Tíminn - 03.10.1982, Page 8

8
SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1982
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvœmdast)óri: Gfsll Slgurðsson. Auglýslngastjórl: Stelngrfmur Glslason.
Skrlfstofustjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgrel&slustjóri: Slgur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarinn Þórarlnsson, Ellas Snœland Jónsson. Ritstjórnarfulitrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórl: Krlstlnn Hallgrlmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tlmans: Atli
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttlr, BJarghlldur Stefónsdóttlr, Eirlkur St.
Eirlksson, Frl&rik indrl&ason, Hel&ur Helgadóttlr, Slgur&ur Helgason (Iþróttir), Jónas
Gu&mundsson, Krlstln Lelfsdóttlr, Skaftl Jónsson. Útlltstelknun: Gunnar Traustl
Gu&björnsson. Ljósmyndir: Gu&jón Elnarsson, Gu&Jón Róbert Ágústsson, Elln
Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr: Flosl Kristjánsson, Krlstln
Þorbjamardóttir, Marla Anna Þorstelnsdóttir. Ritstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Sl&umúla 15, Reykjavlk. Slml: 86300. Auglýslngaslml: 18300. Kvöldslmar: 86387 og
86392.
Ver& I lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrlft á mánu&l: kr. 130.00.
Setnlng: Tæknidelld Tlmans. Prentun: Blaðaprent hf.
Þorskastríð
Grænlendinga
■ Grænlendingar eru enn bundnir af aðildinni að
Efnahagsbandalagi Evrópu, og að undanförnu hefur
komið skýrt í ljós, hversu miklir erfiðleikar fylgja
þeirri aðild að því er varðar stjórnun fiskveiöa við
Grænland, en á' fiskveiðunum byggist mest allt
atvinnulíf þar í landi.
Á ráðstefnu, sem haldin var í Reykjavík fyrir
skömmu, sagði þingmaður Grænlendinga að fiskveiði-
stefnan við Grænland væri ákveðin í Brussel en ekki
í Nuuk. Grænlenska landstjórnin gerði sér fulla grein
fyrír þeírrí hættu, sem fælist í ofveiði, og færi því alltaf
að tillögum fiskifræðinga um hámarksveiði. Það væri
þannig t.d. stefna fiskifræðinga og landsstjórnarinnar,
að ekki mætti veiða meira en 62 þúsund tonn af þorski
á ári. En viðhorfin væru önnOr í Brussel. Þar væri
fyrst og fremst hugsað um þarfir iðnríkja á
meginlandinu fyrir fisk. Þess vegna hefðu nokkur
þúsund tonn í viðbót verið veidd á Grænlandsmiðum.
Það eru fyrst og fremst Vestur-Þjóðverjar sem eru
aðgangsharðir við Grænlendinga, og má segja að þar
á milli ríki þorskastríð þótt ekki sé beitt herskipum.
Svo virðist sem Þjóðverjar hafi með EBE á bak við
sig unnið enn eina lotu í því stríði; þeir hafa fengið
leyfi til að veiða 5000 tonn við vesturströnd
Grænlands. Ljóst er að mikil óánægja ríkir á
Grænlandi með þessa niðurstöðu, og þykir ýmsum
þar, sem hin nýja danska ríkisstjórn hafi ekki stutt
landsstjórnina í málinu sem skyldi.
Grænlendingar hafa sem kunnugt er ákveðið með
atkvæðagreiðslu að segja sig úr EBE., En úrsögnin
tekur ekki gildi fyrr en eftir nokkurn tíma. Á meðan
verða Grænlendingar að þola ágang fjarlægra
fiskveiðiþjóða. Þeir eiga skylda samúð og stuðning
íslendinga í baráttunni gegn evrópskum stórþjóðum,
sem fyrir svo stuttu síðan reyndu með yfirgangi að
halda áfram að moka upp fiskinum á íslandsmiðum.
Eflum Tímann
Á síðustu einu til tveimur árum hefur margt verið
gert til þess að styrkja stöðu Tímans og gera blaðið
hæfara tíl þess að gegna míkiívægu híutverki sínu sem
frétta- og upplýsingamiðill og sem málgagn fram-
sóknar- og samvinnustefnunnar í íslensku þjóðfélagi.
Utgáfa blaðsins hefur aukist, og tæknibúnaður verið
bættur verulega m.a. með kaupum á nýjum
setningartölvum.
En þótt staða Tímans hafi styrkst vegna þessara og
annarra aðgerða er fjárhagurinn erfiður og því
nauðsynlegt að efla blaðið enn frekar á næstu
__mánuðum fyrst og fremst með því að fjölga
áskrífendum Tímans. Sem lið í þeirri viðleitni hefur
Tíminn nú hafið glæsilega áskrifendagetraun, þar sem
nýir áskrifendur, jafnt sem þeir sem þegar kaupa
blaðið í áskrift, geta tekið þátt í von um glæsilega
vinninga þar á meðal bifreið.
