Tíminn - 15.08.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvœmdaatjóri: Gísli Sigurösson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiöslustjóri: Siguröur Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snœland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrlmsson. Umsjónarmaöur Helgar-
Tímans: lllugi Jökulsson. Blaöamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friörik Indriöason, Heiöur Helgadóttir,lngólfur Hannes-
son (íþróttir), Jónas Guömundsson, Kristín Leifsdóttir, Sigurjón Valdimarsson,
Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guöbjörnsson.
Ljósmyndir: Guöjón .Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Ari
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson,
Kristin Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavik. Simi: 86300.
Auglýsingasimi: 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verö ( lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuöi: kr. 120.00.
Setning: Tœknideild Timans. Prentun: Blaöaprent hf.
Snögg umskipti í
ef nahagsmálunum
■ Þær nýjustu tölur, sem fyrir liggja um minnkandi
þjóðarframleiðslu og þjóðartekjur og um vaxandi
viðskiptahalla, sýna öllum glögglega við hversu
alvarlegan vanda er að etja í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Stærð vandans ætti því að vera öllum
ljós. Þjóðarframleiðsla ársins mun minnka um allt að
6% frá árinu áður og þjóðartekjur enn meira. Allt
bendir til þess að viðskiptahallinn verði um 9% af
þjóðarframleiðslunni á árinu. Þannig eru staðreynd-
irnar. Þetta er sá vandi, sem ríkisstjórnin og
stjórnarflokkarnir eru nú að reyna að leysa.
Það þarf ekki að deila um stærð vandans. Hinu átta
ýmsir sig kannski ekki nógu vel á, hversu snögglega
þessi þróun hefur snúist til verri vegar. Það sést
greinilega ef litið er á spár sérfræðinga Þjóðhagsstofn-
unar á síðustu mánuðum.
í þjóðhágsáætlun fyrir yfirstandandi ár 1982, sem
kynnt var seint á síðasta ári, var reiknað með mun
hagstæðari útkomu helstu efnahagsstærða en reyndin
hefur orðið. Á þeim tíma reiknuðu sérfræðingar með
að þjóðarframleiðslan gæti vaxið um 1% á þessu ári,
en að aukning þjóðartekna yrði aðeins minni, þar sem
vænta mætti versnandi viðskiptakjara, en samt yrði
um aukningu að ræða. Þetta kemur m.a. fram í
fjárfestingar- og lánsfjáráætlun fyrir árið 1982, sem
lögð var fram á Alþingi seint í október í fyrra.
Fyrir aðeins tíu mánuðum var þannig reiknað með
því að þjóðarframleiðsla og þjóðartekjur myndu
halda áfram að vaxa á þessu ári eins og undanfarin ár.
Jafnvel í mars síðastliðnum, fyrir aðeins fimm
mánuðum, gerðu sérfræðingar alls ekki ráð fyrir svo
alvarlegum vanda sem nú blasir við. í riti
Þjóðhagsstofnunar „Úr þjóðarbúskapnum“, sem
gefið var út í mars s.l., er fjallað um horfur á árinu
1982 og segir þar m.a., að „forsendurnar um
útflutningsframleiðslu, viðskiptakjör og þjóðarút-
gjöld leiða til þeirrar niðurstöðu, að þjóðarframleiðsla
og þjóðartekjur dragist saman um 1% á árinu 1982
eða um 2% á mann. Á mælikvarða landsframleiðslu
yrði samdrátturinn þó líklega heldur minni“.
Fyrir fimm mánuðum var þannig að vísu gert ráð
fyrir samdrætti í þjóðarframleiðslu, en mun minni
samdrætti en nú er orðinn staðreynd.
Þegar þessar staðreyndir eru hafðar í huga er ljóst,
að það hafa orðið mjög snögg umskipti í sumar vegna
snarminnkandi afla og sölutregðu á ýmsum mikilvæg-
um útflutningsafurðum landsmanna. Afleiðingin er sú
verulega minnkun þjóðarframleiðslu, sem við blasir,
og allt að 9% viðskiptahalli.
Við þessum gjörbreyttu aðstæðum verður auðvitað
öll þjóðin að bregðast. Það verður að jafna þessum
áföllum niður á þjóðina með sem sanngjörnustum
hætti. Og það þolir enga bið að ákvarðanir séu teknar
um,með hvaða hætti það skuli gert.Þessvegnahlýtur
ríkisstjórnin að taka ákvarðanir þar að lútandi nú allra
næstu daga. ESJ
skuggsjá
■ Afsteypur af grískum styttum hreínsadar við Brítish
Museum í London.
Deila hliðstæð handritamálinu hef-
UR BLOSSAÐ UPP Á MILLI GRÍSKRA OG BRESKRA
STJÓRNVALDA. Og sú deila hefur á ný beint athyglinni að
því, hver eigi ýmis menningarverðmæti, sem finna má í
söfnum fyrrverandi nýlenduþjóða og fengin hafa verið með
ýmsum vafasömum hætti.
