Tíminn - 09.06.1982, Síða 9

MIÐVIKUDAGUR 9. JÚNÍ 1982
„Framundan er óhjákvæmilegur samdráttur, t.d. í
sauðfjárrækt, eigi dilkakjötið ekki að fylla öll hús eins og
óskagrautur í gömlu ævintýri. Eðlilega ræða menn mjög,
hvernig við skuli brugðist, því allir sjá, að röskun
hefðbundinnar búvöruframleiðslu getur á viðkvæmum svæð-
um jafngilt röskun byggðar”.
halda sjó um hríð. Þetta eru varhuga-
verð viðbrögð, hvort sem horft er til
lengri eða skemmri tima.
Vannýtt „auka“-búgrein?
Hinn hefðbundni búskapur okkar er
framleiðsla mjólkur og kjöts með
jórturdýrum. íslenski bóndinn er í eðli
sínu búfjárræktarmaður. Hann hefur
næmt auga fyrir kostum gripa sinna og
leggur sig fram um að bæta þá á flestar
lundir. Með virku ræktunarstarfi og
góðri hirðu hefur þvi tekist að bæta
afurðasemi nautgripa og sauðfjár, svo
að hjá mörgum bændum þolir hún
samanburð við það besta sem gerist
erlendis. Á hinn bóginn hefur fóður-
ræktin verið nokkur hornreka í íslensk-
um búskap. Til þess liggja ýmsar
ástæður. Nefna má, að hérlendis skortir
ræktunarhefð akuryrkjunnar, auðfeng-
ið og oft ódýrt skepnufóður erlent hefur
dregið úr þýðingu heimaaflaðs fóðurs,
og rannsóknir og leiðbeiningar á sviði
jarðræktar hafa ekki verið jafn markviss-
ar og á sviði búfjárræktarinnar, einkum
hin siðari árin. Sem afleiðingu af þessu
má svona nefna það er ýmsir hafa fært að
töluleg rök, að stór hluti hinna
hefðbundnu búsafurða er i raun fram-
leiddur á innfluttu fóðri. Þetta er
alvarleg staðreynd, einkum þegar þess
er gætt, að mestur hluti útgjalda og
vinnu búandfóíks er einmitt bundinn
fóðuröflun búsins: ræktun, heyskap og
heygeymslu. Mjög lauslega virðist hlutur
fóðuröflunar i búrekstri hafa verið
eftirfarandi, skv. ársskýrslu Búreikn-
ingastofu landbúnaðarins 1980.
Tölurnar sýna aðeins regluna gömlu:
Að búskapur á íslandi er fyrst og fremst
heyskapur. Með markvissum úrbótum á
sviði fóðuröflunar hlýtur þvi að mega
vænta nokkurs sparnaðar og tekjudrýg-
inda á flestum bæjum.
Sókn er besta vörnin
Markaðstakmörk búfjárafurða eigum
við þvi að nota sem ástæðu til nýrrar
sóknar i eigin fóðuröflun, bæði á
einstökum búum og ekki síður á
landsvisu. Um þetta markmið verða allir
að sameinast með gerðum sínum, hvort
sem þeir eru ráðherrar, bændur,
rannsóknamenn eða ráðunautar. Þetta
er raunhæfur möguleiki til þess að bæta
laun alls þorra bænda við núverandi
markaðsskilyrði, að ekki sé talað um
þann styrk sem aðgerðirnar gætu orðið
sjálfsbjörg þjóðarinnar um matföng. Að
láta erlent kjarnfóður streyma stjórnlítið
inn i landið er eiginlega bein ógnun við
islenska vinnustaði til sveita, auk þess
sem það kostar dýrmætan gjaldeyri, sem
betur væri varið á annan veg.
Sú fækkun búfjár, sem orðin er og sem
fyrirsjáanleg er, auðveldar að mörgu
leyti úrbætur í fóðuröflun búanna.
Heymagnið telur nú minna en áður, er
færri gripir koma á hverja flatareiningu
ræktaðs lands. Nú verður hægt að hugsa
um heygæðin ekki siður, en einmitt á
þvi sviði hefur stærsta hindrun á
hámarksnýtingu heimaaflaðs fóðurs leg-
ið. Hér er samræmdra aðgerða þörf,
aðgerða stjórnvalda, bændasamtaka,
rannsóknastofnana og leiðbeininga-
þjónustu.
En minnugur þess, að
Ei með orðaflaumi
mun eyðast heimsins nauð.
