Tíminn - 05.06.1983, Blaðsíða 26

26
SUNNUDAGUR 5. JÍÚNÍ1983
Breskur blaðamaður
undirbýr væntanlega
Indíafara:
Maðurgetur
ekki verið
án vatns
■ Sjálfsævisaga breska
sagnfræðingsins A.J.P. Taylor er nýlega
komin út og eins og vænta mátti þykir
allnokkur fengur að henni. Taylor er
ómótmælanlega einn frægasti
sagnfræðingur í heimi nú um stundir og
hefur hann skrifað mikið um sögu
Evrópulanda á nítjándu og tuttugustu
öld. Skoðanir hans eru iðulega nokkuð
umdeildar en hann hefur lag á að fjalla
um llókna atburði á mjög skýran og
Ijóslifandi hátt, og er auk þess gjam á
að finna nýjar og óvæntar hliðar á
málunum - hefur hugrekki til að halda
sjónarmiðum sínum til streitu. Rit hans
um aðdraganda síðari
heimsstyrjaldarinnar vakti til að mynda
töluvert írafár á sínum tíma, en þar
sýndi hann fram á að sökin á þeim
hildarleik lá ekki aðeins hjá Adólf
Hitler, heldur höfðu leiðtogar Bretlands
og Frakklands lagt drjúgt af mörkum.
Ævisaga hans er sama marki brennd og
sagnfræðiritin; skrifuð af hreinskilni og
heiðarleika, segja breskir ritdómarar,
og ekkcrt dregið undan sem máli
skiptir. Bókin heitir A Personal History
og er gefin út af forlaginu Hamish
Hamilton. Kostar 9.95 pund...
Taylor er nú kominn á efri ár og hefur
fyrir löngu skipað sér í fremstu röð
breskra sagnfræðinga, sem raunar njóta
mikillar virðingar um heim allan - þá
einkum fyrir að skrifa á læsilegan og
alþýðlegan hátt, án þess að vísindaleg
vinnubrögð þeirra líði fyrir það.
fslendingar munu kannast einna best
við„ Hugh Trevor Roper, en eftir hann
hafa komið út tvær bækur á íslensku:
Síðustu dagar Hitlers og Galdrafárið í
Evrópu; E.H. Carr, sem skrifað hefur
feiknalangt og merkilegt verk um
byltingu Bolsévíka í Rússlandi; Edward
Crankshaw, en seinasta verk hans er
skemmtilega ævisaga Otto Bismarcks;
Stephen Runciman, sem ritað hefur um
krossferðirnar til Landsins helga. Fleiri
mætti svo sem nefna. í þessum
félagsskap á A.J.P. Taylor heima en
hann hefur raunar lagt sig enn frekar en
þeir eftir alþýðlegri sagnfræði; til dæmis
með skýringaþáttum í sjónvarpi og
útgáfu nokkurra „myndabóka" um
sagnfræðileg efni. Það kemur líka glöggt
fram í sjálfsævisögu hans að hann hefur
langt í frá nokkuð á móti því að vera
kallaður „sagnfræðingur hins venjulega
manns“ en svo hefur han verið nefndur
og þá jafnvel í niðrunarskyni. Einnig
kveðst hann hafa haft meira gaman af
sagnfræðilegri blaðamennsku og
sjónvarpsþáttagerð en þurrlegu grúski í
Oxford þar sem hann hefur verið
prófessor og fyrirlesari. Dæmigerðar
eru yfirlýsingar hans um mismuninn á
aðferðum hans sjálfs og Sir Lewis
Namier sem var eins konar kennari hans
fyrsta kastið.
„Ég er óttalaus“
„Auðvitað dáðist ég að stíl hans. En
minn stíll var gerólíkur, nema hvað ég
reyndi líka að hafa fyrstu setninguna
mjög sterka. Fyrirmyndir mínar voru
Bunyan, Cobbett og Shaw og ég lagði
mig í framkróka við að hafa stílinn
einfaldan frá því ég byrjaði að skrifa.
Lewis var mælskari. Vinnuaðferðir
okkar voru sömuleiðis ólíkar. Ég treysti
oft á hugboð, en Lewis trúði á
nákvæmar rannsóknir. Mörgum árum
scinna skrifaði ég gagnrýni um
minningar Weiszáeckers og sagði þar
að auðvitað hefði hann stungið gagnrýni
sinni á Hitler undir stól og ekki sýnt
neinum. Lewisspurði migþá: „Hvernig
vissir þú að minnisblöð Weiszáeckers
hefðu ekki verið skráð? Ég gróf í
skjalasafninu í hálfan mánuð áður en ég
komst að því.“ Ég sagðist hafa haft það
á tilfinningunni. Þá sagði Lewis: „A, þú
hefur tilfinningu fyrir svona hlutum.
Ekki ég.“ Gagnrýnendur mínir hafa oft
sagt að ég treysti um of á tilfinninguna
og að stundum giski ég bara. Eftir á að
hyggja trúi ég að ég haft ekki treyst
nógu mikið á tilfinninguna. Til dæmis
var ég viss um það frá fyrstu tíð að Van
der Lubbe hefði kveikt í þýska
þinghúsinu að eigin frumkvæði en hafði
ekki kjark til að segja það fyrr en Fritz
Tobias sannaði það tuttugu árum
síðar.,.“
Síðan segir Taylor, og má til sanns
vegarfæra: „Égeróttalaus, intelcktúalt
séð, og mér cr nákvæmlcga sama hvað
fólk segir um mig og starf mitt. Frá
þessu cru ekki nema örfáar
undantekningar, eins og til dæmis
bruninn í þinghúsinu."
