Tíminn - 04.04.1982, Blaðsíða 27

Sunnudagur 4. aprfl 1982
27
aö starf saksóknara hafi veriö
erfitt viö þessar kringumstæöur.
Þaö kom aöeinseinusinni fyrir aö
sakborningur neitaöi þvi sem
Vysjinskij gaf honum aö sök, þaö
var Krestinskíj sem þvertók fyrir
aö vera Trotskfj-isti eöa hægri-
sinni, eöa hafa tilheyrt leynisam-
tökum þessara aðila. Hann
kvaðst sýkn af öllum ákæruatrið-
um og einkum þvi að hafa átt
samstarf við þýska leyniþjón-
ustumenn. Vysjinskíj rak i roga-
stans. Krestinski'j haföi eins og
aörir játaö allt mögulegt viö yfir-
heyrslur fyrir réttarhöldin, nú
reyndi hann að komast hjá þvi að
staðfesta þær játningar. Aðrir
sakborningar voru yfirheyrðir og
ákæröu Krestinskij fyrir að vera
sér samsekir en áfram neitaði
hann. Hannheimtaði aö lagt yrði
fyrir réttinn bréf sem hann haföi
skrifað Trotskij i nóvember 1927
þar sem hann gagnrýndi stefnu
hans harkalega en Vysjinskíj
■ Trotskíj, fjarverandi skaborn-
ingur.
visaði þá i annað bréf sem
Krestinskfj hafði skrifaö hálfu ári
fyrr,þarsemhann lýsti yfir fylgi
við Trotskij. Saksóknarinn kvaðst
ekkert vita um siðara bréfið enda
þótt Krestinskfj fullyrti að það
hlyti aö vera til þar eða það hefði
verið gert upptækt við húsrann-
sókn hjá sér er hann var handtek-
inn. Og það var sama hvernig
Vysjinskij þvældi málinu fram og
aftur, Krestinskij neitaði stað-
fastlega að vera sekur um að vera
Trotskij-isti eða hafa drýgt þau
afbrot sem hann var sakaður um.
Daginn eftirvar annað hins vegar
uppi á tengingnum. Þá var
Krestinskij ljúfur sem lamb og
baðst afsökunar á mótþróa sinum
daginn áður, auðvitað væri hann
sekur um hvaðeina sem sak-
sóknari sakaði hann um. Þetta
var eina mótspyrnan sem
Vysjinskij mætti i réttarhöldun-
um og stóð ekki lengi. Siðar hefur
aö visu verið upplýst að að kvöldi
þess dags sem Krestinskij hafði
sta&ð uppi i hárinu á yfirvöldun-
um hafðihann verið færður til há-
þróaðs pyntingarklefa leynilög-
reglunnar þar sem hann var hafö-
ur i þrjár klukkustundir sam-
fleytt. Ekki er vitaö I smáatriðum
hvað þar fór fram og er það lik-
lega öllum fyrir bestu.
Skýring Koestlers
En hvernig stóð á þessum játn-
ingum? Ein skýring liggur i aug-
um uppi og var nefnd hér að ofan:
pyntingar. Likt og i öllum al-
ræðisrikjum og jafn vel viðar
voru pyntingameistarar i háveg-
um hafðir og náðu enda miklum
árangri. Þá hafa sumir talað um
hreinan og beinan heilaþvott en
vafasamt hversu sú þrifnaðarað-
gerð var langt á veg komin þassi
árin. Hitt er svo vist að sakborn-
ingarnir voru áreiöanlega ekki
viljasterkustu menn sem fyrir-
fundust. Þeir höföu átt i ltfshættu-
legri baráttu áratugum saman,
höföu verið sigraöir og niðurlægð-
ir og sumir þeirra voru sjúkir og
beygðir eftir margra mánaöa
fangavist við ekki alltof góðan að-
búnað. Arthur Koestler fjallar
reyndarum þetta mál allt saman
i bók sinni Myrkur um miðjan
dag, sem þýdd var á islensku
skömmu eftir siðari heimsstyr-
jöldina. Þar segir hann söguna af
kommúnistaleiðtoganum
Rúbasov, sem er handtekinn og
ákærður fyrir ámóta imyndafa
glæpi og gömlu bolsévikarnir
voru sakaðir um við Moskvu-
réttarhöldin. Náttúrlega veit
Rúbasov að hann er saklaus en
hann lætur undan og játar til að
þjóna flokknum sem á I vandræö-
um, hann ályktar eitthvað á þá
leið að hann hljóti aö láta undan
siga er flokkurinn, sem hann
hefur þjónaö dyggilega allt sitt
lif, krefst þess. Geri hann það
ekki veiki hann málstað stefnunn-
ar sem hann hefur barist fyrir.