Kyrrt og hljótt í ntoldu
vex kom í brauð...
og, að um aðgerð á eigin búi munar
mest, ætlar skrifarinn að stytta mál sitt
og hverfa frá landsföðurlegri prédikun
yfir til hagnýtari og nærtækari atriða.
Fáein efni til umhugsunar
Af mörgu er að taka. Þessar vikurnar
er þúsundum tonna af tilbúnum áburði
dreift á íslensk tún - áburði, sem fyrir
stuttu hækkaði um sextiu prósent, og
sem ýmsir geta fyrst greitt með
væntanlegu haustinnleggi. Notum nú
tækifærið og spyrjum okkur sjálf, þar
sem við sitjum á dráttarvélinni og sjáum
dýr kornin sáldrast út yfir völlinn: Er
þessi spilda ■ þvi ástandi, t.d. hvað
varðar framræslu að hún geti svarað
þeim áburði til fulls, sem til hennar er
kostað? Líka má nota tækifærið og leiða
hugann að endurræktuninni: Gætu
aðrar grastegundir skilað meira fóðri en
þær sem nú vaxa í spildunni, ellegar
árvissri eftirtekju? Kannske kroppa
lambær nýgræðinginn ekki langt undan,
svo að spurningin vaknar: Er rétt að
beita þessa spildu, eða er þar verið að
spilla fóðuruppskeru komandi sumars?
Margs þarf búið við, frændi, sagði
Sighvatur á Grund um árið, og vilji er
allt sem þarf, bætti Gunnar við nokkru
síðar. Það mætti og ætti að spyrja um
margt fleira, en óþarft er að þreyta
kunnuga með frekari dæmum.
í lokin
Það var tilgangur þessara skrifa að
beina athygli þeirra, sem þau kynnu að
lesa, að fóðurræktinni, þessari undir-
stöðu hefðbundins búskapar á íslandi.
Skrifarinn kaus að nota þennan árstima,
gróandann, til þess, í von um að nú
lifnuðu ekki bara liljur, grös og lömbin
smá, heldur líka ákveðinn vilji til þess
að takast á við verkefni, sem fært getur
fleiri islenskum bændum kjarabót en
nokkur önnur „aukabúgrein" getur,
þótt góð sé. Verkefnið er að framleiða
þær búsafurðir, sem við höfum þörf
fyrir, með eigin höndum, með eigin
auðlindum. Þannig getum við best tryggt
vinnustaði þeirra sem byggja vilja sveitir
landsins i bráð og lengd að hefðbundn-
um hætti.
Hlutur fóðuröflunar i vinnutima 20-25%
Hlutur fóðuröflunar í framleiðslukostnaði 45-50%
Hlutur fóðuröflunar i árlegri fjárfestingu 55-ó0%
■ Thorsten Wiesel, einn þeirra
sem hlaut Nóbelsverðlaunin i lækn-
isfræði 1981.
þessi sami maður notar heilann
þá notar hann kannski ekki nema
000 000 000 000 0.1% af „stærð”
eða getu heilans eða ef til vill
miklu minna. Kraftamaðurinn er
kannski ekkert sérlega laginn við
að nota heilann. Vöðvaorkan ligg-
ur betur til handa.
Og hversu vel notar einn kapi-
talislisinn heila i samanburði við
t.d. Einstein? Báðir eru „vinstri-
heilamenn” i hugmyndum sinum
samkvæmt þessari nýju kenn-
ingu.
Hugsum okkur bilavigt sem er
svo kraftmikil að hún getur vegið
fjölda trukka hvern ofan á öðrum
og alla fullhlaðna af málmgrýti.
Mælir slikrar vigtar hlýtur að
vera vel gerður og stór. Ekki
beint i útliti, heldur hið innra
Mælirinn er eins og hluti af heila.
Setjum sem svo, að einn trukk-
ur fullur af málmgrýti sé veginn á
þessari bilavigt. Þegar búið er
að vikta trukkinn ekur hann af
viktinni. Bilstjórinn stigur út og
gengur yfir vigtarpallinn til að
taka við nótu af vigtarmanninum
en á leiðinni dettur af honum
fatalús og fellur ofan á vigtarpall-
inn. Það sést ekki mikið á vigtar-
mælinum þótt ein litil, næstum
ósýnileg fatalús skriði á vigt-
arpallinum.
Það má segja að einn venjuleg-
ur kapitalisti noti heila sinn ekki
meira en svo, að likja megi við
fatalús sem skriður á stórri bila-
vigt. Aftur á móti hefur Einstein
nota heila sinn sem likja má við
all stóru bílhlassi.
II.