íslendingum tókst sem kunnugt er eftir áratuga baráttu og
miklar deilur í Danmörku að fá meginhluta íslensku
handritanna afhentan hingað til lands. Grísk stjórnvöld gera
ekki kröfur um handrit, heldur styttur og veggmyndir sem
tilheyra grískri fornmenningu en voru fluttar til Bretlands
fyrir um 200 árum síðan.
Hér er um að ræða 31 mynd, sem sjöundi hertoginn af Elgin
flutti frá Grikklandi til Bretlands um árið 1800. Hann fékk
þessi verk með mjög vafasömum hætti; grískir ráðamenn
segja það hafa verið beinan þjófnað. Þetta var á þeim árum
þegar múhammeðstrúarmenn réðu lögum og lofum í
Grikklandi, og það var hin opinbera skýring á flutningi
listaverkanna til Bretlands, að nauðsynlegt hefði reynst að
vernda þau fyrir eyðileggingarhvöt múhammeðskra heittrúar-
manna. Talið er að þessi verk séu eftir hinn fræga gríska
myndhöggvara Phidias, sem ýmsir telja mestan myndhöggv-
ara allra tíma, en hann lifði á dögum Periklesar um það bil
500 árum fyrir upphaf tímatals okkar.
Grísk stjórnvöld hafa á undanförnum áratugum gert kröfu
til þess að fá þessi listaverk Phidiasar afhent, en alltaf fengið
þvert nei. Nú hefur menntamálaráðherra Grikklands,
leikkonan Melina Mercouri, hótað breskum stjórnvöldum
því, að mál þetta verði kært til alþjóðadómstólsins í Haag.
Verða Bretar að
skila aftur lista-
verkum Phidiasar?
Ljóst er að mörg söfn fyrrverandi stórvelda í Evrópu eru
uppfull af listaverkum frá hinum ýmsu löndum - listaverkum,
sem tekin hafa verið ófrjálsri hendi í þáverandi nýlendum eða
sem stríðsgóss. Það yrði því forvitnilegt að sjá úrskurð frá
alþjóðadómstólnum um eignarhald á slíkum menningarverð-
mætum. Hversu langt nær menningarhelgi landanna? Eiga
þjóðir kröfu til þeirra listaverka, sem sköpuð hafa verið í
landi þeirra og flutt þaðan í krafti aflsmunar eða með svikum
og prettum?
Kannski handritamálið yrði í þessu efni til nokkurrar
fyrirmyndar, því þar var í reynd viðurkennt að íslensku
handritin væru hluti af íslenskri menningarhelgi og því bæri
að flytja þau aftur heim til íslands. Ef þær röksemdir yrðu
almennt viðurkenndar mætti ætla að fækka færi rækilega
merkilegum safngripum í ýmsum söfnum á vesturlöndum svo
sem British Museum eða Victoria og Albert söfnunum í
London.
Einn af þekktustu rithöfundum suður-
AMERÍKU, MARIO VARGAS LLOSA FRÁ PERÚ, ER
SÉRLEGA FJÖLHÆFUR. Hann er þekktur fyrir skáldsögur
sínar víða um heim; ein þeirra - „Júlía frænka og
handritahöfundurinn" - kom reyndar út í Bandaríkjunum
fyrir skömmu. Hann hefur jafnframt skrifað viðurkenndar
ritgerðir um aðra rithöfunda.svo sem Flaubert, Sartre, Camus
og Gabriel Garcia Marquez; leikrit eftir hann er sýnt við mikla
aðsókn í Buenos Aires um þessar mundir; sjónvarpsmynda-
flokkur byggður á einni af skáldsögum hans er vinsæll í
Kolumbíu; hann gegnir stundum enn blaðamennsku, og
skrifaði m.a. um heimsmeistarakeppnina í knattspyrnu á
Spáni fyrir dagblöð í Perú; og nú síðast hefur hann tekið að
sér stjórn reglulegs viðtals- og skemmtiþáttar í sjónvarpinu í
Lima. Hann hefur scm sé í nógu að snúast.
Llosa var nýverið í Bandaríkjunum í tilefni af útkomu
áðurnefndrar bókar, og átti þá viðtöl við blöð og aðra
fjölmiðla. Þar vék hann m.a. að stöðu og skyldum rithöfunda
í Suður-Ameríku. Hann var m.a. spurður, hvort rithöfundar
í Suður-Ameríku teldu það skyldu sína að skapa skáldverk
til að fylla upp í skáldskaparlegt tóm í menningarsögu landa
sinna:
„Mun meira en skyldu", svaraði Llosa. „Það er mikil eggjun
að koma frá landi, þjóðfélagi, veruleika, sem er svo hlaðinn
andstæðum, þar sem ekkert er alveg fullgert, þar sem allt er
annað hvort í uppbyggingu eða eyðingu. Mann sundlar
eiginlega. Við lifum á sama tíma á tuttugustu öldinni,
miðöldum og á steinöld. Við erum hrakin með ofbeldi frá
lýðræði til einræðis, til fjöldamorða. Allt er svo hverfult, en
á sama tíma er fortíðin svo auðug og svo lítt könnuð af
bókmenntunum. Þetta er allt öðruvísi hjá mjög þróuðum
menningarþjóðfélögum, þar sem rithöfundinum stendur ógn
af öllum bókunum. í rómönsku Ameríku finnum við fyrir
miklu tómi í menningarlífinu, og veruleika sem bíður þess að
honum sé lýst, að hann sé notaður sem hráefni í skáldsögu“.
