Tíminn - 18.07.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvœmdastjóri: Gisll Sigurösson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Siguröur Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fróttastjóri: Páll Magnússon. Umsjónarmaður Helgar-Tlmans:
lllugi Jökulsson. Blaöamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon, Bjarghildur
Stefánsdóttlr, Egill Helgason, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttirjngólfur
Hannesson (Iþróttir), Jónas Guðmundsson, Kristinn Hallgrimsson, Kristln
Leifsdóttlr, Slgurjón Valdlmarsson, Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlits-
teiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndlr: Guðjón Einarsson, Guðjón
, Róbert Ágústsson, Elln Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarkir:
Flosl Kristjánsson, Krlstin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Rltstjórn, skrifstofur og auglýslngar: Sfðumúla 15, Reykjavlk. Slmi: 86300.
Auglýsingaslmi: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Verð I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuðl: kr. 120.00.
Setnlng: Tæknideild Tlmans. Prontun: Blaðaprent hf.
Markmið friðar-
hreyfinganna
■ Fyrir fáeinum dögum birtist í Tímanum fróðlegt erindi
eftir dr. Gunnar Kristjánsson, prest á Reynivöllum, sem
hann flutti á nýafstaðinni prestastefnu á Hólum í
Hjaltadal. Erindið fjallar um baráttuna gegn kjarnorku-
vígbúnaði í heiminum, en þeirri baráttu hefur mjög aukist
stuðningur meðal almennings á undanförnum mánuðum
ogárum.
í erindi sinu ræðir séra Gunnar m.a. um markmið
friðarhreyfinganna, sem fremst standa í þessari baráttu
gegn kjarnorkuvígbúnaði, og gerir þar skilmerkilega grein
fyrir því, hvað það er, sem þessar hreyfingar hafa á
oddinum, og kveður jafnframt niður ýmsan misskilning
um markmið hreyfinganna. Par segir séra Gunnar m.a.:
„Helstu markmið friðarhreyfinganna eru þessi: 1.
Fjarlægja beri allar SS 20 eldflaugar Sovétmanna og hætt
skuli við uppsetningu hinna nýju eldflauga og stýriflauga
á evrópskri grund. 2. Framleiðsla kjarnorkuvopna verði
stöðvuð nú þegar. 3. Hafnar verði viðræður í alvöru milli
kjarnorkuveldanna um fækkun kjarnorkuvopna. 4. Reynt
verði að sporna gegn útbreiðslu vopnanna með því að
komið verði í veg fyrir útflutning á vopnum. 5. Leitað
verði nýrra leiða í vígbúnaði, sem byggist eingöngu á
vörnum og feli ekki í sér ögrun. 6. Komið verði upp
kjarnorkuvopnalausum svæðum á ýmsum stöðum, sem
síðan teygi sig um allan hnöttinn.
Undirstrika ber að friðarhreyfingarnar hafa ekki barist
gegn hernaðarbandalögum. Fetta hafa bæði andstæðingar
þeirra gefið í skyn en einnig ýmsir aðilar - einnig hér á
landi - sem vilja misnota það mikla fylgi, sem
friðarhreyfingarnar hafa, sinni eigin pólitík til framdrátt-
ar. Vissulega ber því ekki að neita, að í þeim fjölskrúðuga
hópi sem fylkir sér undir þau markmið sem að ofan eru
nefnd, eru þeir margir, sem vilja ganga lengra - aðrir vilja
kannski ganga skemur eins og t.d. kvekarar og aðrir
eindregnir friðarsinnar, sem hafa um aldir haft á sinni
stefnuskrá útrýmingu allra vopna hvað þá hernaðarbanda-
laga. En friðarhreyfingarnar snúast ekki um hernaðar-
bandalög, því fer víðs fjarri, heldur um kjarnorkuvíg-
búnað.
Einnig ber að undirstrika að friðarhreyfingarnar hafa
aldrei haft í frammi hugmyndir um einhliða afvopnum.