Þessi kenning Koestlers átti
miklu fylgi að fagna á Vestur-
löndum um tima en ýmsir hafa þó
orðið tilað gagnrýna hana. Þann-
ig hefur Frakkinn Merleau-Ponty
leitt að þvirök að kenningin sam-
rýmist ekki marxiskum
hugsunarhætti til að mynda
Bukharins og Rakovskijs, Rúba-
sov sé hins vegar rökrænn
visindamaður umfram allt. Siðan
segir hann eitthvað á þessa leið:
Harmleikurinn er mestur þegar
marxistinn er sannfærður um að
leiðtogar byltingarinnar séu að
gera mistök... Það eru ekkibara
slæm örlög heldur reglulegur
harmleikur, og þó marxistinn
berjist móti því sem hann telur
svo vel heima i hugsunarhætti
hinna nýju leiðtoga Sovétrikjanna
að hann gat oft spáð mjög ná-
kvæmlega fyrir um hvert næsta
skrefið yrði. Hann spáöi þvi að
mynda að Rakovskij hefði verið
gerður að sendiherra i Japan til
að siður væri lööurmannlegt verk
aö ákæra hann fyrir njósnir. Og
er birtar voru ákærurnar i fyrstu
réttarhöldunum dró Trotskij af
þeim þá ályktun að Mólotov
væri fallin i ónáð, vegna þess að
hann var ekki á listanum yfir þá
sem sakborningarnir marg-
umtöluðu hefðu ætlað að myrða.
En viti menn — i næstu réttar-
höldum á eftir voru þeir sem þá
sátu i ákærendabekk sakaðir um
að hafa ætlað að myrða einmitt
Mólotov.
Hreinsanimar nauðsyn-
legar og gagnlegar?
Viðbrögðin? Alþýöa Sovétrikj-
■ Sinovév og Kamenév, félagar Lenins sem féllu I ógurlega
ónáð Stalins.
miður fara finnur hann ætið að
hann er i raun hluti kerfisins sem
hann vill bylta. Hann getur aldrei
verið fullkomlega heill i afstöðu
sinni, hvorki með né á móti. Af
þvi leiðir að skiptingin verður
ekki milli einstaklingsins og um-
heimsins, heldur innan einstakl-
ingsins sjálfs. Og þegar svo sé
komiðeigihann dckerteftir nema
lúta undir vilja flokksins sem
hvort sem er getur ekki haft að
öllu leyti rangt fyrir sér.
Jakír deyr ákallandi
Stalin
Sögð hefur verið athyglisverð
saga af einum sakborninganna,
Karli Radek, sem áreiðanlega er
sönn. Það var ungur kommúnisti
Kedróv sem „yfirheyrði” hann og
i fyrstu neitaði Radek öllum
sakargiftum. Þá var hann
kallaður til Kreml, á fund sjálfs
Stalins.Erhannkom tii baka var
tnn al^ur annar maður. Hann
tsi hvað leiðtoginn mikii vildi.
Og nú var það fanginn sem tók
fyrir hendur að stjórna sinni eigin
játningu: „Farðu og leggðu þig,
Kedróv, ég skal gera það sem
nauðsynlegt er.” Hvað Stalin
sagði veit enginn en leidd hafa
verið að þvi rök að hann hafi sýnt
Radek fram á að með þvi að neita
væri hann i raun að þjóna erkió-
vininum Trotskij, Radek sem var
glataður maður hvort eð var hafi
viljað gera flokknum siðasta
greiðann. Og Jagóda skrifaði bréf
til Stalins skömmu áður en hann
var tekinn af lifi, þetta bréf lýsti
skilyrðislausri aðdáun og i raun-
inni ást á flokknum og Stalin og
Sovétrikjunum. Stalin var að
visu ekki sérlega snortinn, hann
skrifaði þvert yfir bréfið: Glæpa-
maður og hóra! Og þegar Stalin
var sagt að Jakir heibi dáið
hrópandi „Lifi flokkurinn, lifi
Stalin!” — þá bölsótaðist Stalin
yfir þessum afglapa. Loks munu
ýmsar nærtækari ástæður en hug
myndafræðilegar hafa haft sin á-
hrif á játningarnar, nefnilega
öryggi fjölskyldu og vina. Sonur
Búkharinsbjó óáreittur I Moskvu
eftir að faðir hans hafði verið tek-
inn af llfi en allir ættingjar
Trotskljs sem náöist til voru
myrtir.