Það er von blaðsins að þessi áskrifendagetraun gefi
góða raun og að allir velunnarar blaðsins taki höndum
saman um að fjölga áskrifendum Tímans verulega
næstu vikur og mánuði svo að blaðið geti enn betur
gegnt hlutverki sínu. Það er til mikils að vinna.
- ESJ.
✓
IviKUNNI KOM ÚT í DANMÖRKU NÝ HEIMS-
BÓKMENNTASAGA.Höfundur hennar er fyrrverandi
prófessor í bókmenntum F.J. Billeskov Jansen, sem einmitt
varð 75 ára daginn sem bókin kom út. Hann hafði áður verið
einn af ritstjórum 12 binda verks, sem Politikens Forlag gaf
út fyrir mörgum árum um sögu heimsbókmenntanna. En í
þessari nýju bók gerir Billeskov Jansen grein fyrir
persónulegum viðhorfum sínum til bókmenntanna allt frá
fornöld fram til vorra daga. Að vísu er lítið um núlifandi
rithöfunda í verki hans; einungis fáeinir frá rómönsku
Ameríku og Afríku.
„Ég tel það ótrúleg forréttindi að hafa allt frá því ég var á
fimmtánda ári átt þess kost að lesa fagurbókmenntir að vild
og síðan að gera öðrum grein fyrir niðurstöðum mínum,, sagði
hann í blaðaviðtali í tilefni af útgáfu bókarinnar. Hann var í
þrjú ár lektor í París (1938-1941) og skrifaði þá fyrstu
kcnnslubók sína, sem fjallar um ljóðrænu í skáldskap og það
sem góður skáldskapur skilur eftir í huga lesandans. Annað
bindi kom út árið 1945 og þar fjallaði hann m.a. um spurningu,
sem margir hafa velt fyrir sér og kannski svarað með
misjöfnum hætti; hvað er sígilt bókmenntaverk? Hann svaraði
því til, að það skáldverk væri sígilt, sem gæti kynslóð eftir
kynslóð snert og haft áhrif á fólk á tilteknum aldri. Sígilt
bókmenntaverk læsu menn af frjálsum vilja eftir 50 ár, og ef
svo yrði enn eftir 200 ár, þá yrði höfundurinn ódauðlegur.
■ Þannig sér teiknari danska blaðsins Politiken Billeskov
Jansen á 75 ára afmælinu.
Hvað er mamieskjan?
— um viðhorf til manneskjunnar
í heimsbókmenntunum
HvAÐ ER MANNESKJ AN? Billeskov Jansen segir aö
í raun og veru snúist allur skáldskapur um þá spurningu.
„Þegar þarf að vinna jafn viðamikið verk og að taka saman
bók um heimsbókmenntirnar frá fornöld fram til samtímans,
þá verður að gefa sér ákveðnar forsendur að ganga út frá,
svo að ekki verði aðeins um safn stuttra æfisagna rithöfunda
að ræða. Við skulum gæta að því, að það er ekki ,æfi
rithöfundarins sem lifir heldur verk hans. Ög forsenda mín
var sú trú, að á hverju menningarskeiði hafi fólk ákveðnar
hugmyndir um hvað manneskjan sé, og að þessi skoðun á
manneskjunni birtist í verkum skáldanna.
Hver er manneskjan í grísku örlagaharmleikjunum?
Hvernig var miðaldamaðurinn, sem lagði svo mikla áherslu á
hetjufyrirmyndina og hefndarskylduna? Eða krossfarinn í
Rolandskvæðinu?
Endurreisnarmaðurinn birtist m.a. í verkum Montaigne og
Rebalais. Þar hefur manneskjan takmarkalausa lífslöngun.
Hún geislar beinlínis af lífsgleði og byggir á því
grundvallarsjónarmiði, að eðli mannsins sé gott og það sé því
meginatriðið að gefa því tækifæri til að njóta sín. í
miðaldabókmenntunum var Guð miðja alls. í endurreisnar-
bökmenntunum tók manneskjan við því hlutverki; varð
miðdepillinn.
Og þá erum við komin að sautjándu öldinni, sem er hin
mikla öld franskra bókmennta, þar sem allt snýst um eyðandi
ástríður, því ástríðurnar eru ég-ið. Pascal sagði, að maður
ætti að hata sitt eigið ég, því það væri veraldleet. ástríðufullt
og leiddi beina leið til helvítis. Harmleikir Racine fjalla allir
um það sama og fall Phedre er bein afleiðing ógæfulegra
ástríðna.
Átjánda öldin tilheyrir hins vegar hinum skynsömu,
framfarasinnuðu og umburðarlyndu - mönnum eins og
Holberg, Voltaire og Jean Jacques Rousseau. í Frakklandi á
sautjándu öldinni var litið svo á, að manneskjan væri rótin,
en á þeirri átjándu var talið að manneskjan ætti mikla og
margvíslega möguleika, svo sem Rousseau lagði áherslu á í
skáldsögunni Emile. Skyndilegaáttaði fólk sig á því að bamið
er sjálfstæður einstaklingur. Fyrir daga Rousseau var litið á
fjöll sem kaldar og gróðursnauðar hindranir, en nú var farið
að líta á náttúruna sem eitthvað fagurt. Og fólk fór að trúa
því að innst inni væri maðurinn góður, og að það væri hægt
að hlúa að hinu góða í mennskjunni m.a. með góðu uppeldi
í skólum. Hjá Goethe varð „Gute Mensch“ að
heiðursnafngift. Á þessum tíma var meira lagt upp úr
skynseminni en ímyndunaraflinu, en síðan kom rómantíkin
um aldamótin 1800 og þar réði ímyndunarauðgin völdum.
