Tíminn - 06.03.1983, Blaðsíða 25

stjórastarfi mínu hér á sumrin segi ég
Itölum stundum þessa sögu og þeim
hlýnaralltafum hjartaræturnar, ensegja
að þetta gæti ekki gerst lengur.
Ég kom svo heim árið 1949 og hef
aðallega stundað kennslu síðan, en einn-
ig verið bókavörður á Landsbókasafninu
frá 1956 og fararstjóri innanlands á
sumrin.“
- Þú hefur líka skrifað lciklistargagn-
rýni?
„Já, ég hef alltaf haft áhuga á leiklist
og skrifaði leiklistargagnrýni í Tímann
um nokkurt skeið. Ég hætti því síðan
vegna anna við kennslu og bókavarðar-
starfið en ekki vegna þess að ég hefði
misst áhuga á leiklistinni."
- Hvernig var gagnrýni þinni tekið?
„Ég þótti strangur dómari og harður í
horn að taka enda voru vinsældirnar á
meðal leikhússfólksins eftir því. Ég er
sammála Bernhard Shaw þegar hann
sagði að „fyrsta og eina ást leikara er
hann sjálfur," þó ég eigi fullt af góðum
vinum meðal leikara. Annars eru leikar-
ar ekki einir um að vera sjálfmiðaðir og
sjálfselskir.
■ í kennslustund í Málaskóla Halldórs.
Valtýsdóttir og Róbert Arnfinnsson ekk-
ért síðri en starfsfélagar þeirra erlendis
og í stöku atriðum voru þau jafnvel
betri. Aukahlutverkin voru hins vegar
betur leikin í London og París.
sælli en franska. Sjálfsagt stafar það af
auknum ferðum Islendinga til Spánar og
Ítalíu, en auk þess er franskan mun
erfiðari fyrir íslendinga, sérstaklega
vegna framburðarins. Það er miklu auð-
veldara að bera fram spænsku og ítölsku
því að mörg hljóð í þeim málum eru
skyld íslenskum. Það gerir íslendingum
ennfremur auðveldara fyrir hvað mál-
fræðin okkar er flókin, ef íslendingar
kunna sína málfræði þá veitist þeim
tungúmálanámið léttara. Nemendur
skólans eru á öllum aldri, sá elsti sem var
76 ára lærði ítölsku í fjögur ár og gekk
mjög vel.“
- Heldurðu að námshæfnin minnki
ekkert með aldrinum?
„Minnið minnkar með aldrinum, en
skilningurinn verður kannski meiri
þannig að menn geta verið fljótari að
skilja og grípa reglurnar en gleyma svo
aftur á móti orðunum. En þetta er mjög
einstaklingsbundið.
Við förum líka inn á bókmenntirnar í
tungumálanáminu, og nú er t.d. sá
hópur sem lengst er kominn í ítölsku að
fara að lesa bókina „Maður“, eftir hina
frægu ítölsku blaðakonu Oriana Fallaci.
Alræði
meðalmennskunnar
Úr því að við erum að ræða hér um
Offramleiðsluvandamál
í íslenskri leikritun
Við fórum þó að sjá Jómfrú Ragnheiði
um daginn, sem er mjög vel gerð og góð
sýning. Reyndar sáum við líka Garð-
veislu sem að mínu mati er ekki sýning-
arhæft verk og fyrir neðan virðingu
Þjóðleikhússins að sýna það. Boðskapur
höfundar um Adama og Evur hittir ekki
í mark, enda er textinn flatur og litlaus.
Hér áður fyrr vildu leikhúsin helst ekki
líta við nýjum verkum eftir íslenska
höfunda. Nú er öldin önnur, alit innlent
þykir gott og fagurt og nú er svo komið
að við eigum við offramleiðsluvandamál
að etja í þessum efnum. Afkastamestu
■ Þessi mynd af húsi þeirra hjóna að Miðstræti 7 var tekin veturinn 1910. Eins og
sjá má heldur húsið upprunalegu útliti sínu.
■ „Mér hefur oft fundist að karlmenn komi fram við okkur eins og við komum
fram við þá...“
Að mínu áliti á gagnrýnandinn að
vera einlægur eins og barn„ ef maður
skrifar ekki eins og út úr hjartanu þá á
maður ekkert að vera að því. Hálfsann-
leikur er eitur í mínum beinum og
gagnrýnandinn á ekki að skrifa útfrá því
sjónarmiði að dómar hans falli í góðan
jarðveg."
- Hvað finnst þér um leiklistargagn-
rýnina sem nú er skrifuð?
