Tíminn - 05.09.1982, Qupperneq 9

SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1982
9
menn og málefni
Framfarir eða nvjungagirm
J£’ SSiw>jfcaatxglglðCTOWIu.
■ Mikið er kvartað yfir of mikilli fjárfesíingu í fiskiskipum. Er ekki víðar Qárfest allfreklega án þess að því sé gaumur gefinn?
■ Þjóðarskútan hefur orðið fyrir
talsverðri ágjöf á þessu ári og hefur
verið beitt undan til að forða henni frá
frekari áföllum. Það eru ekki allir á
einu máli um hvort réttur kúrs hefur
verið tekinn eða ekki. í kjölfar
ráðabirgðalaganna, sem miða að því
ð rétta af efnahaginn, hefur upp-
hafist mikið svartagallsraus. Sumir
halda því fram að allt sé að fara
fjandans til og kollsigling sé fram-
undan en aðrir líta framtíðina bjartari
augum og telja að þótt byr sé
óhagstæður núna bíði betri tíð með
blóm í haga.
Það er tímanna tákn að eftir að
bfnahagsráðstafanirnar sáu dagsins
Ijós hafa margir mótmælt þeim
harðlega þar sem þeir telja að spónn
sé tekinn úr þeirra aski, en aðrir segja
að ráðstafanir gangi ekki nógu langt
og komi því ekki að því gagni sem
vænst er. Það er vandratað meðalhóf-
ið.
Það eru margar samverkandi ástæð-
ur fyrir því að efnahagurinn fer
versnandi. Þyngst vegur að öllum
líkindum, að sú alþjóðlega efnahags-
kreppa sem undanfarin ár hefur verið
pð grafa um sig um allan heim er nú
einnig komin til íslands. Fram undir
þetta höfum við ekki orðið hennar svo
mikið varir nema helst í mjög hækkuðu
olíuverði og nokkrum þrengingum á
erlendum mörkuðum. Nú kemur hún
meðal annars fram í því að nær allar
skreiðarbirgðir frá síðustu vertíð eru
óseldar. Þar var treyst á Nígeríu-
markað sem orðinn var góður og
stöðugur. En vegna sölutregðu á olíu
og lækkandi verðs neyddust Nígeríu-
menn til að minnka allan innflutning
sinn verulega að súpa íslendingar
seyðið af því.
Um hrun loðnustofnsins þarf vart að
fjölyrða og hvaða áhrif það hefur á
þjóðarbúskapinn. En hitt getur allt
eins verið að ekki áraði betur þótt
loðna hefði veiðst. Heimsmarkaðs-
verð á mjöli hefur fallið mjög og er
illmögulegt að seíja það. Þótt fram-
leiðsla á mjöli og lýsi hafi verið
tiltölulega lítil í ár miðað við þegar
loðnan veiddist hvað best, eru miklir
erfiðleikar á að losna við þá fram-
leiðslu fyrir það verð sem stendur
undir kostnaði við framleiðsluna.
Sjávarafli Perúmanna og mjölfram-
leiðsla hefur verið mikil í ár. Þar ofan
á bætist áhrif efnahagskreppunnar í
heiminum. Fiskimjöl er aðallega
notað til skepnufóðurs en samdráttur
í landbúnaði fylgir í kjölfar söluerfið-
leika á búvöru og eftirspurn eftir mjöli
minnkar. Lokun markaða erlendis
fyrir dilkakjöt er af svipuðum toga.
Enn er ótalinn sá mikli samdráttur
sem orðið hefur á þorskafla. Hann er
ódumdeilanlegur hvernig svo sem
menn reyna að sýna og sanna að hann
sé núverandi sjávarútvegsráðherra
einum að kenna. En það hefur verið
mikil íþrótt orðháka undanfama
mánuði að endurtaka í síbylju að
þorskgengd sé stjórnað úr sjávar-
útvegsráðuneytinu. Það er látið eins og
það séu óheyrð tíðindi í íslendinga-
sögunni að fiskur hafi lagst frá. Hið
rétta er að slíkt hefur oft gerst og þrátt
fyrir alla fiskifræði síðari tíma eru
vegir þorsksins lítt rannsakanlegir.
Stjórnun þorsksins
Of mörg skip og of lítill afli glymur
einatt er fjallað er um efnahags-
vandræðin. Rétt er það að æskilegt
væri að aflinn væri meiri og tilkostnað-
ur við útgerðina minni. En hverjir eru
það sem flutt hafa öll þessi skip til
landsins? Það skyldu þó ekki vera
útgerðarmennimir, þeir hinir sömu
sem nú hafa uppi sífelld klögumál
vegna stærðar fiskiskipaflotans?
Þegar loðnan lét ekki sjá sig lengur
á síðasta vetri var gripið til þess ráðs
að leyfa mörgum tugum nótaveiði-
skipa að fara á þorskveiðar. Það kom
varla annað til greina því annað
verkefni var og er ekki til fyrir þessi
skip. Þar með var sá floti sem veiðir
botnfisk orðinn of stór og spámenn
risu upp og kunnu nú ráð við öllum
vanda, að minnka flotann.