Það er haft eftir Bukhariin:
„Maður verður að vera Trotskij
til að láta ekki undan.” Trotskij
lét aldrei undan en hann var
heldur ekki i höndum útsendara
Stalins, heldur ferðaðist land úr
landi með þá á hælunum. Að
sjálfsögðu fylgdist Trotskij
grannt með réttarhöldunum og
reyndi að vekja athygli á þeim
glæpum sem verið var aö drýgja
með þeirmTrotskij var reyndar >
anna vissi varla hverju hún átti
að trúa. Ætli hafi ekki verið dálft-
ið erfitt að kyngja þvi að
mennirnir sem höfðu stjórnað i
mörg ár voru i raun og veru ill-
skeyttirglæpamenn og staðráðnir
i að steypa sovésku þjóðunum i
glötun, eða þvi sem næst, við
fyrsta tækifæri. Hinu komust
þjóðirnar ekki hjá því að taka
eftir, að það var eitthvaö undar-
legt á seyði i landinu. Þúsundir,
hundruð þúsunda, sumir segja
milljónir, hurfu sporlaust, var
stungið í illræmdar fangabúðir i
Siberiu og viðar, myrtir þar sem
enginn sá til eða leiddir fyrir
dómstól sem flestir áttu erfitt
með aö taka hátiðlega. Eftir á,
þegarloks varfarið aðskeggræöa
verk Stalins opinberlega, sögðu
sumir fylgismanna hans að
hreinsanimar hefðu eftir allt
saman verið bæði nauösynlegar
og gagnlegar. Hvað hafi ekki
gerst i striðinu? Engin kvislingar
i Sovetrikjunum, sögöu þeir, Stal-
in hafði svælt út fyrir strið, að
sönnu með helstil harkalegum
ráðum. Þetta er nú að visu ekki
rétt. Milljón manna her i Úkrainu
gekk alls hugar feginn til liðs viö
Þjóðverja i Rauðskeggsinnrás-
inni, ekki af innbyggöum nas-
isma, heldur til að varpa af sér
oki ráðstjómarinnar. Og á öllum
vigstöðvum voru liðhlaupar, þótt
Þjóðverjar hafi að visu ekki
stofnað leppstjórnir á herteknum
svæðum, og ekki að sjá að þeir
hafi gert tilraunir til þess. En
þetta er nú samt, að margra
dómi,mergurinn málsins og sjáK
orsök hreinsana. Þrátt fyrir
óþægð sumra háttsettra félaga i
kommúnistaflokknum við Stalin
og stefnu hans, þá hafi staða hans
i raun verið býsna trygg.
Hreinsanirnar hafi þvi verið
„fyrirbyggjandi” ráðstafnanir,
gerðartilaðuppræta alla þá sem
hugsanlega gætu snúist gegn leið-
toganum ef syrti i álinn, annað-
hvort innanlands, eða ef drægi til
styrjaldar. Þvi hafi hann lagt svo
mikla áherslu á að „hreinsa”
herinn, að stærstur hluti liðsfor-
ingjastéttarinnar hafi hreinlega
ekki verið til lengur er upp var
staðið. Sem aftur var ástæða þess
hversu Sovétmönnum gekk illa til
að byrja með i strfðinu, að þvi er
flestir sérfræðingar telja.
Viðbrögð á Vesturlönd-
um
Það var ekki að spyrja að:
vestræn borgarapressa svokölluð
tók tiðindunum úr Sovétrikjunum
auðvitað fagnandi. Allt frá þvi að
borgarastriðinu lauk höfðu Sovét-
rikin verið lok lok og læs og allt i
stáli, og fáir vissu hvað þar var að
gerast. Reglulega voru að
visu birtar tölur um framfarirf,
hvað iðnaðarframleiösla hefði
aukist siðan kommúnistar tóku
við,ólæsi minnkað og almenn vel-
megun á hraðri uppleið. Vegna
þess að enginn var i aðstöðu til að
sannreyna þessar tölur var þeim
tekið af mikilli kátinu meöal
bandamanna kommúnista á
Vesturlöndum en andstæðingar
þeirra þögðu yfirleitt þunnu
hljóði. Nú er það vitað mál að all-
ur þessitalnaieikur var upploginn
að mestu því eins og við höfum
þegar minnst á var i rauninni allt
i kalda koli þar austur frá og
miðaði hægt fram á við. En nú
komu sem sé fréttir og þær engar
smáfréttir. Forysta Sovétrikj-
anna barst á banaspjótum, innan-
landsdeilur, sögusagnir um
hryöjuverk, tilkomumiklar játn-
ingar — blöðin vestra komust i
feitt. Að visu áttu þau i dálitlum
erfiðleikum meö aö túlka hvað
halda. Fasistar Francós sóttu að
lýðræðis- og vinstrisinnum á
Spáni og Sovétmenn studdu hina
slðarnefndu með vopnasending-
um. Þvf töldu margir vinstri-
sinnar að réöust þeir að Sovét-
rikjunum væru þeir um leið aö
ráðast að aðstoð þeirra við að-
þrengda vinstrisinna. Hins vegar
fer ekki sögum af viðbrögðunum
þegar helstu menn Sovétrikjanna
áSpánivoru allir kallaöir heim
og „hreinsaðir”...
