Fréttablaðið - 16.06.2008, Blaðsíða 12

12 16. júní 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Í hinum indælu ferðaþáttum Michaels Palins sem sýndir
voru í sjónvarpinu um daginn var
það sláandi að ekki er svo aumt
og langhrjáð land í Evrópu að þar
gangi ekki lestir, sem Palin
hoppaði upp í glaður í bragði og
létthífaður af öllu hvítvíninu sem
alltaf var verið að gefa honum,
eins og hann hefði aldrei frétt af
því hvílík skömm og hneisa það
er að þurfa að ferðast með öðru
fólki í vagni – láta hreinlega
annan mann um aksturinn.
Á Íslandi er hins vegar ekki til
svo aumt hreysi að þar standi
ekki að minnsta kosti þrjár
hátíðarútgáfur af pallbíl fyrir
utan – að ógleymdum „litlu“
bílunum fyrir aðra heimilismeð-
limi en þennan eina karlmann
sem hossast um á sínum bensín-
svelg eins og hann sé alla daga að
flytja heyrúllur yfir jökulár.
Maður heyrir þá stundum í
fjölmiðlum hróðuga og í léttu
keppnisskapi vitna um ný og ný
met: Það kostar orðið tuttugu
þúsund að fylla á minn... Blessað-
ur vertu, það kostar þrjátíu
þúsund að fylla á minn... Uss það
er sko ekkert; fimmtíu þúsund á
minn...
Þetta hljómar eins og þeir séu
að tala um fallþunga dilka.
Hvað er meira erlendis?
Því miður virðumst við hér föst í
vítahring rótgróinna ranghug-
mynda um almenningssamgöng-
ur: að þær séu neyðarbrauð
handa öldruðum og öryrkjum og
skólafólki – en ekki raunveru-
legur kostur fyrir millistéttina
eins og tíðkast hjá siðmenntuðum
þjóðum. Þau hjá Strætó halda að
þetta sé sér að kenna – og eru
alltaf að leita nýrra og æ
örvæntingarfyllri leiða – en ég
ætla hins vegar að leyfa mér að
varpa fram þeirri byltingar-
kenndu tilgátu að vagnarnir séu
tómir vegna þess að fólkið sé
ekki í þeim.
Því fólkið er haldið meinloku.
Að það sé ófínt að taka strætó.
Um leið og almennt millistétt-
ar fólk fer að nota strætó kemst
það að raun um að þjónustan er
alveg nógu góð, og þegar fólkinu
fjölgar batnar þjónustan. Og svo
framvegis.
Lestir. Hvað er meira erlendis
en þær? Framandlegra, exótísk-
ara? Í mínu ungdæmi var það
þetta þrennt sem táknaði útlönd
og allir urðu að prófa: Polar Beer-
inn í Fríhöfninni, Rússibaninn í
Tívolí – og lestir. Interrail-ferð
var manndómsvígsla ungmenna,
óhemju spennandi í nokkra
mánuði, en svo var þetta orðið
ágætt og kominn tími til að halda
heim. Lestir voru bara eitthvað í
útlöndum – eitthvað fyrir
útlendinga.
Til síðasta bensíndropa
Árið 1895 skrifaði Valtýr
Guðmundsson í tímarit sitt
Eimreiðina – en því miður tapaði
sá mikli framfarasinni slagnum
við Hannes Hafstein um ráð-
herradóm árið 1904:
„Ef alþýða manna á Íslandi
þekkti járnbrautir og vissi, hve
margvíslega og margfalda
blessun þær hafa í för með sjer
fyrir líf og efnahag manna, þá
mundi hún ekki linna látum fyrri
en hún væri búin að ná í þetta
mikla töframeðal nútímans.“
Og Valtýr skrifaði líka:
„Þau einu samgöngufæri, sem
geta fullnægt þörfum nútímans
eru eimskip og eimlestir.“
Kannski spurning þetta með
eimskipin en hitt hljómar
tímabærara en nokkru sinni á
tímum síhækkandi olíuverðs og
kostnaðar við þjóðvegakerfið
vegna þungaflutninga. Að vísu
virðist Sjálfstæðisflokkurinn í
Reykjavík í þann mund að leggja
niður Orkuveituna og banna
þátttöku Íslendinga í orkuævin-
týrum heimsins af heimóttarskap
og hagsmunagæslu, enda
Flokknum löngum stjórnað af
bensín- og bílasölum og borgin
skipulögð eftir því. Það verður
greinilega barist til síðasta
bensíndropa en framtíðin býr nú
samt í öðrum orkugjöfum.
