Tíminn - 21.11.1982, Qupperneq 4

4
SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
Á TUNDURDUFLASLÓBI
ræðir við Ivo vestfirska skipstjóra
samar veiðar á bannsvæðum Breta
■ Ellefu ára gamall byrjaði Pálmi
Sveinsson, skipstjóri, útróðra frá Sóða-
vík með fósturföður sínum, Gunnlaugi
Einarssyni. Hann kynntist því sjó-
mennskunni snemma, eins og margir
Vestfirðingar. Arið 1933 gerðist hann
háseti á einum Samvinnubátanna svo-
nefndu, Sæbirninum frá ísafirði og var
á honum til 1938, er hann gerðist
skipstjóri á Sædísi, sem var ein fimm
„Dísa“ í eigu hlutafélagsins Njarðar.
Það var meðan Pálmi var á Sædísinni að
hann tók þátt í áhættusömum veiðum á
svæðunum sem Bretar höfðu auglýst
bannsvæði vegna tundurduflalagna
sinna og auk hættunnar sem því fylgdi
var það ekki heiglum hent að stunda
veiðar á 16 lesta bátum í þeim vetrar-
veðrum sem gjama gerði á Djúpinu.
„Já, það var oft napurt í norðanáttinni
á þessum bátum, til dæmis þegar ég var
á Sæbirninum, en hann var stærri en
Sædís, einar 40 lestir og því útilegubátur.
Við stokkuðum upp og söltuðum aflann
niður í lest, en fórum svo í beitninguna.
Stundum urðum við að láta stokkana
hanga niður í sjóinn utan við borðstokk-
inn í bandi til þess að halda þeim þíðum.
Svo varð að beita í einum fleng áður en
hann varð að einum klaka aftur.
Það var enginn ákveðinn róðrartími
og oft urðum við að híma á bak við
þessum nesjum og þá ekki síst Straum-
nesinu. Lágu duflin það grunnt í að þau
komu upp úr á fallaskiptum, um liggj-
andann, eins og við orðuðum það fyrir
vestan. Á norður og suðurfallinu hefur
straumurinn haldið þeim í kafi.
Við höfum fiskað talsvert á þessum;
svæðum áður og það var girnilegt að
hætta á að róa þarna út, vegna þess að
það mátti heita friður á þessu svæði fyrir
togurum og öðrum bátum almennt.
Raunar var það svo á stríðsárunum að
fiskgengd jókst talsvert og það hefur
auðvitað verið af þeirri friðun sem
stríðið hafði óhjákvæmilega í för með
sér fyrir fiskinn.
Strákarnir bliknuðu
Við vorum margsinnis að slíta línuna
á þessum tundurduflabúnaði og seinna
sá maöur hve við höfðum oft farið
óvarlega, því við reyndum stundum.við
Garðar Finnsson á Svandísi og ég á
Sædísi að fara í hring, til þess að losa
línuna af þessum fjanda. Auðvitað
bliknuðu strákarnir svo, þegar þeir sáu
hvað það var sem við vorum að glíma
við. Línan var þá föst á strengnum sem
tundurduflin lágu við.
Eitt sinn sáum við glitta á sjálft
tundurduflið rétt undir hælnum á
bátnum. Hefði línan flækst á takka á
■ Pálmi Sveinsson. Við hlið hans er líkan af Sædísinni sem hann var formaður á vestra á stríðsárunum. Sædísamafnið
valdi Pálmi vegna þess að hann vildi skíra utan í nafnið á Sæbirninum, sem hann hafi verið á í fimm ár.
(Tímamynd AM)
„Við sáum glitta í dufl-
ið undir hælnum á bátnum”
Rætt við Pálma Sveinsson, skipstjóra
einhverja skúraræfla fram eftir nóttu, til
þess að huga að veðurútlitinu. Menn
sættu lagi að stinga sér út undir morgun
til þess að ná róðri fram yfir hina. Já,
það var kapp í körlum.
Flotinn á ísafirði var all stór um þetta
leyti, en „Birnirnir11 voru sjö, „Hugarn-
ir“ voru þrír o^ „Dísirnar" voru fimm.
Loks voru „Stjörnurnar“ þrjár. „Það var
hart sótt á öllum þessum bátum.
Tundurduflalagnir
Sædís var 15 lestir og því stunduðum
við iandróðra á henni. Það voru talsverð
umskipti að fara á svo lítinn bát af
Sæbirninum. Á henni reri ég til ársins
1943, þegar ég tók við Jódísi, sem var
sú nýjasta af „Dísunum.“ Með Jódísi var
ég til 1946.