Það var neyðarráðstöfun að hleypa
nótaveiðiskipunum á þorskveiðar.
Það eru ærið margar útgerðir allt
umhverfis landið sem ella hefðu orðið
gjaldþrota. Forsvarsmenn samtaka
útgerðarmanna sýnast láta sér það í
léttu rúmi liggja þegar þeir kvarta yftr
stærð þess skipastóls sem þeir hafa
sjálfir keypt til landsins, og það virðast
vera bæði jónar og séra jónar innan
samtaka þeirra.
Og hver er þess umkominn að
staðhæfa að afli væri eins mikill þótt
skipin væru færri? íslensku þjóðarbúi
veitir ekki af að ná þeim ftski á land
sem mögulegt er að veiða. Hitt er svo
annað mál að það er illa farið, að verka
fiskinn þannig að hann seijist ekki eða
lækka þurfi verulega verð á heilum
skipsförmum vegna óðagots og óvand-
virkni við verkunina.
Mínnkandi eftirspurn
Ótalið er að samdráttur í efnahags-
lífi heimsins hefur valdið iðnaðar-
útflutningsfyritækjum miklum búsifj-
um. Ullar - og skinnavörur eru
illseljanlegar erlendis. Álverð er í
lágmarki í kjölfar minnkandi eftir-
spurnar og ríkissjóður hefur lagt fram
væna fúlgu til að halda járnblendiverk-
smiðjunni gangandi, en sú afurð sem
þar er framleidd virðist ekki eftirsótt
um þessar mundir.
f nokkur undanfarin ár hafa borist
fréttir um margháttaða efnahagsörðu-
leika úr flestum heimshornum og eiga
flest ríki mun erfiðara uppdráttar en
ísland.
Einn er sá vágestur sem fylgir
efnahagslegum samdrætti, sem álitinn
er hvað óvelkomnastur. Það er
atvinnuleysi, sem orðið er eitt mesta
þjóðarböl í flestum iðnríkjum, þar
sem áður var skortur á vinnuafli. f
miður þróuðum löndum hefur atvinnu-
leysi ávallt verið mikið, þótt nú keyri
um þverbak, hvað það snertir.
Fram til þessa hefur tekist að haida
uppi fullri atvinnu á fslandi allt síðan
í byrjun síðasta áratugs.
Þótt nú sverfi að með minnkandi
þjóðartekjum og markaðsörðugleik-
um erlendis er engin ástæða til að
mála skrattann á vegginn eða örvænta.
Þjóðartekjur eru enn mjög miklar og
þótt þær minnki um allt að 6 af
hundraði miðað við síðasta ár, verða
þær jafnmiklar og árið 1979, er mark
er takandi á spám
Það fer enginn í launakofa með það
að þær efnahagsráðstafanir sem á-
kveðnar voru með bráðabirgðalögun-
um rýra kjör mín og þín. En annars
er ekki kostur þegar þjóðartekjur og
hagvöxtur minnkar. (Hvað skyldi
annars vera orðið af hagfætinum sem
allt efnhagslíf miðaðist við hér um
árið?)
Viðskiptahalli og sparn-
aður
Þótt útflutningur haft minnkað
verulega á þessu ári hefur síður en svo
dregið úr innflutningi. Hann hefur
aldrei verið jafnmikill, enda er
viðskiptahallinn orðinn slíkur að ekki
er lengur við unandi. Innflutninginn
verður að minnka. Ef haldið er áfram
á sömu braut hlaðast upp enn meiri
skuldir erlendis og allt efnahagskerfið
fer úr skorðum. Vítin til að varast
blasa við víða um heim. Svokallaðar
þróðaðar þjóðir hafa farið fram á ystu
nöf í lántökum, sem ekki skila þeim
arði sem vænst var. Margar vanþróað-
ar þjóðir eru á mörkum þess að lifa af
þar sem hungurvofan vakir yfir.
Kommúnistar sem ráð þykjast hafa
við hverjum vanda leika efnahag
þeirra landa sem þeir ríkja yfir svo
grátt að upplausnarástand ríkir og
stjórnað cr með táragasi og skotvopn-
um. Vísindalegur sósíalismi er farinn
sömu leiðina og hagfóturinn.
En hvar á að spara? Frjáls viðskipti
og haftalaus utanríkisverslun er kjör-
orð dagsins. Þeir sem hæst guma af
frjálslyndi sínu í þessum efnum vilja
þó höft á einu sviði. Hið eina sem ekki
má flytja inn eru fiskiskip. Samkvæmt
tcóríunni er fiskveiðiflotinn mesti
efnahagslegi bölvaldur íslensku þjóð-
arinnar.
Skrýtið að tarna.
Á öllum öðrum sviðum megum við
vera flott. Að slepptri einkaneyslu sem
í mörgum tilvikum er orðin hreint
ofboðsleg, læðist sá grunur að sumum
að það sé víðar offjárfest hjá
atvinnuvegunum en hjá útgerðinni
einni saman. Tæknivæðingu er sjálf-
sagt ábótavant á mörgum sviðum, en
er annars staðar er hún óþarflega
mikil.
