Tíminn - 14.03.1982, Blaðsíða 19

Sunnudagur 14. mars 1982
19
■ Grænlendingar brenna norræna menn inni i Ameralik. Myndirnar hér á siðunum eru
eftir grænienska listamanninn Alut Kangermio eða Aron frá Kangek sem uppi var frá
1822-1869. Hann var selveiðimaður sem fékk berkla og tók f löngum fristundum sinum að
túlka gamlar grænienskar munnmælasögur i myndum, teikningum, tréristum og vatns-
litamyndum. Þær hafa veriö gefnar út á bók ásamt grænlenskum munnmælasögum um
endalok byggðar norrænna manna á Grænlandi.
klæða heima. Er ekki óliklegt að
þegar fjölmennast var i byggð-
inni, hafi Grænlendingar verið
um 3500. Ef til vill fleiri.
Á þvi leikur þannig enginn vafi
aö á þessum tima hefur loftslag á
Grænlandi verið stórum mildara
en nú er. Sumir bæirnir hafa verið
reistir i eða nærri fjörðum sem nú
eru stöðugt fullir af is. A ýmsan
hátt hafa aðstæðurnar tekið þvi
fram sem gerðist á tslandi. Inni
af fjörðum tóku við viðáttumikil
engi og tún þar sem stórar hjarðir
nautgripa, fjár og hreina gátu
gengiö. Afrettarlönd voru næg og
grösug og gnótt fiskjar i ám og
sjó. Loks var þarna mikil veiði i
sel og öörum veiðidýrum.
Siglingaþjóðin
Um árabil sigldu menn leið Ei-
riks rauða til Grænlands, létu i
haf úr Breiðafirði og héldu að
strönd Austur-Grænlands. Þaðan
var svo siglt fyrir Hvarf og til
Eystribyggöar. Bendir þetta til
þess aö hafiss hafi minna gætt um
þetta leyti en nú er og styður þaö
ofanritaö.
Arið 999 gerist hins vegar sá
merki atburður að Leifur Eiriks-
son siglir beina leiö frá Noregi til
Grænlands án viðkomu á Græn-
landi. Sumarið eftir sigldi hann
þessa leið til baka. Varö þetta
upphaf reglubundinna siglinga
frá Evrópu til Grænlands og
fyrsta Atlantshafssiglingaleiöin i
nútimaskilningi sem um getur.
Voru landnemar margir jafn
miklir sjómenn og bændur. Eftir
1000 fer að draga úr vikingu nor-
rænna manna og þeir stefna skip-
um sinum i kaupferöir.
Grænlendingar uröu næstum,
en þó aldrei alveg, sjálfum sér
nógir. Þeir áttu verulegan hús-
dýrastofn og flest ár munu þeir
hafa getað veitt nægan fisk. Eitt-
hvert litilræði var ræktað
af. korni, en flestir ibúanna
munu samt aldrei hafa séð brauö.
Þá var stöðugur járnskortur i
landinu og i stað þess var reynt aö
notast viö tennur og hvalbein.
Hafa fundist axir, sleðameiðar og
örvaroddar úr beini og meira aö
segja læsing. Aðrir munir voru
geröir úr hvaltönn, svo sem tafl-
menn, en skálar og kirnur úr
steini. Þá var timburskortur mik-
ill, þótt reki frá Síberiu bætti
nokkuöúr þeirri brýnu þörf. Urðu
Grænlendingar þvi að sækja járn
til Evrópu, og timbur lika, en ekki
er ósennilegt aö nokkuö af þvi
hafi einnig veriö sótt til N-Ame-
riku.
Snemmsumars gerðu menn út
leiðangra til veiöa til óbyggðra
svæða noröurfrá, þar sem heitir
Norðsetur. Voru notuð all stór
skip til þessara ferða og voru
þau fyllt af hreindýrakjöti,
bjarnarskinnum, rostungstönn-
um, náhvalstönnum og afurðum
af sel og hval. Var þetta ekki ein-
göngu ætlað til heimanota, heldur
einnig og ekki siður til útflutn-
ings.
Langmikilvægasta útflutnings-
vara Grænlendinga mun hafa
veriö rostungstennur, en á tólftu
og þrettándu öld var mikil eftir-
spurn eftir þeim i Evrópu og litu
menn á þær sem jafngóðar og
filabein. Voru þvi heilir skips-
farmar af rostungs og náhvals-
tönnum fluttir til Evrópu. Arið
1266 fórst skip i eigu ólafs biskups
viö Island hlaöið slikum varningi
og var tennurnar að reka upp á
ströndina I margar aldir á eftir að
sögn. Þá fluttu þeir út mikið af
reipum úr rostungshúð, en slik
reipi þóttu taka öörum þekktum
efnivið fram aö styrkleika og
voru þau gjarna notuð i reiðabún-
að og akkerisfestar. Enn er ógetiö
útflutnings sem Grænlendingar
uröu all frægir af þótt i smáum
mæli væri, en þaö voru birnir og
fálkar, sem voru konungsger-
semar.