Hins vegar hafa þær lagt áherslu á það, jafnt vestan hafs
sem austan, að raunhæf ábyrg leið til þess að rjúfa
vítahring vígbúnaðarins væri sú, að einstök ríki tækju
einhliða skref til fækkunar kjarnorkuvopna sinna. Fað er
vissulega forkastanleg baráttuaðferð að gefa í skyn, að
hér séu á ferð útsendarar risaveldisins í austri. Slíkur
áróður hlýtur í flestum tilvikum að vera byggður á
vanþekkingu, í öðrum á misskilinni pólitík, sem setur
skammtíma sjónarmið ofar sannleikanum.
Gegn slíkum málflutningi, úr hvaða átt sem hann
kemur, hlýtur kirkjan, hvar sem hún er í heiminum, í
austri eða vestri, að snúast. Hún hlýtur að snúast gegn
því þegar þjónar hennar eru sakaðir á óréttmætan hátt
um að starfa ekki á grundvelli sinnar kristilegu trúar og
lífsskoðunar heldur í þágu flokkspólitískra sjónarmiða“.
Hér gagnrýnir séra Gunnar ekki aðeins þá, sem af
pólitískum ástæðum bera rangar sakir á friðarhreyfing-
arnar og þá sem innan þeirra starfa, heldur einnig hina,
sem reyna að nota fylgi friðarhreyfinganna í flokks-
pólitískum tilgangi, því friðarhreyfingarnar geta því
aðeins náð árangri í baráttu sinni gegn kjarnorkuvígbún-
aði, að þeim takist að standa utan við flokkspólitískar
deilur og séu sjálfstæðar gagnvart risaveldunum, sem eiga
þann vopnabúnað sem friðarhreyfingarnar vilja að lagður
verði niður.
- ESJ.
skuggsjá
Albert Einstein. Myndin er fráírinu 1953.
■ Moskvubúar virða fyrir sér myndir úr uppfærslunni á „Cat
on a Hot Tin Roof“ eftir Tennessee Williams.
Smanouky Tennessee
Williams og Einstein
"VEGIR STJÓRNMÁLAMANNA ERU OFT ÓRANN-
SAKANLEGIR. Og rótleysi og tækifærismennska þeirra oft
ótrúleg.
Eitt það sérstæðasta á þessu sviði nú að undanförnu er það
bandalag, sem myndað hefur verið i Kambódíu, sem sumir
vilja reyndar kalla Kamputseu, meðal þeirra sem eru andvigir
hernámi Víetnama. Þar hafa skriðið saman í eina pólitiska
sæng fornir fjendur, svo sem leiðtogar Rauðu Khmeranna þ.e.
slátrararnir Pol Pot, Khieu Samphan, Ieng Sary og Son Sen,
og prinsinn með niu lífin, Norodom Sihanouk. Þessir aðilar
hafa fallist i faðma undir forystu Shihanouks og myndað eins
konar ríkisstjórn andspyrnuhreyfingarinnar.
Á dögunum komu þessir forystumenn saman í þorpi einu
skammt frá landamærum Thailands, sem Phum Thmey
nefnist, og þar var stofnun þessa ráðuneytis fagnað. Meðal
ráðherra eru Ieng Sary og Son Sen, sem eru taldir bera mikla
ábyrgð á fjöldamorðum Rauðu Khmeranna, en þeir reyndu
sem kunnugt er að koma íbúum landsins, þeim sem ekki voru
umsvifalaust sendir inn i eilífðina, niður á steinaldarstig á
mettíma. Við þetta hátíðlega tækifæri var gömlum erjum
gleymt. Þeir félagarnir föðmuðust og skáluðu i kampavíni.
Sihanouk fagnaði leiðtogum Rauðu Khmeranna, sem hann
sagði að væru mikilhæfir bardagamenn, sem hefðu ekki aðeins
náð verulegum hernaðarlegum árangri heldur „varðveitt
menningu okkar“. Þar sem Rauðu Khmerarnir eru þekktari
fyrir að hafa reynt að útrýma menningu landsins en að vernda
hana, hljóta þessi ummæli Sihanouks að virka á allt venjulegt
fólk sem lélegt grin.
Það hefur hins vegar kannski átt að vera til þess að
undirstrika þessi orð Sihanouks, að við hátíðarhöldin, sem
efnt var til af þessu tilefni, kom fram hópur listamanna, sem
flutti tónlist og sýndi þjóðlega dansa. Þessi merki listviðburður
var undir stjórn systur Pol Pots, sem sýnir að þeirra fjölskyldu
er fleira til lista lagt en að slátra löndum sinum.