Og um hlutverk rithöfundarins í Suður-Ameríku:
„í löndum, þar sem hvorki stjórnmálalegt frelsi sé frjáls
pressa fyrirfmnst, eru rithöfundar mun betur settir en annað
fólk. Þeir kunna að skrifa og lesa, en fjöldinn allur kann
hvorugt. Rithöfundar hafa lesendur og eiga þess kost að ná
til fólks. í slíkum þjóðfélögum tel ég að rithöfundurinn verði
að gera eitthvað til þess að berjast gegn villimennsku, ólæsi,
þjóðfélagslegu óréttlæti, efnahagslegu misrétti, einræði. í
rómönsku Ameríku eru rithöfundar þekktir og fólk virðir þá,
jafnvel barnalega stundum. Litið er á rithöfund sem eins
konar þjóðarsamvisku. Vandinn er að nota þetta vald á
“PPbyggjandi hátt“.
Cxrænland hefur verið mikið í sviðs-
UÓSINU AÐ UNDANFÖRNU VEGNA ÞÚSUND ÁRA
AFMÆLIS ÞANGAÐKOMU EIRÍKS RAUÐA. Fjallað
hefur verið um land og þjóð í íslenskum og erlendum blöðum,
m.a. vegna hátíðarhalda heimamanna og heimsóknar ýmissa
þjóðhöfðingja af því tilefni.
Á Grænlandi er við margvísleg vandamál að stríða, og eru
sum, svo sem áfengisvandamálið, kunnari en önnur.
Grænland er í ýmsu tilliti mjög háð Danmörku, m.a.
viðskiptalega en Den Kongelige Grönlandske Handel
(KGH), eða Konunglega grænlenska verslunarfélagið, hefur
verslunarviðskipti milli landanna á sínum snærum.
í dönskum blöðum var um daginn skýrt frá dæmum um,
hvernig viðskiptin milli landanna kæmu oft fáránlega út.
Bestar þóttu mér sögurnar af skinnunum, sem fara fimm
sinnum yfir Norður-Atlantshafið, og súrefnisflöskunum, sem
þurfa að fara þessa leið fjórum sinnum.
Fyrst eru það skinnin - en danska konungsfjölskyldan mun
einmitt hafa fengið selskinn að gjöf er hún heimsótti
sútunarverksmiðju í Julianeháp. Ferðasaga þeirra er almennt
sem hér segir: Fyrst eru skinnin keypt af KGH hjá
veiðimönnum víða um Grænland. Þau eru síðan flutt þvert
yfir Atlantshafið til flokkunar í Danmörku. Þaðan eru þau
aftur send til Grænlands til hreinsunar og frumvinnslu. Að
þeirri vinnslu lokinni eru skinnin flutt á ný til Danmerkur þar
sem þau eru boðin upp á markaði í Glostrup. Á uppboðinu
kaupir skinnaverksmiðjan í Grænlandi hluta af skinnunum.
Þau skinn eru enn á ný flutt yfir Atlantshafið til Grænlands,
þar sem þau eru sútuð og fullunnin. Loks eru hin fullunnu
skinn flutt til útlanda. Fimm ferðir yfir Atlantshafið, takk!
Vandamál af þessu tagi eru sögð algeng í Grænlandi.
Dönskum blaðamönnum var þannig skýrt frá því á
sjúkrahúsinu í Julianeháp, hvernig súrefnisflöskur yrðu tíðir
ferðalangar á Atlantshafinu. Það kemur oft fyrir að senda
þarf sjúklinga frá Grænlandi til Danmerkur með flugvél, og
í ýmsum tilvikum þurfa þeir að hafa súrefnisflösku með sér.
Gefin eru sérstök leyfi til slíks, þar sem venjulega mun ekki
heimilt að flytja fylltar súrefnisflöskur í flugvélum. Frá
Danmörku er súrefnisflaskan send með flugvélinni aftur til
baka til Grænlands. Þar er hún færð um set og sett í skip,
sem flytur flöskuna þriðja sinn yfir Atlantshafið, að þessu
sinni til þess að hún verði hlaðin í Danmörku. Að því verki
loknu er flaskan send til baka til sjúkrahússins í Julianeháp
hlaðin og tilbúin til notkunar - og ferðalaga - á ný!
Slík vandamál eru auðvitað arfur frá því að Grænland var
nýlenda Dana, en vafalaust munu Grænlendingar smátt og
smátt verða eigin herrar í sífellt fleiri málum og þurfa minna
að leita yfir Atlantshafið til Danmerkur um nauðsynlega
þjónustu.
-ESJ
Elías Snæland
Jónsson skrifar