Skipakostur
Grænlandssiglingar voru afar
áhættusamar og fjöldi er til af
sögnum um skip sem fórust i hafi
og við strendur á hinn margvis-
legasta hátt. En hitt er þó at-
hyglisveröara hve mörg skip
komust heilu og höldnu landa i
milli i þessum feröum og til
dæmis má geta þess aö þeir
biskupar sem vigslu hlutu og til
Grænlands sigldu munu allir hafa
komist heilu og höldnu leiðar
sinnar.
Það mun algeng villa að telja
að menn hafi siglt þessa erfiðu
leið á langskipum, en þvi fer þó
fjarri. Það voru einkum svonefnd
kaupskip sem til ferðanna voru
notuð. Mun Þorfinnur Karlsefni
hafa fariö til Ameriku á sliku
skipi og á sliku skipi mun Einar
Sokkason hafa veriö er hann kom
i Noreg með skip fullt af
rostungstönnum og meö lifandi
isbjörn. 1 Grænlendinga þætti er
skip Arinbjörns kaupmanns nefnt
„hafskip mikiö.” Skipi þvi sem
sögur herma að komiö hafi til
Vestmannaeyja áriö 1218 undir
stjórn þeirra Grimars og Sörla er
lýstsem „knerri einum miklum”.
Það munu einnig hafa veriö slikir
„knerrir” sem báru Grænlands-
biskupa landa i milli. Þessi skip
virðast hafa verið all mörg og sæ-
veldi Grænlendinga þannig um-
talsvert framan af.
Eftir að áhrif Noregskonunga
aukast á Islandi og Grænlandi og
þeir siðarnefndu játast undir
skattgreiöslur af farmi sinum,
sem þeir höföu þráast við áöur, er
hins vegar augljóst að þessu sæ-
veldi fer aö hraka. Hvernig þaö
hefur gerst er ekki full ljóst. Þó
kann þaö að hafa haft sin áhrif er
Noregskonungur tekur að sér að
ábyrgjast siglingar til landsins.
Kunna menn þá að hafa hirt
minna um að endurnýja skipin,
en þau munu hafa enst um 30 ár
að þvi taliö er. Þó er þessi skýring
ekki fullnægjandi nema gert sé
ráð fyrir að itök Noregskonunga
hafi veriö tekin að aukast, áöur en
Grænland hverfur undir Noreg.
Er það enda ekki óliklegt aö svo
hafi verið. Segja islenskir annál-
ar frá þvi aö áriö 1189 hafi komiö
til íslands skip frá Grænlandi,
seymt meö viöarnöglum og bund-
ið saman með sinum. Er ósenni-
legt að þetta hafi veriö „knörr.”
Hins vegar hefur litiö veriö á lof-
orðum konunga að byggja um
reglubundnar siglingar, eins og
íslendingar máttu reyna siöar og
þvi fer svo að fyrr en varir hafa
hin gömlu sambönd viö Noreg
rofnað aö mestu eða alveg. Þar
kunna að hafa hjálpaö til ýmsar
ástæður i Noregi.
Einokun
1341 getur Hákon biskup i Berg-
en þess hve örðugt sé aö halda
uppi siglingum til Grænlands og
má fullyrða að um það leyti fer i
hæsta lagi eitt skip siglt af Noregi
fyrir Hvarf á ári. Geröust þær nú
æ stopulli og eru dæmi um niu ár
á milli siglinga, 1346-1355. Getur
verið að Svarti dauði sem um
þetta leyti geisaði i Noregi hafi
veriöorsökin, en hann lagöi Berg-
en, helstu verslunarhöfn Græn-
landssiglinganna, næstum 1 eyöi.
Liðu til dæmis tuttugu ár frá þvi
er næst siöasti biskup i Grænlandi
lést, þar til hinn siðasti, Alfur,
kom út þangað. Um 1300 var land-
ið i þokkabót orðið svo þrúgað af
einokunarverslun Noregskonungs
að enginn mátti sigla þangaö án
heimildar eins og fyrr er getið.
Var vel með þvi fylgst, hvar sem
konungur átti ráð yfir löndum, að
þessar reglur væru haldnar.
Þoröu Grænlendingar sjálfir ekki
að eiga nein viðskipti viö menn
sem til landsins komu án skil-
rikja, af ótta viö konungsreiði.
Allt hné I eina átt: Eftirspurn
eftir rostungstönnum hafði nú
mjög dregist saman og nægt
framboð var af skinnum frá
Rússlandi. Arið 1385 segja is-
lenskir annálar frá þvi aö skip
hafi komið af Grænlandi og höfðu
áhafnarmenn orðið að dvelja i
landinu i tvö ár vegna óhagstæðra
vinda og isa. Sögöu þeir lát Alfs
biskups, siðasta biskups Græn-
lendinga.
Siglingar Englendinga
Þar sem hinn grænlenski
„knörr” var ekki lengur i förum
til Bergen má ætla aö eina sam-
bandiö við Evrópu hafi upp frá
þessu veriö i formi strjálla heim-
sókna skipa, sem enginn veit
lengur hvaöan komu, þótt liklegt
sé að þau hafi verið ensk eöa þýsk
og ef til vill frá báðum löndunum.
Þessar þjóðir hafa vissulega haft
tækifæri til þess aö fá fréttir um
■ Kasape yfir liki Ungotoks.