Ísbjarnarfárið á dögunum varð
til þess að nýjar og framsæknar
hugmyndir nefndar á vegum
Árna Mathiesen féllu í skuggann,
en þær snerust um að skattleggja
sjálft bensínið fremur en bílana
og beina fólki með þeim hætti
fremur að því að nota eyðslu-
minni bíla. Þessum hugmyndum
hefur verið furðu illa tekið víða
nema í ágætum leiðara Jóns
Kaldal í Fréttablaðinu. Olía er að
verða munaðarvara hér rétt eins
og annars staðar og kominn tími
til að horfast í augu við það.
Og þá verða lestir knúnar öðru
en olíu töframeðal nútímans.
Stundum er talað um að lestir séu
ekki raunhæfur kostur hér á
landi – en er þá sem sagt trukka-
og pallbílastefnan raunhæf?
Af hverju eru lestarsamgöngur
ekki raunhæfar á Íslandi? Var
það gáfulegra að leggja mikið
flæmi og kostnað í að gera
langtímastæði í Keflavík fyrir
einkabílana en að leggja braut
þangað?
Það er ekkert í þjóðarkarakter
Íslendinga sem mælir á móti
eimreiðum. Við súpum bara
seyðið af því að hafa búið hér við
stjórnvöld alla tuttugustu öldina
sem þverskölluðust við að sinna
almennilegri uppbyggingu í
samgöngumálum.
Þrjár góðar ástæður til að vakna
klukkan sjö á morgnana...
www.fm957.is
67% landsmanna
undir fertugu
hlusta á FM957
Capacent
UMRÆÐAN
Árni Þór Sigurðsson skrifar um hern-
aðarmál
Hvarvetna um heiminn býr fólk við hungur, fátækt og farsóttir. Allt að
milljarður manna berst fyrir lífi sínu á
hverjum degi, baráttu sem oftar en ekki
virðist vonlaus, baráttu sem tapast.
Hörmuleg misskipting, viðvarandi
stríðsátök og mannréttindabrot eru
daglegt brauð hundruða milljóna manna. Stríð eru
jafnan háð á forsendum hernaðar- og viðskipta-
legra hagsmuna stórvelda og vopnaframleiðenda.
Á þeirri mælistiku eru líf og limir almennra
borgara lítils virði. Ofbeldi og efnahagsleg
misskipting er hernaður gegn almenningi.
Við Íslendingar eigum að beita okkur fyrir
friðsamlegri sambúð þjóða og menningarheima og
berjast fyrir mannréttindum, kvenfrelsi, lýðræði,
réttlæti og jöfnuði. Það er því þyngra en tárum
taki að íslensk stjórnvöld hafi spunnið okkur þann
vef hernaðar og vígvæðingar sem raun ber vitni.
Höfum við ekki öll verið gerð samábyrg fyrir falli
þúsunda óbreyttra borgara? Í Írak. Í Afganistan.
Og enn lætur afsökunarbeiðnin standa á sér.
Fyrir aðeins lítið brot af þeim fjármunum
sem varið er til hermála í heiminum væri
hægt að breyta daglegu lífi almennings úr
hreinni hörmung í lífvænlegt. Það þjónar þó
ekki hagsmunum hergagnaiðnaðarins né
hnattvæddra auðfyrirtækja. Og hægri öflin
munu standa vörð um þeirra hagsmuni. Hér
á landi flæða hundruð eða jafnvel þúsundir
milljóna um nýtt bákn hermála, Varnarmála-
stofnun, rétt eins og það sé brýnasta
forvarnaverkefni samfélagsins. Og þótt það
sé vart sýnilegt brot af því gríðarlega fé
sem fer í hermál í heiminum öllum, þá holar
dropinn steininn. Það bákn á að óbreyttu aðeins
eftir að vinda upp á sig.
