Tíminn - 04.07.1982, Síða 8

8
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisll Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjórl: Slgurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjóri: Páll Magnússon. Umsjónarmaður Helgar-Tlmans:
lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atll Magnússon, BJarghildur
Stefánsdóttlr, Egill Helgason, Frlðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir.lngólfur
Hannesson (iþróttir), Jónas Guömundsson, Kristlnn Hallgrimsson, Krlstin
Lelfsdóttlr, Sigurjón Valdimarsson, Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttlr. Útllts-
teiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón
Róbert Ágústsson, Elln Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr:
Flosi Kristjánsson, Kristln Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Rltstjórn, skrlfstofur og auglýslngar: Siðumúla 15, Reykjavik. Slmi: 86300.
Auglýslngasiml: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Verð I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrlft á mánuði: kr. 120.00.
Setnlng: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Endurnýjun
fiskiskipaflotans
■ Steingrímur Hermannsson, sjávarútvegsráðherra,
svaraði í viðtali í Tímanum á föstudaginn þeirri óréttmætu
gagnrýni, sem fram hefur komið úr ótrúlegustu áttum á
endurnýjun fiskiskipastólsins.
„Ég er þeirrar skoðunar að áður en loðnuveiðin brást,
svo sem raun ber vitni, hafi verið sæmilegt jafnvægi í
skipastólnum. Þá var fyrst og fremst nauðsynlegt að
endurnýja elstu bátana án þess að stækka flotann. Hitt er
svo ijóst, að eftir að loðnuveiðarnar hrynja og 52
loðnuskip hafa ekki önnur verkefni en að fara á
þorskveiðar, þá er þorskveiðiflotinn orðinn of stór. Þó vil
ég minna á að þótt mjög hafi verið dregið úr skrapdögum
í ár, og enn fleiri skip stundi þorskveiðar en í fyrra, næst
samt ekki á þennan stóra flota sá heildarafli sem leyfður
er. Við náum örugglega ekki þeim 400 þúsund tonnum,
sem við erum að gera okkur vonir um nú, ef miklum hluta
af flotanum verður lagt“, sagði Steingrímur.
Hann fjallaði einnig um það, hverjir hafi lagt áherslu á
kaup eða smíði ýmissa þeirra nýju togara, sem mest hefur
verið rætt um í fjölmiðlum undanfarið, og sagði þá m.a.:
„Þórshafnartogarinn var vissulega samþykktur af fleirum
en mér. Þótt ég af byggðaástæðum samþykkti kaupin á
honum voru þau ekkert sérstakt keppikefli mitt. Reyndar
samþykkti Svavar Gestsson, sem nú er farinn að finna að
skipakaupum, kaupin á honum og það gerðu ýmsir fleiri.
Þetta skip er nú komið til landsins, það er mjög fullkomið,
hefur reynst ótrúlega ódýrt og reynist vonandi bæði
eigendum og þjóðarbúinu gott skip.
Tveir togarar hafa nýverið verið samþykktir í
Fiskveiðisjóði í stað skipa sem fara úr landi, þar er því
um algjöra endurnýjun að ræða. Þessir togarar eiga að
fara á Sauðárkrók og Seyðisfjörð. Vafasamt er þó hvort
verður úr kaupum á togaranum til Sauðárkróks um sinn.
Þeir togarar, sem verið er að smíða hér heima, eru
Pingeyrartogarinn, sem samþykkt var á þessu ári að hefja
framkvæmdir við, og Hólmavíkurtogarinn, sem sam-
þykktur var í fyrra. Ef það voru einhverjir, sem þrýstu á
að fá þá togara samþykkta í Fiskveiðisjóði, voru það
skipasmíðastöðvarnar og iðnaðarráðherra fyrir þeirra
hönd, sem er út af fyrir sig ekki óeðlilegt. Eg hef ekki
hvatt þá, sem standa að þeirri smíði, að láta byggja þá
togara. Peir fullnægðu hinsvegar þeim skilyrðum, sem sett
voru um eiginfjármagn, og því vafasamt að hafna þeim
umsóknum.