Dýr tæknivæðing
Fyrir nokkrum vikum skrifaði Har-
aldur Ásgeirsson forstjóri Rann-
sóknarstofunnar byggingariðnaðarins
blaðagrein, þar sem hann sagði
eitthvað á þá leið, að það sæti síst á
sér að vera á móti tæknivæðingu
þessarar atvinnugreinar. Hins vegar
lét hann í Ijós nokkrar efasemdir um
að öll þau dýru tæki sem byggingar-
menn teldu sér nauðsyn að eignast
nýttust sem skyldi. Nefndi hann sem
dæmi óhóflegan innflutning á dýrum
krönum sem notaðir eru við húsbygg-
ingar. Það er hætt við að öll þessi tæki
nýtist ekki nema takmarkaðan tíma
ársins, fremur en fiskiskipastóllinn
þegar ftskigengd minnkar.
Ef grannt er skoðað er áreiðanlega
hægt að finna mikið af tækjum, sem
ætluð eru til margs konar brúks, sem
ekki hafa nema mjög takmarkað
notagildi og þá í stuttan tíma í cinu.
En því skyldu atvinnufyrirtækin vera
að skera tækjaeign við nögl? Sumir
þeirra sem telja fiskiskipin of mörg og
of stór búa t' smáhöllum með
innangengt í tvöfaldan bílskúr, sem
nýtist að fullu.
Margt af því sem kallaðar eru
framfarir er í raun ekki annað en
nýjungagirni. Of mikil fjárfesting í
einstökum greinum atvinnulífsins ger-
ir framleiðsluvöru ekki ódýrari, og
allur gangur er á hvort hún verður
betri en sú sem framleidd var með
gömlu aðferðinni.
Stundum er framkvæmdahugur í
mönnum svo mikill að þeir fara að
hugsa eins og sósíalistar og láta alla
glóru um arðsemi lönd og leið.
Dugnaðarforkar norðan fjalla og
sunnan eru staðráðnir að reisa stein-
ullarverksmiðjur, þótt allir séu þeir
sammála um að ekki sé markaður fyrir
nema framleiðslu einnar. En bygging
beggja verksmiðjanna flokkast undir
framfarir.
Víða er fjárfesting óhag-
kvæm
En það er hætt við að miklu víðar
sé hlutunum hagrætt á svipaðan hátt,
þótt lægra fari. fgreininni eftir Harald
Ásgeirsson sem áður er vikið að bendir
hann á að í landinu séu starfræktar 22
verksmiðjur sem framleiða tilbúin
hús. 20 þeirra fást við tilbúning
timburhúsa, 2 steypa. Auk þess
dafna fjölmörg fyritæki sem fást við
innflutning tilbúinna húsa.
Vera má að þetta sé allt í lagi, en
ósköp gengur illa að lækka byggingar-
kostnað þrátt fyrir alla tæknivæðing-
una.
Minnkandi þjóðartekjur þýða að
ekki verður úr eins miklu að spila hjá
því opinbera, fyrirtækjum eða einstak-
lingum. En það á samt ekki að koma
í veg fyrir að hægt sé að lifa góðu lífi
á þessu landi. Framleiðslan er mikil til
sjávar og sveita og markaður góður
fyrir veigamestu útflutningsvöruna,
frystan þorsk. Og þorskveiði er mikil
þótt hún hafi verið enn betri í fyrra og
árið þar á undan.
Landbúnaðarframleiðslan er mikil,
jafnvel um of í sumum greinum. Flest
ríki heims eiga við það vandamál að
stríða, að landbúnaðarframleiðslan er
of lítil. Þar þætti það skrýtinn áróður
að of mikill matur væri þjóðarböl, eins
og staglast er á hérlendis. Á íslandi er
framleiddur fjölbreyttur iðnvamingur
og ef landsmenn bera gæfu til að sjá
hve mikinn hag þeir hefðu af því að
taka innlenda framleiðslu framyfir
erlenda er auðvelt að auka þá
framleiðslu og gera hana enn fjöl-
breyttari en nú er.
Það þarf enginn að herða sultarólina
þótt eyðsla í þjóðfélaginu minnki.
Margir eru til kallaðir að mótmæla
og lýsa yfir hneykslan sinni vegna
þeirra efnahagsráðstafana sem nú hafa
verið gerðar. En þær eru nauðsyn-
legar. Það vita þeir vel sem verst láta
og því verður ekki trúað fyrr en á
verður tekið að þeir kjörnu fulltrúar
þjóðarinnar, sem mynda stjórnarand-
stöðu, komi í veg fyrir að þær nái fram
að ganga þegar Alþingi kemur saman
og „Póllandiseri" þar með efnhags-
lífið. En því hóta þeir nú.

Oddur Olafsson
ritstjórnarfulltrúi
skrifar ■Kyj