Það var engin tilviljun að H.C. Andersen skrifaði ævintýri.
Það gerðu þeir allir, en H.C. Andersen gerði það betur en
flestir aðrir.
Rómantíkin opnaði leiðina fyrir hina dreymandi
manneskju, og auðvitað var nokkur lífsflótti í rómantíkinni.
Raunsæisstefnan tók við af rómantíkinni. Þar kom til
náttúruvísindalegri skoðun á manninum sem félagslegri veru,
sem best er hægt að lýsa í raunverulegu umhverfi sínu. Þetta
gerði Balzac og síðar Zola í enn ríkari mæli, þar sem hann
rannsakaði næstum því með náttúruvísindalegum aðferðum
sögu einnar fjölskyldu.
En sérhver kynslóð saknar einhvers. Þegar komið var fram
undir 1890 varð sálarlífið aftur mikilvægt, einna greinilegast
hjá Johannes Jörgensen, sem endaði í kaþólsku; um var að
ræða afturhvarf til trúarinnar á ódauðleikann og sálin sé óháð
líkamanum. Og í byrjun þessarar aldar varð ný stefna til með
byltingunni kringum Freud og Jung, sem skapaði alveg nýja
skoðun á manneskjunni. Freud gerði okkur grein fyrir
undirmeðvitundinni. Við urðum þar með að verum, þar sem
níu tíundu hlutar liggja undir meðvitund okkar. Freud og
Jung ollu straumhvörfum; enginn komst framhjá þeim, allt
varð öðruvísi þeirra vegna. >
Og ef við höldum ferð okkar áfram þá lendum við í
evrópsku tilvistarstefnunni, sem tekur siðferðilega afstöðu til
athafna. Um árið 1920 fór Kierkegárd að hafa áhrif í þessa
átt í Þýskalandi, sem lá í rústum eftir stríðið. Verk Kierkegárd
og Nietzche urðu að eins konar heimspekilegú vopni, sem
lagði grundvöll að þýsku tilvistarstefnunni.
Og á þeim grunni bjó Sartre til frönsku tilvistarstefnuna síðar.
Þessi stefna var áskorun til einstaklingsins um athafnir, um
að gera sér grein fyrir lífi sínu og aðhafast í samræmi við það.
Þetta þróaðist upp í uppgjör við dauðahugsunina. Og hjá
Sartre í uppgjör við þjóðfélgið því að hann tengdi saman
þýsku tilvistarstefnuna og marxismann og leit fyrst og fremst
á ábyrgð einstaklingsins gagnvart þjóðfélaginu."
En hvað segir Billeskov Jansen í framhaldi af þessum
hugleiðingum um bókmenntir nýliðins áratugar?
„Um það tímabil fjalla ég ekki í bók minni, en ég þykist
sjá, að rithöfundar víða um heim hafi síðustu tuttugu árin
öðru fremur fjallað um spurninguna: hver er ég? Þeir hafa
reynt að finna samhengi í eigin tilveru, tengsl við uppruna
sinn“.
SvONA AÐ LOKUM FÁEIN ORÐ UM JAN
MYRDAL. Fyrir nokkru var í þessum þætti sagt frá
endurminningabók Jan Myrdal, sem hann hefur að
undanförnu lesið í sænska útvarpið. Þar fór hann ófögrum
orðum um foreldra sína, Gunnar og Alva Myrdal sem þekkt
eru um allan heim fyrir störf sín á sviði stjómmála, hagfræði
og afvopnunarmála.
Svo sem vænta mátti hefur mikið verið fjallað um ásakanir
Jan Myrdal á hendur foreldmm sínum í sænskum blöðum, en
lítið hefur heyrst frá foreldmnum þar til nú, að þau hafa kært
nokkur blöð - þar á meðal stærstu blöð Svíþjóðar, Dagens
Nyheter og Expressen, - til siðavarðar sænsku blaðanna, sem
pressonibudsmann nefnist eða umboðsmaður gágnvart
'fjölmiðlum, fyrir að hafa birt ummæli Jans. Jan Myrdal þótti
þessi aðgerð sérkennileg í meira lagi. „Hugmyndin um að
umboðsmaður þessi skuli ákveða hvort ég hafi átt
hamingjuríka æsku eða ekki, er ótrúleg. Ég á mína æsku
sjálfur. Þeir, sem vilja vita hvernig baminu Jan Myrdal leið,
ættu að spyrja mig“, segir höfundur endurminninganna
umdeildu.
- ESJ.
Elías Snæland
Jónsson skrifar