Ummæli um skipastólinn og þau vandræði, sem af
honum eiga að hljótast, koma að því er mér virðast oft
úr hörðustu átt, því á sama tíma er hamast á því að leyfa
raðsmíði skipa hér heima sem iðnaðarverkefni. Ég er ansi
hræddur um að við þurfum að endurskoða þá stefnu ef
við erum þar með að auka „stærsta vanda þjóðarinnar“,
eins og komist hefur verið að orði. Með því gerum við
ekki annað en flytja einn vanda yfir í annan, sem eftir
ummælum að dæma virðist vera enn stærri. En blessaðir
mennirnir hafa þó talið rétt að veita ríkisábyrgð fyrir smíði
fimm 350 lesta báta á ári til þess að skipasmíðastöðvarnar
fái verkefni“.
Steingrímur lagði áherslu á mikilvægi þess að
endurnýjun fiskiskipaflotans verði jöfn og skipuleg, en
ekki háð þeim miklu sveiflum sem oft hafa verið. „Eg vil
vara við einhverjum örvæntingaraðgerðum í sambandi við
fiskiskipaflotann,11 sagði Steingrímur ennfremur. „Það
verður heldur engan veginn til að leysa aðsteðjandi
efnahagsvanda þótt við fækkum skipum eitthvað. Ef við
fækkum skipunum nú náum við ekki 400 þúsund tonna
þorskafla, en þeim afla þurfum við helst að ná vegna
þjóðarbúsins í heild.“ _ESJ
Rasputin er nafn sem margir kann-
AST VIÐ. í hugum flestra kallar það fram sögur um munkinn
sérstæða, sem um tima var einn áhrifamesti maður Rússlands.
Það var á síðustu árum keisaratímabilsins, sem endi var
bundinn á í byltingunni 1917.
En Rasputin er nokkuð algengt nafn i Sovétríkjunum. Á
liðnum vetri var lauslega minnst á einn núlifandi Rasputin i
þessum þætti. Sá heitir að fornafni Valentin og er sovéskur
rithöfundur. Hann telst til landsbyggðarskálda þar eystra,
svokallaðra Derevenshiki, sem skrifa sögur um líf sveitafólks
i afskekktum byggðum og árekstrum þess fólks við framrás
iðnþróunarinnar. í þessari stuttu frásögn fyrr í vetur var sagt
frá því, að Valentin Rasputin hafi vakið verulega athygli með
sögu sinni, sem i íslenskri þýðingu mætti kalla „Matyora
kvödd“, en þar segir frá síðasta sumrinu i litlu þorpi, sem á
að kaffæra vegna virkjunarframkvæmda.
Nýlega rakst ég i erlendu blaði á viðtal við Valentin
Rasputin þar sem jafnframt var sagt nánar frá þessari
skáldsögu og þýðingu hennar fyrir umhverfisverndarumræð-
una í Sovétríkjunum. Verður nú hluti þessarar frásagnar, og
viðtals, endursagt.
■ Valentin Rasputin, rithöfundurinn, sem hefur skrifað bók
um fómarlömb framþróunarinnar i Síberiu.
„Matyora kvödd”
— skáldsaga sovéska rithöfundaríns
Valentin Rasputin, sem segir frá
árekstrum ólíkra samfélaga við
framrás iðnvæðingarinnar í Síberíu
Mf RÁTT FYRIR ÞÁ ÍMYND FóLKS, AÐ SÍBERÍA SÉ
EKKERT NEMA FREÐIN AUÐN, ER STAÐREYNDIN
ÖNNUR. Síberia iðar af lifi. Land þetta austan Úralfjalla er
nefnilega vettvangur iðnbyítingar. Enda eru þar gífurleg
auðæfi í jörðu; að þvi er talið er um þriðjungur af orkulindum
jarðar, þrír fjórðu hlutar allra kola i heiminum, þriðjungur
af jarðgasinu, og ómælt magn ýmissa málma, þar á meðal
gulls og kopars. Milljónaborgir, og miðstöðvar iðnaðar, rísa
þvi á siberisku túndrunni. Risavaxin raforkuver vinna orku
úr fallvötnunum. Og ný járnbrautarleið liggur þvert yfir
túndruna fyrir norðan Baikalvatnið og allt til Kyrrahafsstrand-
arinnar, 3(K)0 kilómetra leið.
