Tíminn - 23.02.1983, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 1983.
9
á vettvangi dagsins
■ Búnaðarþing selt á mánudagsmorguninn; Ásgeir Bjarnason í ræðustóli
Tímamynd: GE
framleiðenda og einnig með gjald á
innfiutt fóður. Að lokum minni ég á það
sem alltaf hefur verið og er meginstefna
Búnaðarþings og Búnaðarfélags íslands
í þessum málum:
1. Byggð verði viðhaldið í öllum megin-
atriðum.
2. Búvöruframleiðsla fullnægi jafnan
innanlandsþörf, leggi til iðnaðarhrá-
efni og beinist að útflutningi þegar
viðunandi verðlag næst erlendis.
3. Tekjur og félagsleg aðstaða sveita-
fólks sé sambærilegt við það, sem
aðrir landsmenn njóta.
Það er komin nokkur reynsla á kvóta-
kerfið og það á sinn þátt í því að aðlaga
búvöruframleiðsluna markaðsmögu-
leikum innanlands og utan. En það þarf
að endurskoða það kerfi, eins og raunar
að verið er að gera hjá nefnd þeirri sem
fjallar um svæðakvótann. Fylgjast þarf
vel með þar sem byggðin stendur höllum
víða óeðlilega mikil. Það er fljótt að síga
á ógæfuhliðina í öllum rekstri, ef skuldir
fara að aukast og að baki þeirra liggur
ekki arðbær fjárfesting. Á þessu sviði
hefur orðið veruleg breyting með til-
komu verðtryggðra lána. Arðsemi er
ekki alltaf gefin fyrirfram og því verður
oft að taka áhættu og ekki síst í nýjum
búgreinum.
Samkvæmt búreikningum kemur
einnig fram að á síðasta áratug hefur
bústærð kúabúa aukist um 50%, sem er
sennilega hærra en landsmeðaltal.
Afkoma þeirra sem stunda mjólkur-
framleiðslu er tiltölulega góð, en þeir
sem' lifa af sauðfjárrækt hafa lakari
afkomu. Bilið á milli þessara tveggja
búgreina hefur breikkað verulega, eink-
um síðustu 3 árin, enda hafa sauðfjárbú-
inaðeins stækkað um 10% síðasta ára-
tuginn. Vandamálin virðast því mun
meiri á sauðfjárbúum, en kúabúum og
isvörur, eins og minka- og refaskinn.
Fullyrt er að við getum staðist sam-
keppni við aðrar þjóðir í framleiðslu
loðskinna. Hér á landi eru nú 86 refa- og
minkabú, með 4300 refalæður og 6500
minkalæður.
Lauslegar athuganir benda til þess, að
„nettó“ gjaldeyrisöflun á ársverk í refa-
rækt miðað við verðlag nú, sé nokkru
meiri en í sjávarútvegi. í þessum athug-
unum er ekki tekið tillit til stofnkostnað-
ar í erlendum gjaldeyri, en hann mun
vera refaræktinni í vil. Vel rekið minka-
bú mun ekki síður duga vel til gjaldeyr-
isöflunar heldur en refabú.
Kornræktin var prófuð á allmörgum
stöðum í Rangárvallasýslu og V-Skaft.
og gafst hún vonum framar, þótt sumar-
veðrátta væri ekki hagstæð.
Grasfræræktin gengur vel með fræ af
vallarsveifgrasi og nokkuð vel af tún-
vingli. Þá hefur verið mikið að því unnið
Landbúnadur hefur
miklu hlutverki að
gegna fyrir þjóðina
— setningarræda Ásgeirs
Bjarnasonar á Búnaöarþingi
FYRRI HLUTI
■ ísland er land eldfjalla og ísa, en það
er ekki síður land fengsælla fiskimiða,
kjarnmikils gróðurs, kraftmikilla fossa
og vellandi hvera. Náttúruöflin og válynd
veður minna á sig með ýmsum hætti og
valda þá stundum miklum tjónum og
erfiðleikum. Þessa er líka skemmst að
minnast á þessu ári - veturinn var á
tímabili allerfiður, einkum frá jólum og
út janúarmánuð. Snjóþyngsli voru mikil
og umhleypingasöm veðrátta. Miklir
vatnavextir í janúar ollu manntjóni
margvíslegri eyðileggingu og erfið-
leikum. Tíðarfarið ræður oft miklu um
afkomu fólks bæði til lands og sjávar.
Árið sem leið var ekki sérlega hagstætt
landbúnaði, hvorki að því er veðurfar
snerti eða verðlagsþróun. Vorið var kalt
og þurrviðrasamt. Grasspretta varð víða
í seinna lagi. Heyskapur með minna
móti og veturinn hefur verið gjafafrekur.