Það er út af fyrir sig eðlilegt að ibúar í Kambódíu séu lítt
hrifnir af þvi að hafa erlent hernámslið i landi sínu. En reynsla
Sihanouks af samskiptum við Rauðu Khmerana, og reynsla
alls umheimsins af ógnarstjórn þeirra mafiu, ætti þó að hafa
fælt jafnvel óprúttnustu stjórnmálamenn frá frekari samvinnu
sinni við Rauðu Khmerana og það hefur ekkert það gerst,
sem gefið getur til kynna að honum muni nú takast betur að
sitja berbakt á því tigrisdýri. En hann virðist reiðubúinn að
leggja allt i sölurnar, semja við hvern sem er, til þess að reyna
að fullnægja gömlu valdadraumunum sinum.
T ENNESSEE WILLIAMS ER VINSÆLASTA BANDA-
RÍSKA LEIKRITASKÁLDIÐ í MOSKVU UM ÞESSAR
MUNDIR.
Þar eru nú mörg leikrita hans sýnd við frábæra aðsókn,,
þótt vinsældir hans í heimalandinu hafi hins vegar dvinað, en
iiðin eru nær tuttugu ár síðan leikrit eftir hann sló siðast i
gegn á Broadway. Það var “The Night of the Iguana“ sem
síðar varð að frægri kvikmynd.
Að sögn vestrænna blaða eru nú sjö af leikritum Williams
til sýnis i leikhúsum i Moskvu. Eitt þeirra - “A Streetcar
Named Desire“ - hefur gengið i Mayakovsky leikhúsinu
síðustu tólf árin. Annað - “Sweet Bird of Youth“ - hefur
verið sýnt um 200 sinnum i öðru leikhúsi i Moskvu. Þar i
borg hefur einnig mátt sjá önnur verk Williams: “Kingdom
of Earth“, “Orpheus Descending“, Summer and Smoke“ og
“The Glass Menagerie". Og i vetur bættust tvö verk við: “Cat
on a Hot Tin Roof“ i Mayakovsky leikhúsinu og “Rose
Tattoo“.
Slíkar vinsældir vestræns leikritahöfundar eru einsdæmi í
Moskvu, en vinsældir Williams eru ekki bundnar við sovésku
höfuðborgina: leikrit hans eru sýnd viða um Sovétríkin, svo
sem í Leningrad, Volgograd, Kaliningrad, Jerevan og
mörgum fleiri borgum. Vitaly Y. Vulf, sem hefur þýtt sum
leikrita Williams, segir, að hann sé vinsælasta leikritaskáldið
þar i landi siðan Chekhov.
Ýmsir hafa velt því fyrir sér, hvers vegna leikrit Williams
hafa náð slíkum vinsældum í Sovétríkjunum, og haft ýmsar
skýringar á lofti. Sumir hafa bent á, að Ieikrit hans eigi greiðan
aðgang að sovéskum leikhúsgestum, sem séu aldir upp á
Dostojevski og Chekhov. Enn aðrir telja, að leikrit Williams
gefi sovéskum áhorfendum tækifæri til að sjá og heyra í
leikhúsi viðfangsefni, sem innlendum leikritahöfundum
yrði vart liðið að fjalla um. Uagnrýnendur hafa einmitt lagt
á það áherslu, að í verkum sínum sé Williams að gagnrýna
bandarískt þjóðfélag, sem er auðvitað vel séð þar eystra þótt
svipuð gagnrýni frá sovéskum leikritahöfundi á sovéskt
þjóðfélag yrði að sjálfsögðu ekki tekið til sýningar. Hins vegar
fer ekki á milli mála, að þau vandamál og þær mannlegu
ástriður, sem Williams lýsir svo opinskátt í verkum sinum,
höfða til Moskvubúa nú ekki siður en til bandariskra og
annarra vestrænna leikhúsgesta þegar verkin voru fyrst sýnd
fyrir áratugum siðan. Ef verkin snertu ekki slíka strengi í
hjörtum áhorfenda væru þau einfaldlega ekki jafn vinsæl og
raun ber vitni.