Endurreistir
En svo linnti þessu. Gömlu
bolsévikarnir voru drepnir og
fjöldi annarra lika. Eftir að Stalin
dó loksins, hægum og kvalafull-
um dauðdaga aö þvi er Svetlana
dóttir hans segir, voru hinir nýju
ráðsmenn lengi vel i vandræðum
með hvað þeir ættu að gera við
minningu hans. A flokksþinginu
1956 tók Krússjof loks af skarið og
fordæmdi Stalin stórum orðum,
■ Búkharin, „viðbjóðsleg verk
min eiga sér engin takmörk”.
væri i verunni að gerast, en
blandaðist ekki hugur um að nú
væri eitthvað ekki eins og það átti
að vera austur þar. Sósialistar og
kommúnistar áttu þó enn erfiðar
uppdráttar. Hluti þeirra, og
stærstur hluti, tók þann kost að
samþykkja hina opinberu linu og
Kamenév, Rýkov, Búkharin og
alla hina strákana sem svikara
við sósialismann en þó runnu
tvær grimur á marga. Svona átti
forysturíki sósi'alismans ekki að
haga sér, þvi' þó þeir væru fáir
sem þekktu nægjanlega vel til til
að geta fullyrtaö ákærurnar ættu
ekki viö nein rök að styðjast, þá
bauð vist flestum i grun að ein-
hver maðkur væri i mysunni.
Trotskij gerði auðvitað sitt til að
ýta undir það, en hann átti undir'
högg að sækja. Hann var ofsóttur
af Sovétrikjunum og bandamönn-
um þeirra, og þó borgarapressan
tæki hann sem nytsaman banda-
mann vildi hún ekkert með hann
hafa til lengdar. Þá hafði sitt að
segja að Sovétrikin voru enn ung
og fæstir sósialistar voru reiðu-
búnir til að hafna þeim undir-
eins, ef mönnum fannst eitthvað
athugavert á þeim bæ höfðu þeir
ekki hátt um það en vonuðu að
Eyjólfur hresstist. Loks hafði
borgarastyrjöldin á Spáni sin á-
hrif á sósialista og viðhorf þeirra
til hreinsana Stalins og réttar-
■ Karl Radek. Hann ræddi við
Stalin og stýrði eftir þaö ákærun-
um gegn sér sjálfur.
■ Rýkov. Um tfma talinn vaida-
mestur manna I Sovétrikjunum
en sfðar „hreinsaður”...
minntist ekki á að hann sjálfur
hafði tekið virkan þátt i hreinsun-
um, þá ungur og upprennandi i
kommúnistaflokknum. Næstu ár-
in voru gömlu bolsévikarnir
smátt og smátt „endurreistir”,
réttarhöldin voru sögð vera af-
leiðing mannvonsku Stalins og
aukinheldur rógs erlendra
agenta, það er að segja Þjóð-
verja. Nú þykja þeir allir heldur
góðir austur þar, Stali'n hvilir i
vandræðalegu limbói en Trotskij
er ekki til fremur en fyrri daginn.
—ij tók saman.
Útboð
Tilboð óskast i að steypa upp frá botnplötu
og fullgera að utan 2 hús i Tungudal við
ísafjörð. Heildarstærð húsanna er 3.034
rúmm.
Útboðsgagna má vitja hjá Magnúsi Reyni
Guðmundssyni, Bæjarskrifstofunum á
Isafirði og á Teiknistofunni Óðinstorgi,
Óðinsgötu 7, Rvik gegn 2.000,00 kr. skila-
tryggingu.
Tilboð verða opnuð hjá Magnúsi Reyni
Guðmundssyni, föstudaginn 23. april kl.
11.00
Svæðisstjórn Vestfjarðasvæðis
um málefni þroskaheftra
og
Bygginganefnd Styrktarfélags
vangefinna Vestfjörðum.