Við á Sædísinni fiskuðum í skip sem
komu vestur í stríðinu, bæði til Bolung-
arvíkur og til ísafjarðar. Þessi skip
sigldu svo með aflann til Englands.
Þetta voru bæði íslensk og útlend skip,
þar á meðal norsk. Nokkuð keyptu
togararnir af okkur.
Víst setti óhug að okkur þegar við
fréttum af því að Bretar voru búnir að
leggja tundurdufl á Djúpinu, bæði undir
Ritnum og Straumnesinu. Við vissum
aldrei nákvæmlcga hvar duflin mundu
vera en reyndum smám saman að gera
okkur grein fyrir því og töldum að þau
væru svo sem 15 til 20 mflur undan Rit.
Þau voru lögð þarna á djúpri siglingaleið
fyrir Straumnesið. Tilgangurinn var
auðvitað að granda óvinaskipum sem
kunnu að leggja leið sína þarna um.
Aldrei vissum við nákvæmlega hve stórt
svæðið mundi vera á hvern veg.
Það er ansi mikill straumur út af öllum
þessu, hefði varla verið að sökum að
spyrja. Þessi dufl voru stórar kúlur, þó
fremur perulaga. Var lok á þeim efst,
en takkar í kring.
Aldrei varð samt slys af þessu og
líklega hafa bátarnir verið nógu smáir til
þess að við sigldum ofan við þetta. Á
Djúpinu gerði oft heilmikil veður og þá
slitnaði þetta upp og var á reki um
Djúpið. Við vissum auðvitað af þessu og
því voru menn stöðugt á verði og
skimandi fram fyrir bátinn í sjóferðun-
um. Við sáum tundurduflin líka iðulega
á reki þarna um sjóinn.
Við komum auga á margvíslegt rekald
á þessum ferðum, sem minnti á að mikil
átök áttu sér stað úti á hafinu. Við sáum
oft látna menn í bjargbeltum. Ég
minnist þess að einu sinni tók ég upp lík
úr sjónum og flutti með mér á land. Á
líkinu voru skilríki. En það kom svo á
daginn að Bretunum var ekkert um það
gefið að við værum að hirða þetta upp
og því létum við þetta eiga sig upp frá
því.
Nei, ég varð aldrei var við átök úti
fyrir Djúpinu, skothríð eða þess háttar,
en við sáum þessar skipalestir oft. Einu
sinni rákumst við á stýrishús af færeysk-
um bát, sem greinilega hafði verið
skotinn niður, eða lent á einhverju
hernaðartóli.
Hurð skall nærri hælum
„Jú, rétt er það. Það gerði oft hörð
veður á okkur á Djúpinu á þessum árum
og mætti rekja margarsögur af því. Ætli
við höfum þó ekki verið einna hættast
komnir árið 1943, þegar ég var í mínum
fyrsta róðri á Jódísi, en hún var aðeins
stærri en Sædís, eða 16 tonn. Við vorum
staddir N-NA af Ritnum, einar 20-25
mílur og áttum eftir að draga fjögur
tengsli, þegar vélin hjá okkur snarstöðv-
ast og við fáum hana ekki í gang aftur,
hvernig sem reynt var. Komið var versta
veður og fór harðnandi. Við heisum því
segl og reynum að halda í áttina að
Djúpi, en fljótlega brotnar bóman af
stórseglinu og við gátum ekki notað það
meira. Vorum við nú bara með messa
og fokku, sem mátti segja að nægði, því
alltaf herti vindinn. Þegar við vorum
komnir þvert af Straumnesinu sjáum við
til bresks togara að skrapa úti af
Aðalvíkinni.
Við kyntum bál, til þess að gera vart
við okkur, en erfitt var að kveikja
eldinn, því nú var komið ofsaveður og
norðanstormur. En togarinn sinnti okk-
ur ekkert, þótt hann hljóti að hafa séð
þetta.
