Tíminn - 23.03.1982, Blaðsíða 12

12
Þri&judagur 23. mars 1982.
Þri&judagur 23. mars 1982.
13
■ Stimpilpii&i og staukur ti! flutnings á frimerkjum frá fyrri hluta
aldarinnar.
(Timamynd Róbert)
góða liesta og vatvísa. I'ppáhaldshros
Steinka" — nölnin henda til líts hestatm

|<>haim póstnt átti
hans t\ö. ,.l)imis“ og
— vont tiijög sam-
rvnd og Ivlgdttst ætfff
að, jxitt lans vaatt.
Jóhaim \illtist eitt
sinn ;í ieió úr póst-
letð IVá B;e og heiin
til sín. Var liánn [xt
koininn Iram hjá
Bakka o» langt fram
á dal. Ætlaði hann ])á
að grala sig i iönn og
liggja úti, en datt þá
í httg að sleppa hrvss-
tmni, en hún var jörp og ratvís mjög. Þversneti |>.i
og' hélt út í hríðina. Fylgdi Jóhann á eftir henni. (>ar til hat
rakst á hesthúsvegginn hcitna hjá sér.
jólumn póstni mcð ..Sicítikii <i)> ..1111111-".
h rvssa
■ t „Söguþáttum landpóstanna” eftir Helga Valtýsson eru margar
sögur af hrakningum þessara manna á heiöarvegum. Hér er ein af Jó-
hanni pósti.
(Timamynd Róbert)
Bragi Kristjánsson forstjóri me& tösku og lú&ur landpóstanna.
■ Brennimark sem póstkoffort
voru merkt meö.
(Timamynd Róbert).
Póstskjöldur meö fangamarki Fri&riks 8. og póstlú&ur.
200 ár liðin frá upphaf i póstferða á íslandi:
þannig aö stiftamtmaöur var
a&alstjórnandi hennar, nokkurs-
konar póstmeistari og haföi hann
á hendi aöalpóstafgreiösluna,
enda voru allar póstleiöirnar
tengdar a&setursstaö hans, bæ&i
innanlands og frá útlöndum. Frá
1803 og fram til 1872 anna&ist þó
bæjarfógetinn I Reykjavik innan-
landspóstafgreiösluna en landfó-
getinn var frá upphafi gjaldkeri
og reikningshaldari stofnunar-
innar. Sýslumennirnir i sýslum
þeim sem leiö póstsins lá um voru
póstafgrei&slumenn eöa bréf-
hiröingamenn, Postaabnere, eins
og þaö hét. Fylgdi þessu sá ókost-
ur aö bréfhiröingastaöurinn i
hverri sýslu hlaut aö færast til
meö sýslumönnum, sem höf&u
engan fastan embættisbústaö og
þvf sýslumannssetursskipti viö
hver sýslumannsskipti. Þaö voru
18 bréfhiröingastaöir sem þannig
uröu til i fyrstu og voru Bessa-
staöir hinn 19. Var þó gert ráö
fyrir aö póstar mættu taka viö
bréfum á lei&um slnum og skila af
sér buröargjaldinu á næsta bréf-
hirðingarstaö sem leiö lá um.
Hlutur Jóns Eiríkssonar
■ Magnús Eyjólfsson er umsjónarmaöur Póstminjasafnsins. Hér heldur hann á bréfavog frá öldinni
aö ná póstskipínu til Kaupmanna-
hafnar en reglulegar feröir meö
skipi hófust 1778.
„Góðvild vor sem til
forna"
Það var Kristján konungur 7.
sem sat að rikjum I Danmörku,
þegar tilskipunin um póstferö-
irnar var gefin út, en varla er þó
að búast við aö þaö hafi veriö aö
vandlega ihuguöu ráöi hans sjálfs
að hún var gefin út, þvi Kristján
7. var ekki meö öllu mjalla og rlk-
inu var stjórnaö af ýmsum á-
hrifamönnum I kring um hann.
En tilskipunin var auðvitað eigi
a& siður i nafni konungs og til
gamans birtum viö hér inngangs-
orö hennar, en hún er stiluö til
stiftamtmannanna Thodal og
Ölafs Stephensens, amtmanns:
„Til
Vors elskulega Lauritz Andreas
Thodal, stiftamtmanns Vors yfir
islandi og amtmanns yfir suöur-
og vesturamtinu þar, og Vors
elskulega Ólafs Stephensens,
amtmanns Vors yfir norður- og
austuramtinu, um stofnun póst-
gangna á islandi.