„Ég fylgist nú svo lítið meðTeikhúslíf-
inu núna að ég get ekki dæmt um það.
Ég fékk mig fullsaddan af leikhúsi og
núna er ég feginn að þurfa ekki að fara
í leikhús. Annars finnst mér Jón Viðar
Jónsson bæði rökfastur og ritfær.
Það gat stundum orðið ansi mikið um
leikhúsferðir eins og einhverju sinni
þegar við sáum „Hver er hræddur við
Viriginiu Woolf“ í London, París og
Reykjavík sömu vikuna. En það merki-
lega var að okkur þóttu íslensku leikar-
arnir í aðalhlutverkunum, þau Helga
leikskáldin semja kannski tvö leikrit á
ári. Henrik Ibsen lét hins vegar nægja að
skrifa eitt leikrit á tveimur árum og var
leikskáldskapur þó hans eina starf.
Annars ætla ég ekki að fara að gerast
leiklistargagnrýnandi Tímans aftur,
nema þá ég fái greitt fyrir,“ segir Halldór
og hlær við.
- En hefur þingmannssonurinn aldrei
skipt sér af pólitík?
„Nei, ég segi eins og Sigurður Guð-
mundsson skólameistari sagði umsjálfan
sig: „Ég er pólitískt viðrini". Ég hef
aldrei verið flokksbundinn og verð það
heldur aldrei. Auðvitað hef ég mínar
pólitísku skoðanir, en þær eru ekki
bundnar við neinn flokk og ég læt þær
ekki uppi. Það sakar þó ekki að geta þess
að ég tel Ólaf Jóhannesson langfærasta
og heilsteyptasta stjórnmálamann, sem
íslendingar hafa eignast um langt skeið
og má líta á þetta sem eins konar
afmæliskveðju til hans.“
- Hvcmig er starfsemi Málaskóla
Halldórs háttað?
„Þetta er kvöldskóli og ég kcnni
langmest sjálfur en auk mín kenna svona
3-5 kennarar einum flokki eða svo. Við
leggjum áherslu á fámenna flokka til að
hverog einn fái meiri athygli og þjálfun í
að tala auk þess sem við kennum að
sjálfsögðu allar riauðsynlegar málfræði-
reglur“.
- Hafa Islendingar mikinn áhuga á að
læra erlend tungumál?
„Já, tvímælalaust og það stafar af því
að það eru svo sárafáir sem skilja
íslensku að við neyðumst til að læra
erlend mál. Fólk hefur almennt mestan
áhuga á að læra ensku en þetta gengur
þó dálítið í sveiflum. Núna eru spænska
og ítalska mjög vinsæl mál, miklu vin-
skólamál, langar mig til að minnast
svolítið á grunnskólalöggjöfina og skóla-
rannsóknirnar. Grunnskólalagapostul-
arnir og skólarannsóknamennirnir virð-
ast flestir vera boðberar meðalmennsku
og lágkúru. Með grunnskólalögunum
var komið á alræði meðalmennsku. Eng-
inn má skara fram úr. Blátt bann er lagt
við því að skapa hollan metnað meðal
nemenda. Með einkunnir er farið eins og
mannsmorð. Þeir skólarannsóknamenn
sem vilja ganga lengst í vitleysunni, telja
að leiðréttingar kennara sé ómakleg árás
eða gagnrýni á foreldra nemenda. Menn
sem hugsá svona gera sig seka um
árás á heilbrigða skynsemi. Mér er spurn
til hvers skólar og kennarar séu eigin-
lega. Fyrirmyndin að grunnskólalögun-
um var sótt til Svía. Nú er svo komið að
mörgum sænskum stúdentum er synjað
um skólavist í háskólum bæði í Frakkl-
andi og Þýskalandi og eingöngu sökum
slælegs undirbúnings og ófullnægjandi
leiðsagnar eða tilsagnar. í þættinum,
íslenskt mál fjallaði Jón Aðaisteinn Jóns-
son nýlega um íslenskukennslu á ákaf-
lega greinargóðan og skeleggan hátt.
Það var sannarlega kominn tími til þess
að vekja máls á þessu ófremdarástandi.
Ég hef heyrt á skotspónum að Svíar séu
að gefast upp á sínu eigin kennslukerfi,
er varðar grunnskóla. Þeir virðast vera
að hallast á þá skoðun að grunnskólarnir
séu ekki reistir á traustum grunni."
- Þú skrifaðir mjög skorinorða grein
um þýðingar í Morgunblaðið fyrir
skömmu.