Raunalegast er að sjá hervæðinguna hér eiga sér
stað undir merkjum jafnaðarstefnunnar. Við getum
sem herlaus þjóð lagt mikið af mörkum ef við
gætum hlutleysis, ef við bindum ekki trúss okkar
við bandalög stórþjóða þar sem viðskiptalegir og
hernaðarlegir hagsmunir ráða för og ef við höfnum
aukinni hernaðarhugsun heima fyrir. Þá getum við
verið raunsönn, öðruvísi fyrirmynd sem eftir er
tekið. Til þess þarf breytta stefnu, róttæka
jafnaðarstefnu.
Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Hernaðurinn gegn almenningi
ÁRNI ÞÓR
SIGURÐSSON
Töframeðal nútímans
E
vrópusambandið hefur slæma reynslu af því að stefnu-
markandi ákvarðanir þess séu bornar undir þjóðar-
atkvæði. Það býr því gjarnan svo um hnúta að þessar
ákvarðanir geti gengið í gildi án þess að almennir kjós-
endur fái að tjá hug sinn til þeirra. Það var sú leið sem
leiðtogar ESB ákváðu að fara til að koma í framkvæmd þeim
breytingum á stjórnskipan sambandsins sem þeir töldu brýnastar
eftir að stjórnarskrársáttmálinn svonefndi strandaði í þjóðar-
atkvæðagreiðslum í Frakklandi og Hollandi fyrir þremur árum.
Kaldhæðni örlaga stjórnarskrársáttmálans var reyndar sú, að
engin fyrri sáttmálauppfærsla í sögu sambandsins hafði verið
samin með eins lýðræðislegum hætti, þar sem í stað hefðbund-
innar ríkjaráðstefnu (þar sem ráðherrar aðildarríkjanna ákváðu
allt í hrossakaupa-samningaviðræðum á bak við luktar dyr) var
haft fyrir því að kalla saman eins konar stjórnlagaþing þar sem
sátu fulltrúar bæði stjórnar og stjórnarandstöðu af þjóðþingum
aðildar ríkjanna. Allar umræður fóru fram fyrir opnum tjöldum og
almenningi gafst kostur á að koma tillögum á framfæri. Það var
því ráðamönnum ESB mikil vonbrigði er sá sáttmáli strandaði í
þjóðaratkvæðagreiðslum í tveimur af stofnríkjum sambandsins.
Vonbrigðin eru ekki minni nú, þegar eina ESB-þjóðin sem fékk
færi á að greiða atkvæði um það sem koma átti í staðinn fyrir hinn
strandaða stjórnarskrársáttmála (og er ýmist kallað umbóta- eða
Lissabonsáttmálinn) sagði nei. Að Írar, sem óneitanlega hafa notið
mjög góðs af aðild sinni að sambandinu í meira en þrjá áratugi,
skuli sýna ESB-leiðtogunum gula spjaldið með þessum hætti er
áminning um að þeim, leiðtogunum, hefur ekki tekist sem skyldi
það ætlunarverk að bæta vinnulag sitt, einkum og sér í lagi að því
er varðar upplýsingamiðlun til almennings og að kjósendur fái
ekki á tilfinninguna að mikilvægar, stefnumarkandi ákvarðanir
um framtíð þeirra séu teknar að þeim forspurðum.