„Vér Christian hinn sjöundi, af
Guös náö konungur Danmerkur
og Noregs, Vinda og Gauta, her-
togi i Slésvik, Holtsetalandi, Stór-
mæri og Þettmerski, greifi i
Aldinborg og Delmenhorst:
„Góövild vor sem til forna. Þar
eö oss hefur allraundirgefnast
veriö tjáö, aö enn sé ekki til á
Islandi nein regluleg stofnun til
þess aö flytja opinber bréf og
einkabréf, og aö þetta sé ekki aö-
eins ibúunum til verulegs óhag-
ræöis, heldur og til tafar og
öryggisleysis viö viðeigandi af-
greiöslu þjónustu vorrar, þá til-
kynnum Vér yður, aö Oss hefur,
til þess aö bæta úr sliku óhagræöi
framvegis, eftir þvf sem föng eru
á, þóknast i fyrsta lagi og fyrst
um sinn aö staöfesta reglugeröar-
tillögu þá, sem þú Thodal stift-
amtmaöur, hefur flutt, en sam-
kvæmt henni á aö koma pósti á
fót þar i landi, sem fari þrisvar á
ári úr öllum landsfjór&ungum til
Bessastaöa meö bréf, sem em-
bættismenn og aörir kynnu aö
þurfa aö senda, annaöhvort þang-
aö eöa til Kaupmannahafnar, svo
a& þau séu i fyrsta skipti komin til
Bessastaöa i byrjun mai-
mánaöar, annaö skipti i byrjun
júnimánaöar og I þriöja skipti i
októbermánuði, svo sem hér eftir
greinir.”
Tildrög póststof nunar-
innar
Astandiö á islandi var ekki
beysiö um þessar mundir. Þjóö-
inni haföi fariö fækkandi og áriö
eftir aö Ari fór i póstferöina
hófust Móöuharöindin miklu sem
stóöu I tvö ár. 1703 haföi þjóöin
talið 50 þúsund manns en var 1786
aöeins 40 þúsund. í ársbyrjun 1783
munu hafa verið 36 þúsund hross
i landinu, en a&eins 8700 áriö eftir,
1784. Svipaö mun hlutfalliö hafa
veriö um annan búpening.
Þaö var þvi ekki hægt um vik
fyrir stjórnvöld aö koma ýmsum
umbótamálum áleiöis á slíkum
timum og þaö hve póstþjónustu-
tilskipunin var seint framkvæmd
er vottur um þaö. Samt telja
fræöimenn aö gagnstætt almanna
áliti hafi danska stjórnin gert
afar mikiö átak i þá átt a& rétta
viö hag Islands um þetta leyti,
Póstmálin koma fyrst til alvar-
legrar umræöu eftir aö hin svo-
nefnd Landsnefnd var skipuö
áriö 1770. Vert er þó a& geta um
þaö aö áriö 1704 haföi Bendix
nokkur Nebel, sem verið haföi i
siglingum hingaö til lands, bent á
nauösyn þess aö komið yrði upp
póstsamgöngum hér, en I helstu
nærliggjandi menningarlöndum
höfðu þær hafist á 16.og 17. öld.
Ekki tók nefndin póstmálin upp
i tillögum sinum, en þó hefur þaö
vafalaust veriö fyrir tilstilli
hennar aö Rentukammeriö, sem
fór meö atvinnu og samgöngumál
Islands, ritaöi Thodal bréf áriö
1774 og 1776 þar sem lagöar eru
fram tillögur um hvernig haga
mætti póstsamgöngum hérlendis
og óskaö eftir athugasemdum
hans. Voru þessar tillögur svipaö-
ar og litlu siöar sagöi fyrir um i
kóngsbréfinu og er áöur rakiö.
Siðar verður minnst á hlut Jóns
Eirikssonar i málinu.
A þvi er enginn vafi aö bréfin
sem Rentukammerið ritaöi stift-
amtmanni árin 1774 og 1776 og
fyrr er getiö, um greiöari bréfa-
sendingar uröu til þess aö hrinda
póstmálinu af staö. En hver var
upphafsma&urinn aö þessum
bfefum og þá um leiö frumkvöö-
ullinn aö því aö innanlands-
póstsamgöngur hófust á Islandi.
Rannsóknir prófessors
Guöbrands Jónssonar benda ein-
dregiö til aö þaö hafi veriö landi
vor Jón Eirlksson, konferenráö I
Kaupmannahöfn, sem þar átti
hlut aö máli og að þaö hafi veriö
hann sem réöi þvi aö Lands-
nefndin tók máliö til athugunar,
þótt hún setti þaö ekki á oddinn 1
tillögum sinum sem fyrr er getiö.
Hins vegar munu ýmsar póli-
tiskar ástæ&ur hafa orðiö þess
valdandi að Jón kaus fremur að
beita Landsnefndinni fyrir sig i
málinu en ganga sjálfur fram
fyrir skjöldu.
Þróun póststarfseminnar á
islandi
Þróun póststarfseminnar á
tslandi gekk mjög hægt og seint,
allt frá þvi aö innanlandspóst-
ferðirnar hófust og fram til 1872,
þegar ný skipan var gerö á þess-
um málum og sérstakur póst-
meistari settur yfir stofnunina,
en 1874 fékk Island hina nýju
stjórnarskrá. Um svipað leyti var
byrjaö að nota frimerki.