Þrir menn fengu Nóbelsverðlun
árið 1981, fyrir rannsóknir sinar á
starfsemi heilans. Torsten Wiesel
frá Svíþjóð, nú búsettur i Bandaríkj-
unum, David Hubel og Roger W.
Sperry, báðir frá Bandarikjunum.
Torsten Wiesel segir, að hann
hafi ekki notið þess frelsins heima
hjá sér i Sviþjóð sem nauðsynlegt
er fyrir visindamenn að hafa við
rannsóknir sinar. En slikt frelsi
fékk hann i Harvard Medical
School i Boston Bandarikjunum.
Það er Roger W. Sperry sem er
frægur fyrir rannsóknir sinar um
heila-hálfurnar og gerð heilans og
starfsemi.
Þeir Torsten Wiesel og David
Hubel rannsökuðu sjóntruflanir
barna með það sem markmið að
fyrirbyggja að slikar truflanir
geti skaðaö heilann og heilastarf-
semina.
Eg ætla mér ekki að fara út i
hin sérfræðilegu störf þeirra, en
benda má á ýmsar almennar
vangavelturum þessinýju visindi
sem fólk almennt myndi hafa á-
huga á að kynnast.
Uppgötvarnir þessar eru ekki
aðeins sagðar geta hjálpað sein-
þroska börnum heldur hafa þær
einnig gildi fyrir heilbrigð börn.
Bent er á, að sérstaklega þurfi að
huga vel að þróun og þroska sjón-
arinnar hjá ungbarninu.
Sjón einstaklinga er mjög mis-
jafnlega vel þroskuð og þróuð.
Litið er vitað um ástæöuna fyrir
litblindu. Er litblinda ættgeng?
Meðfædd? Eða mistök i uppeld-
inu?
Hvað sem þessu liður þá er vel
hægt að hafa áhrif á sjónina til
illa eða góðs.
Sumir halda þvi fram, að fólk i
suðlægari löndum hafi þroskaðri
sjón en fólk sem býr i hinum norð-
lægari löndum. Þetta gæti haft
með ljósið að gera. Börn sem fæð-
ast að vori til eða að sumri þar
sem nætur eru bjartar fá ekki
eins þjálfaða sjón og þau börn
sem fæðast þegar dimma tekur á
kvöldin. Börnin þurfa að fá að
upplifa ljós og myrkur og ólika
skugga. Einnig að kynnast sem
flestum litum náttúrunnar.
Fái barnið ekki nægilegan tima
til að virða hlutina fyrir sér sem
athygli þess beinist að hverju
sinni, getur það haft sinar alvar-
legustu afleiðingar bæði fyrir
sjónina og sálarlif þess. Astæðan
er sú að það eru aðeins fyrstu vik-
urnar sem barnið lifir að augu
þess þroskast. Verði barnið fyrir
miklum truflunum við sjónæfing-
ar sinar getur það bókstaflega
leitt til blindu og sálrænna á-
verka.
Þannig eru nú helztu bollalegg-
ingar fólks i stórum dráttum þeg-
ar þessi nýju visindi um augun og
heilann ber á góma.
Það er samband auga og heila
sem verið er að reyna leggja á-
herzlu á.
Vissulega verður fólk að leita
sér nánari upplýsinga hjá sér-
fræðingum á þessum sviðum til
að fyrirbyggja allan misskilning
sem gæti verið varhugaverður.
III
Rett er að gera sér ljóst, að þótt
talsverðar framfarir eigi sér stað
i liffærafræði eða lifefnafræði eða
öðrum raunvisindagreinum, —
dregur það alls ekki úr þörfinni
fyrir sálfræðivisindunum, —
þvert á móti krefjast framfarir og
nýjar uppfinningar á sviði nátt-
úruvisindanna aukinnar sálfræði-
legrar þekkingar.
Hér er ekki aðeins átt við sál-
fræðivisindi seinustu ára með öll-
um sinum þúsunda „terapi”
stefnum, heldur ekkert siður viö
ritverk Sigmundar Freuds. Meg-
in hluti ritverka hans er enn i
fullu gildi, — en sérhver kynslóð
verður að lesa verk hans á sinn
eigin hátt til þess bæði að upp-
götva eitthvað nýtt, eða til að
gagnrýna það sem teljast verð-
urúrelt og gamalt.
I fyrirlestrum Freud frá 1932
má sjá að hann er ekki aðeins
„vinstri-heilamaður ” heldur
einnig „hægri-heilamaður”. Sjá
t.d. (Uber eina Weltanschauung)
frá 1932. Og hinar nýju uppgötv-
anir verða ekki mjög framandi
fyrir þá sem hafa lesið Freud að
einhverju marki.