Þetta eru sennilega mikilvægustu skilaboðin úr niðurstöðum
þjóðaratkvæðagreiðslunnar á Írlandi. Hvað sem líður gagnrýni
af því tagi að vafasamt sé að þrjár milljónir atkvæðisbærra Íra
(eða öllu heldur ein og hálf þar sem kjörsókn í atkvæðagreiðslunni
var rúm 50 prósent) taki ákvörðun sem sé bindandi fyrir hinar 495
milljónir íbúa sambandsins, þá stendur núna upp á ráðamenn ESB,
bæði „í Brussel“ og í höfuðborgum aðildarríkjanna 27, að standa
sig betur í að sannfæra almenna kjósendur um að það sem ákveðið
er á vettvangi sambandsins hverju sinni sé borgurunum í hag.
Ein af röksemdum þeirra sem beittu sér gegn samþykkt nýja
sáttmálans var að hann myndi ýta smáríkinu Írlandi meira út á
jaðar ESB-stjórnmálanna. Kaldhæðnin við höfnun Íra er reyndar
sú, að hún hefur einmitt þau áhrif. Þessu gerir írski forsætisráð-
herrann Brian Cowen sér augljóslega grein fyrir. Hann sagðist
í gær myndu reyna að forða landi sínu frá að einangrast þegar
hann mætir á leiðtogafund ESB síðar í vikunni.
Evrópusambandið mun ráða fram úr þeim vanda sem Írar hafa
nú sett það í. En að eina þjóðaratkvæðagreiðslan um nýjustu stofn-
sáttmálauppfærsluna skyldi fara á þennan veg tryggir að þegar
loks næst að koma í framkvæmd slíkri uppfærslu mun verða löng
bið á því að það verði reynt aftur.
Höfnun Íra á umbótasáttmála ESB:
Lýðræðið setur
strik í reikninginn
AUÐUNN ARNÓRSSON SKRIFAR
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG | Samgöngur
Hvur færi?
Orðið á götunni sagði frá því í gær að
Bjarni Benediktsson hefði verið að
hugsa um að hætta, en hætt við eftir
fund með Geir H. Haarde sem hefði
lofað honum ráðherrastól á næstunni.
Tveir ráðherrar voru strax grunaðir
um að vera að víkja. Annars vegar
Björn Bjarnason dóms- og kirkju-
málaráðherra, en þrálátur orðrómur
hefur verið, frá því að ríkisstjórnin
var mynduð, um að hann muni
einungis sitja hálft kjörtíma bilið.
Hinn sem lá undir grun er Árni
Mathiesen, sem þykir koma
til greina sem arftaki Friðriks
Sophussonar sem forstjóri
Landsvirkjunar. Það er
örugglega ekki vinsælasta
starfið núna að vera
fjármálaráðherra. Það er svo miklu
skemmtilegra þegar gullið vellur upp
úr ríkiskassanum.
Ekki í fyrsta sinn
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem sagan
um að Bjarni Ben sé að hætta í pólitík
dúkkar upp. Fyrir síðustu kosningar var
þrálátur orðrómur um að hann ætlaði
ekki að bjóða sig fram aftur, heldur
einbeita sér að N1 og öðrum
viðskiptum – líkt og Orðið
sagði í gær. Mögulegt er að
Bjarni verði öðru hvoru svona
afhuga pólitíkinni. Hins
vegar er möguleiki
á að einhver sé að
reyna að skapa
eftirspurn eftir
Bjarna, svo staða
hans í þingflokknum verði sterkari.
Þriðji möguleikinn eru jú alltaf sá að
sagan um fundinn með Geir hafi verið
rúmlega eins og hálfs árs gömul.

Ekki svo óljóst
Kristín Ingólfsdóttir, rektor Háskóla
Íslands, sagði í viðtali við Frétta blaðið
í gær að hún vildi ekki gefa upp
afstöðu sína gagnvart skólagjöldum.
Þegar hún var í framboði til rektors
árið 2005 sagði hún hins vegar: „Ég
er andvíg því að líta til skólagjalda
til lausnar fjárhagsvanda HÍ. Ég tel
að menntun sé arðbær og að það
sé skynsamlegt fyrir íslenskt
samfélag að tryggja öllum,
án tillits til efnahags, aðgang
að HÍ.“ Er þetta nokkuð svo
óljóst? svanborg@frettabladid.is