Verðlagsþróunin hefur ekki verið
landbúnaðinum hagstæð. Verðáraforku
frá Rafmagnsveitu ríkisins hefur t.d. á
sl. 3 árum hækkað um 800%. Rekstrar-
vörur til landbúnaðar hækkuðu mikið
árinu er leið, t.d. hækkaði áburður um
60%, en nú er talað um að hann þurfi að
hækka í vor um 120%, nema því aðeins
að til komi sérstakar ráðstafanir. Það er
mikið talað um viðskiptakreppu, sem
ekki er óeðlilegt, þar sem kreppuástand
ríkir í okkar viðskiptalöndum og afla-
brestur hefur orðið innanlands, samfara
mikilli verðþenslu. Útflutningstekjur
hafa því dregist saman, en innflutningur
ekki. Fluttar voru inn 10.000 bifreiðar
1981 og jafnmargar 1982. Fleira mætti
nefna þessu líkt, ýmis fyrirtæki eru
byggð upp fyrir erlent lánsfé og þar á
ofan rekin með erlendum lántökum,
eins og t.d. Áburðarverksmiðjan. Inn-
lent rekstrarfjármagn hefur ekki fengist
að láni í öllum tilvikum, það er ekki laust
í bönkum, því þarfir þjóðarinnar eru
miklar og margvíslegar. Hér á landi hafa
framfarir á mörgum sviðum verið örar
síðustu áratugina og mikil uppbygging
átt sér stað til að efla atvinnulíf þjóðar-
innar. Við stöndum því betur að vígi nú
en áður, til að hægja á ferðinni, á meðan
við söfnum í „sarpinn“, grynnum á
erlendum skuldum og hagræðum hlutun-
um, hver hjá sér og sameiginlega.
Bændastéttin er framsýn. Þegar að því
dró að framleiðsla hefðbundinna bú-
vara var meir en nóg fyrir innanlands-
þarfir og ekki fyrirsjáanlegir arðvænlegir
markaðir erlendis. þá fóru bændasam-
tökin fram á lagaheimildir til að geta
takmarkað framleiðsluna og miða hana
við þarfir þjóðarinnar og þann útflutning
sem óhjákvæmilegur var. Öll hafa mál
þessi tekið sinn tíma og skoðuð aftur og
aftur og margkynnt og rædd á bænda-
fundum og við ráðamenn þjóðarinnar.
Alltaf hefur það komið upp annað
slagið, að ekkert væri gert í markaðsmál-
um. Það hlyti að vera hægt, ef að væri
unnið að selja dilkakjöt fyrir gott verð
erlendis. Búnaðarþing hefur árlega haft
mál þessi til athugunar og árið 1976
ályktaði þingið að nauðsynlegt væri að
beita skipulagsaðgerðum til að auka
hagkvæmni búvöruframleiðslu bæði í
einstökum landshlutum og landinu öllu,
svo að sem best nýttust kostir hverrar
jarðar og markaðsskilyrði á hverjum
stað, en byggð haldist órofin. Árið 1977
lagði stjórn Búnaðarfélags íslands til við
Búnaðarþing að það mælti með því að
eftirgreindir aðilar skipuðu menn í svo-
kallaða markaðsnefnd sem inni að mark-
aðsmálum búvara. Landbúnaðarráðu-
neytið, Stéttarsamband bænda, Sam-
band íslenskra samvinnufélaga, Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins og Búnaðar-
félag íslands.Markaðsnefnd þessi hefur
starfað alla tíð síðan. Nefndin hefur
notað hvert tækifæri til að kynna búvörur
okkar og afla markaða þar sem þess
hefur verið kostur. Nýsjálendingar eru
harðir keppínautar og niðurgreiddar
búvörur í Efnahagsbandalagsríkjum
bæta ekki um fyrir okkur, svo það er við
ramman reip að draga.
Þá minni ég einnig á samþykktir
Búnaðarþings 1978 um skipum sjö-
manna nefndar sem átti að semja frum-
varp til laga um kvótakerfi og gjald á
innfluttar fóðurvörur. Nefndin skilaði
áliti fljótt og vel og var frumvarp hennar
lagt fram á Alþingi 1978. Heimildir voru
teknar inn í Framleiðsluráðslögin 1979
og '80 um kvótakerfi það sem nú er farið
eftir í endanlegri verðlagningu búvara til
fæti og ekki síður hjá þeim sem eru að
hefja búskap. Kynslóðaskiptin á bújörð-
um eru mörgum erfið, cn á því byggist
landbúnaðurinn í framtíðinni að vel
takist til í þeim efnum.
Hvað segja búreikningar um afkomu
bænda.
Á síðasta áratug batnaði afkoma
bænda, eins og annarra stétta í þjóðfé-
laginu. Það er álitið að rauntekjur hafi
hækkað á því tímabili um 25-30%. Sé
litið til upphafs og loka þess áratugs hafa
tekjur bænda samkvæmt búreikningum
hækkað svipað. Á hinn bóginn er breyti-
leiki í afkomu bænda á þessum áratug.
