiöum. Atvinna hefur veriö
næg i landinu, það hefur tekist að
forðast atvinnuleysi. Verðbólgan
sem hafði verið tvö undanfarin ár
kringum 60% hvort áriö, verður i
ár um 40% frá upphafi til loka
árs.
I fyrra horfði svo, að án efna-
hagsaðgerða myndi kaupmáttur
tekna minnka i ár, en raunin hef-
ur orðið sú, aö kaupmáttur hefur
heldur aukist á þessu ári.
En þótt ýmsir hlutir hafi gengið
vel i ár og mörgu miöað i rétta
átt, hafa horfur versnað um af-
komu þjóðarinnar á næsta ári.
Þegar bjóðhagsáætlun var lögð
fram á Alþingi I október siðast-
liönum var búist við þvi að út-
flutningstekjur Islendinga myndu
aukast á næsta ári um fjóra til
fimm af hundraði. En nú er talið
að ekkert veröi af þessum áætl-
aða vexti. Sá bati I efnahagslifi
Vesturlanda, sem menn töldu lik-
legan lætur á sér standa. Það
kemur meðal annars fram i sölu-
tregðu og lágu verði á kisiljárni
og áli og dregur þetta úr gjald-
eyristekjum okkar. Horfur um
loðnuveiði eru nú dekkri en fyrr
og verður þvi að gera ráð fyrir
minni útflutningstekjum af henni
en áður var ætlað.
Þessar versnandi horfur ásamt
áframhaldandi viðnámi gegn
veröbóigu gera nauösynlegar á
næstunni ýmiskonar aðgeröir i
efnahagsmálum. öll eru þau mál
til umfjöllunar og undirbúnings á
vegum ríkisstjórnarinnar.
En það vandamál sem mest
kallar að þessa stundina er á-
kvörðun fiskverðs til þess að veiö-
ar og vinnsla geti starfað með
eölilegum hætti. öll þjóðin hlýtur
að heita á þá aðilja, sem hlut eiga
að ákvörðun fiskverðs að sýna
þann samningsvilja, er ásamtat-
beina rikisstjórnarinnar dugi til
þess að ná niöurstööu nú sem
næst áramótum, svo að firra
megi þjóðina þvi tjóni, sem stööv-
un aðalatvinnuvegarins myndi
valda.
Það er varasamt aö svifa á létt-
um og ljósum skýjum i bjartsýn-
isdraumum og fögnuði yfir þvi
sem vel gengur og gæta ekki ó-
veðursskýjanna dökku. En þaö er
ekki siöur skaðvænlegt aö sjá örð-
ugleikana eina, mikla þá fyrir sér
og gleyma öllu þvi sem jákvætt
er.
1 yfirsýn og mati á þvi sem gera
þarf, veröur hvorttveggja aö
skoðast saman. Þau eru ekki ör-
ugg i hendi okkar öll þau gæði
sem við njótum. Við verðum að
gæta þeirra vel og vandlega. Og
ekki eru allir erfiöleikarnir óviö-
ráöanlegir eða óyfirstiganlegir,
ef tekist er á viö þá af djörfung,
festu og fyrirhyggju.
Við getum sjálf ráðið viö svo
margt, ef viljinn er fyrir hendi.
Þaö er meira sannmæli en sumir
hyggja.aö vort lán býr ioss sjálf-
um.
Góðir Islendingar.
Ég þakka samstarf á þvi ári,
sem nú er senn liðiö i aldanna
skaut.
Ég árna ykkur öllum árs og
friðar á þvi ári, sem nú gengur i
garö.
Gleðilegt ár.