En iðnvæðingin í Síberíu kostar sitt, og það ekki bara í
peningum heldur einnig i gjörbreytingu á lifsvenjum fólks.
Áhrif iðnvæðingarinnar á hefðbundið lif fólksins i Siberiu
koma greinilega fram í bókum Valetin Rasputins, og þá
einkum í skáldsögunni „Matyora kvödd“ (1976). í opinberum
málgögnum eru sérfræðingarnir, þeir sem byggja stóru
iðjuverin og orkuverin, hylltir, en Rasputin beinir kastljósinu
að öðru fólki - öllum þeim, sem verða að sætta sig við að
heimili þeirra, átthagarnir, þarsem þeireru fæddiroguppaldir
og eiga sinar rætur, hverfi undir vatn.
„Matyora kvödd" var ein af metsölubókum siðasta áratugs
og ein af umdeildustu skáldsögum þeirra ára i Sovétríkjunum.
Jafnframt gerði hún Rasputin að einum umtalaðasta
rithöfundi landsins, og svo er enn.
Blaðamaðurinn hitti rasputin á heimili
HANS í IRKUTSK, OG FYRST RÆDDU ÞEIR SAMAN
UM „MATYORA KVÖDD“. Rasputin sagði að sú bók ætti
sterkar rætur í raunveruleikanum. Hann er sjálfur fæddur og
uppalinn í litlu þorpi við Angara-fljót, skammt frá Irkutsk og
Baikal-vatninu. Þegar orkuverin í Bratsk og Ust-Ilimsk voru
reist varð hann vitni að þvi, hvernig margir ættingjar hans
urðu að yfirgefa heimili sin vegna þess að þorpið þeirra var
á þvi svæði, sem fara átti undir virkjunarlón.
í „Matyora kvödd" er fylgst með íbúum á lítilli eyju,
Matyora, nokkra síðustu mánuðina áður en eyjan er lögð
undir vatn vegna þess að hún er á þeim stað þar sem
virkjunarlónið er fyrirhugað. Helsta söguhetjan er áttræð
bóndakona, Darja. Með því að fylgjast með lífsreynslu
hennar gefur höfundurinn lesandanum innsýn í þann
mannlega harmleik, og þá árekstra ólikra menningarsamfé-
laga, sem leiðir af framrás iðnvæðingarinnar. Einn áhrifamesti
kafli bókarinnar segir frá þvi, þegar Darja og nokkrar aðrar
gamlar konur á eyjunni rekast á starfsmenn við virkjunarfram-
kvæmdirnar þar sem þeir eru að „taka til“ i kirkjugarðinum
á staðnum. Verkamennirnir eru sem sé að fjarlægja alla
trékrossa af leiðunum til þess að þeir fljóti ekki á vatninu
þegar öllu hefur verið sökkt og fari þar með i taugarnar á
ferðamönnunum, sem fjölmenna á þessar slóðir á sumrum.
Gömlu konurnar ráðast, undir forystu Darja, að verkamönn-
unum og reka þá á brott úr kirkjugarðinum, sem er heilagur
staður i þeirra augum, staður sem þær eru reiðubúnar að verja
gegn vanhelgun. En kirkjugarðurinn er ekki aðeins heilög
jörð. Leiði hinna látnu eru jafnframt tákn um tengslin við
fortiðina, við móður jörð, um samspil kynslóðanna og
samhengið i menningu bændasamfélagsins ættlið eftir ættlið.
Sá sem hefur enga fortið, á heldur ekkert líf“, segir
Rasputin á einum stað. Matyora er þannig hjá honum tákn
um gamla rússneska bóndasamfélagið og hinar fornu hefðir
þess, gildismat og lifsform. Sagan um Matyora er þannig um
leið frásögnin af nútíma iðnaðarþjóðfélagi, sem er að verða
rótlaust, án tengsla við fortíðina.