En okkur tókst að komast innar í
Djúpið og inn að Miðleiti, sem er eitt
þriggja leita á Stigahlíðinni. Vorum við
að reyna að kúvenda fleytunni, til þess
að geta siglt út aftur og fyrir Stigahlíðina,
til þess að ná fjörðunum fyrir vestan og
forðast að reka upp í hlíðina. En þá var
Ríkharð, sem Björgvin Bjarnason átti,
eftirlitsskip fyrir vestan. Bar hann að í
þessum svifum og hafði verið að leita að
okkúr. Hafði enda svo óheppilega viljað
til í þessum róðri að talstöðin var í ólagi,
en ég hafði verið svo bráðlátur að
komast út á bátnum, að ég vildi ekki
bíða eftir viðgerð. Gátum við því ekkert
látið til okkar heyra. Búið var að
skipuleggja leit og tók togarinn Max
Pamperton þátt í henni, en hann fórst
fáeinum dögum síðar og fórst öll áhöfn
þar.“
Gerðum okkur ekki grein
fyrir hættunni
Þegar litið er aftur til þessara ára þá
held ég að margir hafi ekki gert sér grein
fyrir því hve mikil hætta var þarna á
ferðum fyrir þessa báta. Hvað tundur-
duflin varðar og þessar veiðar okkar þar,
þá man ég að það var haldinn fundur á
ísafirði, til þess að fá okkur til að hætta
veiðum á þessum svæðum og ég held að
það hafi dregið úr þessu eftir það. En
það veiddist vel þama og ég fékk þama
marga góða róðra. Eftir þennan fund fór
Hrólfur á Dagstjörnunni í dag eftir dag
í kantinn á Djúpálnum að austanverðu
og rótfiskaði, en við töldum þann stað
vera nokkuð vestan við tundurduflin.
Við höfðum ems og ég sagði engin kort
af þessu og urðum við því að geta okkur
til um það hvar duflin lægju.
Ég gat um það áður hve erfitt það var
fyrir okkur að missa þessi svæði. Bæði
var mikið styttra að róa þarna en að
vestanverðu við Djúpálinn. Þangað var
róið 30-35 mílur undan Deildarhorni og
komið út undir Hala. En á þessi svæði
var ekki nema 20 mílna róður og oft
rokfiskirí.
Já, þeir voru margir viðurkenndir
sjómenn, formenn á Vestfjörðum á
þessum árum og undirmenn líka. Þetta
voru eftirsóttir sjósóknarar, enda vom
menn aldir upp við mikið meiri harð-
neskju þá en nú gerist. Skilyrðin voru
mikið lakari þá en nú og oft heist að
reiða sig á hyggjuvitið-Kompásinn var
oft lélegur og ekki alltaf réttur svo og
loggið. Nú hafa menn fullkomnustu
fiskileitartæki og siglingatæki. Stundum
held ég að menn treysti þessari tækni um
of.“
Pálmi Sveinsson og kona hans Matt-
hildur Árnadóttir fluttu að vestan árið
1946 til Akraness. Þar tók Pálmi við
mótorbátnum Ver, sem var í eigu
Haraldar Böðvarssonar. Var hann með
þann bát í eina vertíð og veiddi vel. Árið
1948 sótti Pálmi vélbátinn Fram til
Svíþjóðar og var formaður á honum í
fimm ár, eða til 1952. Þá hætti hann
sjómennsku, enda voru þá fæturnir
famir að gefa sig, eins og marga
skipstjóra hendir, eftir langar stöður í
brúnni. Starfaði Pálmi lengi við bygging-
avörudeild kaupfélagsins og sá um
varahlutalager á bifreiðaverkstæði Esso.
Hjá Sementverksmiðju ríkisins var hann
svo í sjö ár. Upp frá því hefur hann verið
með eigin harðfiskverkun sem Matthild-
ur vinnur við með honum. Hún er
Vestfirðingur í báðar ættir eins og
Pálmi, fædd í Bolungarvík 1929.
Við heimsóttum þau hjónin upp á
Akranesi, þegar þetta viðtal var tekið.
Víst kváðust þau Pálmi hafa saknað'
Vestfjarðanna í fyrstu, en í móti kom
að á Akranesi eignuðust þau nýja vini
og ber Pálmi lof á þá Skagamenn. Þau
eru nú orðin grónir Akumesingar sjálf
og víst er um það að mannval hefur ekki
minnkað á Akranesi með komu þeirra
þangað.
Það er nú langt um liðið frá því Pálmi
hóf róðra með fóstra sínum á báti Jóns
Jónssonar, útgerðarmanns í Súðarvík,
afa síns, en hann er sonur þeirra
Sigrúnar Jónsdóttur og Sveins Pálssonar
úr Arnardal. Hann er nú orðinn hvítur
á hár og segir það vera kynfylgju frá afa
sínum og fleirum úr þeirri ætt. Af
vestfiskum ættum er líka komið það
höfðinglega og drengilega yfirbragð sem
Pálmi ber og gestrisnina og alúðina hafa
þau hjónin sannarlega ekki skilið eftir,
þegar þau fluttust úr „faðmi fjalla
blárra“.
AM