„Ef það stendur skrifað að verk hafi
verið þýtt á íslensku eða verið íslenskað
þá ber þýðandanum að virða frumtext-
ann, vera honum eins trúr og frekast er
unnt. Stundum er þó ekki hægt að þýða
eftir frumtextanum og þá verður maður
að ímynda sér hvað fslendingar myndu
segja við þær kringumstæður sem textinn
lýsir, eða ákveðið atvik. Þórarinn
Björnsson skólameistari sem þýddi Jó-
hann Kristófer snilldarlega sagði: „Þegar
ég var að þýða þetta verk ímyndaði ég
mér að ég væri að tala við sveitunga
mína norður við Víkingavatn og ég vildi
tala við þá á þeirra eigin máli.“ Þýðendur
sem endursegja í stað þess að þýða, sigla
undir fölsku flaggi. Ef menn kjósa
fremur að endursegja en þýða, ættu þeir
að sjá sóma sinn í því að kalla sjálfa sig
endursagnamenn en ekki þýðendur. Það
er sitt hvað.“
✓
„Utgáfufyrirtækin kaupa
köttinn í sekknumu
Sumar þýðingar eru svo snjallar að við
höldum að þær séuíslenskar að uppruna,
til marks um það er: „Römm er sú taug
er rekka dregur föðurtúna til.“ Flestir
halda að þetta sé úr Hávamálum, en svo1
er ekki. Þetta er þýðing eftir Sveinbjörn
Egilsson. Annað dæmi um góða þýðingu
er: „Græddur er geymdur eyrir“, sem er
þýðing á breska málshættinum „ A penny
saved is a penny earned". Við íslending-
ar gætum að vísu dregið sannleiksgildi
þessara orða í efa, en það er annað mál.
Mig minnir að Bjarni frá Vogi hafi þýtt
þetta spakmæli. Góð þýðing einkennist
af því að við höldum að þetta hafi alltaf
verið til í málinu og galdurinn er að þýða
þannig. En til þess þarf þýðandinn að
vera rammíslenskur og hafa íslensk
eyru, auk þess sem það kostar mikla
yfirlegu. Góð þýðing fæst einungis með
mikilli vinnu."
- Þú gagnrýndir mjög þýðingar Guð-
bergs Bergssonar í grein þinni.
„Að mínum dómi skortir Guðberg
sjálfsaga sem þýðanda, skírleika í hugs-
un og framsetningu. En annað sem ég
furða mig á og ekki er Guðbergi að
kenna er það hvernig á því stendur að
útgáfufyrirtæki skuli kaupa köttinn í
sekknum á þennan hátt. Þetta
hefur ekki aðeins hent Mál og menningu
heldur líka Almenna bókafélagið. Eg
get alls ekki skilið hvers vegna þau leita
ekki til dómbærra manna áður en þau
kaupa slíka vinnu.
Vilmundur Jónsson landlæknir skip-
aði rithöfundum í flokka eftir því hvaða
stíl þeir skrifuðu. Að hans áliti skrifaði
Pálmi Hannesson rektor fífilbrekkustíl
sem einkenndist af mikilli grósku. Helgi
Hjörvar skrifað smjattstíl. Þeir sem
muna flutning Helga vita hvað Vilmund-
ur átti við. Vilmundur Þ. Gíslason
fyrrverandi útvarpsstjóri skrifaði pend-
úlsstíl eða dingulstíl, sem einkenndist af
því að þegar honum fannst hann hafa
fullyrt of mikið dró hann í land. Um
Niels Dungal sagði Vilmundur að hann
skrifaði svefnrofastíl. Bók Dungals
„Blekking og þekking" er í þeim stíl:
þegar maður byrjar að lesa hana finnst
manni hún opinbera dýrlega speki en
það álit breytist þegar maður er vaknað-
ur til fulls. Guðbergur skrifarhins vegar
hundasundsstíl og á ég þá einvörðungu
við þýðingar hans. En menn sem stunda
hundasund kunna ekki að synda og hafa
aldrei lært það.“
- Þarf inaður þá að læra að þýða?
„Maður verður að kunna tungumálið
sem maður þýðir úr og sitt eigið tungu-
mál nokkuð skikkanlega. Við höfum átt
afbragðsþýðendur en það eru alltof
margir sem kasta til þess höndunum. Ég
álít að til þess að þýðing verði góð þurfi
þýðandinn að hafa brennandi áhuga á
því sem hann er að þýða.“
Að þessum orðum Halldórs mæltum