s
u TLIT ER FYRIR AÐ í LOK NÆSTA ÁRS VERÐI
HANDRIT FYRSTA BINDIS HEILDARSAFNS VERKA
ALBERT EINSTEINS TILBÚIÐ TIL SETNINGAR. Þetta
verður þó aðeins byrjun mikils safnrits, þar senl
áætlað er að öll verk sniilingsins, þar með talin vinnuplögg
sem hann samdi þegar hann var að þróa hina merku afstæðis-
kenningu sina, komist ekki fyrir i færri en 20 bindum.
Albert Einstein dvaldi sem kunnugt er síðustu áratugi ævi
sinnar í Princeton í Bandaríkjunum og starfaði við hinn
þekkta háskóla þar, „The Institute for Advanced Study“.
Einkaritari hans, Helen Dukas, vann að þvi að safna öllum
skjölum, vinnuplöggum og öðrum slíkum gögnum og koma
þeim fyrir hjá skólanum i Princeton, þegar á meðan Einstein
var á lífi, og hélt því verki siðan áfram eftir dauða Einsteins
árið 1955. Þó er talið að enn sé að finna einhver skjöl i viðbót
í þeim borgum, þar sem Einstein var alinn upp og hlaut
menntun sina, þ.e. í Aarau og Zúrich, og í safni
einkaleyfistofunnar í Bern, þar sem Einstein starfaði einmitt
þau ár þegar hann var að semja rit sitt um hina „sérstöku"
afstæðiskenningu, þar sem hann notaði Ijóshraðann til þess
að skilgreina tengslin á milli efnis og orku.
Einstein ánafnaði hebreska háskólanum í Jerúsalem öllum
pappirum sinum í erfðaskránni, en fól hins vegart Helen
Dukas og dr. Otto Nathan, samstarfsmanni sínum, umsjá
þeirra og annarra eigna sinna á meðan þau lifðu. Skjölin eru
öll enn í Princeton:
Birting þessara gagna i bókarformi hefur dregist mjög
vegna illvigra málaferla á milli háskólans i Princeton og dr.
Otto Nathans. Árið 1971 náðist þó samkomulag á milli dr.
Nathans og Princeton University Press, sem gefa mun
ritsafnið út, en dr. Nathan hefur síðan staðið i málferlum
vegna þess að hann telur að ekki hafi verið staðið að öllu leyti
við það samkomulag. Einkum var hann andvígur þeirri
ákvörðun háskólaútgáfunnar að fela einum sagnfræðingi,
John J. Stachel, ritstjórn þessarar útgáfu. Vildi dr. Nathan
að hópi sérfræðinga yrði falið þetta verk.
Á meðan á þessum málaferlum stóð héldu ýmsir fjársterkir
aðilar að sér höndum með fjárveitingar til útgáfunnar, en nú
er málinu lokið með sigri háskólaforlagsins. I beinu
framhaldi af því hefur fengist frá ýmsum aðilum fjármagn til
þess að hrinda útgáfunni af stað.
í fyrsta bindinu, sem á sem sagt að vera tilbúið til setningar
í lok næsta árs, er fjallað um lif og starf Einsteins frá upphafi
fram til þess tima er hann útskrifaðist úr tækniháskóla í Zúrich
árið 1900. Ævisögulegum upplýsingum og visindalegum
gögnum úr skjalasafni Einsteins verður þar blandað saman til
þess að gefa sem heilstæðasta mynd af lifi og starfi þessa mesta
hugsuðar tuttugustu aldarinnar á umræddu skeiði í ævi hans.
Birtingu þessa ritsafns er einkum beðið með eftirvæntingu
af visindamönnum, sem vonast þar til þess að fá nánari innsýn
í þann hugsanaferil, sem leiddi Einstein til þeirra
byltingarkenndu niðurstaðna, sem kenndar eru við afstæðis-
kenninguna og sem höfðu svo mikil áhrif á skilning mannanna
á eðli orku og efnis, tíma og rúms, og yfirleitt á þeirri veröld,
sem við lifum í.
Elías Snæland zv* /
Jónsson skrifar