AÐ SKYLDI ENGAN UNDRA, AÐ í SOVÉTRÍKJ-
UNUM HEFUR RASPUTIN VERIÐ GAGNRÝNDUR
FYRIR AÐ VERJA HIÐ GAMLA, DEYJANDI SAM-
FÉLAG, SEM ER RÁÐAMÖNNUM, TÆKNIKRÖTUN-
UM, ENGINN HARMDAUÐI. Hann hefur verið sakaður
um að styðja þau öfl, sem vilja halda i úrelt verðmæti, og
vera á móti framförum, framþróun. Minnt er á fleyg ummæli,
sem höfð eru eftir Lenin, um að kommúnisminn sé ráðstjórn
ásamt rafvæðingu landsins, og bent á að Rasputin ætti að
hugsa meira um allt það góða, sem orkuverin þýða fyrir
þjóðfélagið, í stað þess að taka aðeins tillit til fáeinna
þorpsbúa.
„Það er ekki hægt að stöðva framþróunina“, segir Rasputin
þegar þessa gagnrýni ber á góma. „Það er ekki hægt að láta
klukkuna ganga aftur á bak. En við verðum að hugsa um
hvað þessi framþróun getur kostað okkur andlega séð. Við
verðum að taka tillit til sálar mannsins. Firringin i
nútímaþjóðfélaginu er tilkomin vegna þess að fólkið hefur
glatað sál sinni. Það er ekki hægt að rífa niður allt það gamla,
skera á böndin sem tengja okkur við fortiðina, án þess að
það hafi áhrif á innra líf fólksins. Við verðum að læra að hafa
stjórn á framþróuninni og tækninni og hafa manneskjuna í
fyrirrúmi".
í Sovétríkjunum er trúin á framþróun og tækniframfarir
rikjandi. Það sem er nýtt er þar af leiðandi alltaf betra en
það gamla. í bók sinni vill Rasputin ekki viðurkenna þessa
framfarabjartsýni, og því má lita á hana sem eitt fyrsta
framlagið til þeirrar gagnrýnu umræðu um, hvert tækniþróun-
in leiðir, sem nú er rétt að hefjast í Sovétrikjunum. Þegar
skáldsagan kom út var Rasputin kallaður fyrir og honum bent
á, að sagan væri ekki i samræmi við sovéska hugmyndafræði.
Og þegar hann fékk bókmenntaverðlaun ríkisins árið 1977
fékk hann þau ekki, eins og upprunalega var ætlunin, fyrir
öll verk sin, heldur fyrir skáldsögu sem kom út tveimur árum
á undan „Matyora kvödd“
R.ASPUTIN HEFUR Á SÍÐUSTU ÁRUM ORÐIÐ
EINS KONAR TÁKN UMHVERFISVERNDARBAR-
ÁTTUNNAR í SÍBERÍU. Það er skylda rithöfundarins að
taka virkan þátt í umhverfisverndarmálum, segir hann. Hann
var i vor að ganga frá bók um Baikal-vatnið, en Rasputin
hefur einmitt i mörg ár unnið að verndun þessa sérstæða vatns,
þar sem plöntu- og dýralif á hvergi sinn líka á jörðinni.
En hann hefur áhyggjur af áhugaleysi fólks. Fólki sé yfirleitt
alveg sama um umhverfisverndarmál. Fjölmargir, sem starfi
i Siberiu, séu komnir frá öðrum landshlutum og hafi engar
tilfinningar til náttúrunnar í Síberiu. Þeim sé einfaldlega alveg
sama.
Bók Rasputins um Baikal-vatn mun væntanlega koma út i
haust. Hún ber nafn, sem á íslensku mætti kalla „Lifið og
elskið“. Telja má vist, að hún verði þýdd á ýmis tungumál
ekki siður en „Matyora kvödd“ og hafi áhrif á
umhverfismálaumræðuna víðar en i Sovétríkjunum.
Elías Snæland
Jónsson skrifar