Ekki má heldur gleyma þvi, að
Freud byrjaði á lifefnasálarfræð-
inni talsvert á undan Rússanum
Ivan Pavlov.En þar sem Freud
taldi lifefnafræðina þá ekki nægi-
lega þróaða til að nota hana við
þær lækningar sem hann stund-
aði, hætti hann við tilraunir sinar
og hélt áfram sinum fyrri aðferð-
um sem siðar leiddu til sálgrein-
ingarnar sem hann er frægastur
fyrir. Freud var i raun og veru
mikill mannvinur hann vildi
lækna fólk. Tilraunavisindum
sinnti hann litið.
Það væri mjög óviturlegt fyrir
stúdenta að ætla sér að lesa sálar-
fræði hjá hinum „vinstri-heila-
sinnuðu” mönnum i Ráðstjórnar-
rikjunum eða í Austur-Þýska-
landi sem ekki virðast geta greint
einstaklinginn frá hópnum. Og
það er einnig til reynsla fyrir þvi
á Islandi að Frakkland hefur ekki
verið neitt framúrskarandi til að
lesa uppeldisfræði. Þar hafa
greindir nemendur orðið að lesa
Freud á laun. Hitt er satt að allir
gáfaöir rithöfundar og kvik-
myndaleikstjórar i Frakklandi
lesa verk Freuds.
En nú hefur stjórn Mitterrand
ákveðið að efla hin húmanisku
visindi svo um munar. Fróðlegt
verður að fylgjast með þeirri nýj-
ung.
Hin nýja „marco-micro” heila-
sálfræði er stuðningur við visindi
Freuds.
9
orðaleppar
Heila-
stormar
og óheilla-
iðja
Brainstorming er enska og
merkir námkvæmlega „heila-
stormur“. En nýyrðasmiður-
inn hikar við og segir í staðinn
„hugstormur“, nefnir líka
„hugflæði“ og „hug-
myndaflæði". Hugstormur.ei í-
skyggileg veðurlýsing.
„Allt í lagi,“ sagði Langnes-
ingur, „bara, að hann sé ekki
að norðaustan.“ Við fengum
nóg af þeirri áttinni i haust.
Þið vitið, hvað útvarp er. En
ekki er víst, að þið vitið, hvað
innvarp merkir. „Innvarp get-
ur verið varnarháttur eins og
frávarp,“ segir skýringin. En
hvað er þá frávarp?
Frávarp er: X„varnarháttur,
fólginn í því að eigna öðrum
eiginleika í sjálf sin fari“, segir
skýringin.
Málshættir fjalla um þetta:
„Sinn brest láir hver mest“ og
„Margur heldur mig sig, mátu-
lega dyggvan“. (Að ógleymdri
„flísinni“ og bjálkanum“ í
auganu.)
Hæði er nýtt orð. En látið
ykkur ekki detta í hug, að það
eigi skylt við hæðni. Hæðis-
hneigð er:„-atferliskveikja
sem er sprottin af þeirri þörf að
vera skjólstæðingur“.
Enska skýringarorðið depi-
dence skilja vonandi margir.
En ekki er víst, að allir átti sig
á því, að hæði kemur af
háður, og hefði mátt geta þess
í skýringunum. Maður með
„hæðishneigð“ er þvi sá, sem
vill vera einhverjum háður eða
koma sér i mjúkinn hjá
honum. Þetta köllum við ann-
ars að vera ekki sjálfum sér
nógur. Og i niðrandi merkingu
er sagt, að svona maður sé
fylgispakur, undirgefinn, allra
þjónn, leiðitamur eða þýlynd-
ur.
Hæning er nafnorð, sem er
dregið af öllum þessum ósköp-
um. Og hæning er: „eðlilegt,'
oftast tegundarbundið atferli,
sem að jafnaði er lært á
kjörtíma og breytist varla úr
því.“ En þetta reyni ég ekki að
skilja.
(Ef einhverjum leiðist ný-
yrðasnap mitt, ætti hann að
skilja, að nemendur, sem
neyðast til að læra þetta, eru
ekki alltaf í góðu skapi.)
Hermann Pálsson talar um
„fræðimannabölið" á íslandi;
(Tíminn 16. ágúst'81.) og bætir
við: „Hér má til að mynda
nefna afskipti lærðra manna af
móðurmálinu, einkum þá ó-
heillaiðju, sem kallast ný-
yrðasmíð.“
Oddný
Guðmunds-
dóttir,
skrifar.