En á 200 ára afmæli póstsam-
gangnanna fer þó vel á þvi aö
menn minnist þeirra manna,
landpostanna, sem báru hitann og
þugnann af þessari þjónustu.
Sögu þeirra hefur Helgi Valtýsson
ritað og þar er aö finna marga
sögu um karlmannleg og hetjuleg
viöbrögö f hrlöum og hrakningum
á heiöarvegum. Væri veröugt aö
rifja eitthvaö af þeim sögum upp i
blaöagrein á þessum timamótum,
og kann þaö aö veröa gert siöar.
—AM
Sýslumenn voru póstaf-
greiðslumenn
Póststofnunin var skipulögö
(Timamynd Róbert)
(Timamynd Róbert)
/
Þóf og þrengingar
En hver var ástæöa þess aö
ekki var strax byrjaö a þóstsam-
göngunum 1776. Þar liggur sitt-
hvaö aö baki, en þó einkum þaö aö
menn munu hafa taliö aö þær
yröu kostnaöarsamar. Til dæmis
áleit sýslumaöur V-Skaftfellinga
aö póstgangan frá Núpsstaö til
Bessastaöa mundi kosta meira en
stiftamtmaöur haföi áætlaö aö
kostnaður ferðanna um allt landiö
mundi verða. Var Thodal llka
vantrúaður á þetta fyrirtæki og
lét framkvæmdina dragast á
þeim forsendum aö póstburðar-
gjöld hefðu ekki verið ákveðin.
Þótt nokkrar ferðir væru farnar i
stiftamtmannastiö hans, þá var
það ekki fyrr en Levetsov varð
stiftamtmaður, að á póstferðirn-
ar komst lag. Áriö 1779, eftir mik-
ið japl og bréfaskriftir milli amt-
manna og Rentukammers, voru
póstburðargjöldin loks ákveöin og
ákveðið að póstar skyldu ganga
til Bessastaða og til baka út i
landsfjórðungana til sýslumanna.
Var þessi ákvörðun sem reist var
á reglugeröinni frá 1776, aöal-
undirstaðan undir innanlands
póstgöngum hér á landi um nær
heillar aldar skeið. En ekki dugði
þetta samt til þess að Thodal
kæmi póstferðum i gang. Reglu-
legar ferðir hófust ekki fyrr en
1784 sem áður er sagt.
PÓSTIIRINN GEKK A SEX
DÖGUM l)R REYKIAFIRDI VIÐ
DJÚP AD NAGA A BARDASIRÖND
■ I tilefni af þviað 200 ár eru liðin frá upphafi póst-
ferða á Islandi rifjum við hér upp tildrög þess að
póstþjónustu var komið af stað hérlendis og studd-
umst þar við erindi eftir Guðmund Hlfðdal, póst- og
simamálastjóra, sem fluttt var 1943 og gefið út á
175 ára afmæli íslensku póststofnunarinnar 1951.
Þá fengum við þá Braga Kristjánsson, forstjóra
viðskiptadeildar Póstsog síma og Magnús Eyjólfs-
son frv. stöðvarstjóra til þess að líta með okkur
yfir Póstminjasafnið, sem nú er til húsa í gömlu
símstöðinni í Hafnarfirði.
Þann 10. febrúar árið 1782
lagöi Ari nokkur Guömundsson af
staö fótgangandi úr Reykjafirði
suður til Bessastaða og þaö var
sýslumaður hans, Jón Arnórsson,
sem hafði faliö honum að fara
ferðina, i samræmi við konung-
lega tilskipun frá þvf I mái 1776,
sem loks nú kom til fram-
kvæmda.
Varla hefur Ara grunað, þar
sem hann rölti með pokann fyrir
vestfirska fjarðarbotna og yfir
fjallaheiöar, hver timamótaviö-
buröur þetta var, þvf hann var
hér I fyrstu póstferö á Islandi. An
efa vildi margur eiga umslag af
einhverju bréfanna 19 núna, þótt
þarna væru engin frimerki komin
til sögunnar. Gjaldskrá fyrir
flutning einkabréfa haföi samt
verið gefin út þrem árum áður.
Ari kom eftir sex daga að Haga á
Barðaströnd og þar var ákveðið
að annar maður flytti bréfin á-
fram suður. Kom þvi bréfberinn
aftur heim i Reykjafjörð eftir tiu
daga ferðalag.
Ekki urðu póstferöir fleiri á
islandi þetta árið en 1784 komust
loks þær þrjár reglubundnu póst-
ferðir, sem tilskipunin frá 1776
geröi ráð fyrir. Voru þær allar á-
kvarðaðar til Bessastaða ein frá
Vesturlandi, ein frá Norðurlandi
og ein frá Austurlandi. Þær áttu
við ísafjaröardjúp meö sekk á
baki, sem hafði aö geyma 19
sendibréf. Ferðinni var heitiö
4