Þar sker sig úr árið 1976 með mjög lágar
tekjur en árið 1978 með mjög háar
tekjur enda tíðarfar gott og framleiðslan
var það mikil, að markaðurinn tók ekki
við henni. Samdráttur var því óum-
flýjanlegur í hefðbundnum búgreinum.
Með minnkandi framleiðslu og þar
með minni umsvifum fer ekki hjá því að
um tekjuskerðingu verður að ræða, en
hve mikil hún er fer eftir því á hvern hátt
bændur bregðast við slíkum samdrætti í
framleiðslu. Búreikningar sýna að
grundvöllur fyrir hagkvæmum rekstri í
bæði sauðfjárrækt og nautgriparækt
byggist fyrst og fremst á mjög góðu og
miklu heimafengnu fóðri og nýtingu
náttúruauðæfa landsins. Notkun á er-
lendum rekstrarvörum eins og kjarn-
fóðri og vélum ber að stilla í hóf ef
bændum á að takast að halda svipuðum
tekjum með minni framleiðslu en áður.
Búreikningar sýna ennfremur að þó
dregið hafi úr framkvæmdum hjá bænd-
um síðustu árin að þá sé skuldaaukning
þar þarf sérstaklega að leita leiða til
hagkvæmari rekstrar.
Að því er varðar aðrar búgreinar og
framleiðslu þeirra t.d. kjúklinga, eggog
svínakjöt, þá virðist þar ekki vera rými
fyrir aukna framleiðslu nema á einstaka
stað. Sama máli gegnir með gróðurhúsa-
rækt og kartöfluframleiðslu. Hrossarækt
og arðvænlegir möguleikar hennar eru
ekki ýkja miklir eins og stcndur. Hvorki
til útflutnings né innanlands.
Búreikningar 1981 sýna að meðalfjöl-
skyldutekjur hækkuðu frá árinu áður um
40%. En á sama tíma hækkaði fram-
leiðslukostnaður um 70%. Kúabúin
komu betur út cn blönduð bú og sauð-
fjárbú voru með lakasta útkomu.
Skuldaaukning varð meiri en eignaaukn-
ing á árinu.
Sala landbúnaðarafurða var mjög góð
á innanlandsmarkaði árið sem leið.
Margt bendir þó til þess að afkoma
bænda fari versnandi.
Samhliða því scm takmörkuð er fram-
leiðsla á mjólk og kjöti, hefur mikið
verið unnið að því að finna nýjar bú-
greinar og ný verkefni í dreifbýli, sem
hægt er að stunda og lifa af og á þann
hátt að mæta tckjuskerðingu. Kaupfélög
og aðrir sláturleyfishafar vinna nú meir
úr kjöti en áður og selja unnar kjötvörur.
Þetta eykur atvinnu heimafyrir. Fram-
tíðarmöguleikar eru hér miklir í refa- og
minkarækt og byggjast þeir ekki síst á
því að fóður er hér í háum gæðaflokki
og ódýrt. 94-96% af því gæti verið
innlent, einkum fiski-ogsláturúrgangur.
Það er mikilsvirði að geta breytt þessum
úrgangsvörum í verðmætar gjaldeyr-
að nýta hlunnindin betur en áður.
Auka axlarvarp og dúntekju, nýta fisk-
veiðar í vötnum á réttan hátt, koma upp
laxeldisstöðvum við sjó og nýta ýmis
önnur hlunnindi betur, svo sem rekavið,
sem er til margra hluta nýtur.
Félag ferðaþjónustu bænda vinnur
markvisst að því að skipuleggja þjón-
ustustarfsemi stna. Þeim fjölgar líka sem
notfæra sér bændagestrisni, einkum þar
sem stutt er að fara í sundlaug, hægt að
skreppa á hestbak og veiða í ám og
vötnum.
Af framangreindu sést að augu manna
eru smásaman að opnast fyrir ýmsum
nýjungum, sem gcfa þarf gaum og
styrkja með ráðum og dáð. Bændastéttin
hefur sýnt það í verki að hún vill leysa
vandamál sín, en jafnframt er það henn-
ar trú og von, að áfram vcrði staðið við
lögboðnar greiðslur af hálfu þess opin-
bera.
íslenska þjóðin berst í bökkum fjár-
hagslega - gjaldeyrislega - það cr því
mikils virði fyrir hana að hafa traustan
landbúnað. Verðmæti landbúnaðar-
framleiðslunnar er núna sem næst 3,1
milljarður króna. Hvar gætum við tekið
gjaldeyri til að kaupa þessar búvörur
fyrir þjóðina, ef ekki væri landbúnaður
hér sem sparar gjaldeyri? Hvergi. Við
fengjum hann ekki úr sjávarafurðum,
ekki heldur úr iðnaðinum og tæplega
dettur nokkrum í hug að taka gjaldeyris-
lán fyrir daglegri fæðu. Landbúnaðurinn
hefur því miklu hlutverki að gegna fyrir
íslensku þjóðina. Hann er fyrst og
fremst gjaldeyrissparandi og veitir einnig
oft á tíðum talsverðan gjaldeyri.