Fróðlegar eru einnig athugascmdir
Taylors um sínar eigin
stjórnmálaskoðanir og/eða
stjórnmálaheimspeki. Þegar hann var
að komast til vits og ára á fyrra helmingi
þessarar aldar var marxisminn mjög í
tísku meðal breskra mcnntamánna, og
Taylor hcfur veriö vinstri-sinnaður
sagnfræðingur. Hann fcr heldur ekkcrt
í felur mcð dufl sitt við marxismann en
scgist hafa haft „öfgafullar skoðanir á
veiklundaðan hátt“. Hann segir einnig
að öreigamarxisminn hafi jafnan lent
upp á kant við gáfnafarslcgt léttlyndi
sitt og að einhverra hluta vegna hafi
honum aldrei tekist að gæða
sagnfræöiverk sín anda hinnar marxísku
söguhyggju. „Ég hef reynt að vera
marxisti, en heilbrigð skynsemi hefur
alltaf komiö í veg fyrir það."
Á hinn bóginn scgist hann hafa haft
mikla samúð ntcö Sovétríkjunum, og á
þá væntanlega við Sovétríkin eins og
þau voru fyrstu árin. „En ég var
algerlega á móti kommúnisma hér
heima."
Marxismi og sagnfræði
Hugleiðingar í þessum dúr um
stjórnmál og sagnfræði þykja vitanlega
eftirtektarverðar, cn bók Taylors er þó
umfram allt persónuleg saga hans eins
og sjálft nafn hennar gefur ótvírætt til
kynna. Hann' fjallar um æsku sína og
uppvöxt af einaröleika og einlægni, en
Taylor var einkabarn foreldra sinna.
Faðir hans var minni háttar iðnrekandi
sem seldi fyrirtæki sitt á réttum tíma
eftir fyrri heimsstyrjöldina og lifði
þægilegu lífi til æviloka. Hann þótti
glaðlvndur maður og frjálslegur, en frá
móður sinni erfði Taylor hins vegar
vinstri-sinnaðar skoðanir og dirfsku til
að halda fast í þær, hvaðsem á gengur.
Þó er hann enginn ofstækismaður eins
og komment hans unt marxisma sinn
gefa til kynna.
í bókinni er svo náttúrlega mikið sagt
frá Beaverbrook lávarði, þcssum
furðulega blaðakóngi sem A.J.P. Taylor
var lcngi handgenginn. Beaverbrook
var áhrifamikill í bresku þjóðlífi en
beitti áhrifum sínum á nokkuð
undarlegan hátt oft og tíðum. Hann var
umkringdur „hirð brjálæðinga". eins og
Malcolm Muggeridgc kallar það í
blaðinu The Sunday Times í síðustu
viku, og notaði blöðin sín til að vinna
að framgangi eigin áhugamála sem sum
hver þóttu skrýtin og jafnvel kjánaleg.
Vinátta þeirra Beaverbrooks og
menntamannsins Taylors vakti undrun
margra, en hún hélst óröskuð alla tíð og
Taylor skrifaði meðal annars langa og
mikla ævisögu blaðakóngsins. Sú bók,
sem birtist eftir dauða Bearverbrooks,
var full með aðdáun og væntumþykju
án þess þó að draga nokkra fjöður yfir
■ Hinn kunni breski sagnfræöingur
A.J.P. Taylor hefur nú gefiö út
sjálfsævisögu sína og vekur hún athygii
fyrir hreinskilni og einlægni um hann
sjálfan og aöra menn...
hið undarlega og fáránlega í fari
viðfangsefnisins. Það sem segir af
Beaverbrook í ævisögu Taylors sjálfs er
mjög í sama dúr, en að sjálfsögðu
persónuicgra. Taylor dregur ekkcrt
undan, eins og þar stendur.
Persónuleg áföll
Svo dæmi sé tekið; frásögn hans af
hjónabandi hans og fyrri konu hans,
Margrétar, þykir mjög áhrifamikil og
hreinskilin. Þau giftu sig er bæði voru
ung, cn heimilislífið varð fyrir miklu
áfalli er Margrét varð ástfangin af
skáldinu og drykkjumanninum Dylan
Thomas frá Wales. Thomas var ekki
seinn á sér að notfæra sér ást konunnar
á allan hugsanlegan hátt og olli þetta
mál allt mikilli röskun í hjónabandi hins
upprcnnandi sagnfræðings. Ekki nóg
með það; Margrét hélt áfram í sama
dúr og var stöðugt að verða ástfangin af
hinum og þessum menntamönnum; hún
safnaði menntamönnum eins og sumar
konur safna hnefaleikurum.
poppstjörnum og svo framvegis. Taylor
segir frá þessu öllu saman án þess að
barma sér nema einu sinni. Þá hafði
hann farið með Margréti að sjá leikrit
Nöel Cowards, „Brief Encountcr", en
sú mynd fjallaði um „konu með sams
konar meinloku", eins og hann segir.
„Ég var orðlaus af kvölum, og gekk
heim með þá tilfinningu að ég væri
dauður. Þetta var, að ég hcld, bitrasta
stund lífs míns erfiða lífs."
í fyrrnefndrí grein Malcolms
Muggeridge um bók Taylors segir á
þessa leiö: „Það er, þegar allt kemur til
alls, hin mikla hreinskilni Alans" - en
þeir Muggerdige eru niiklir vinir og hafa
lengi verið - „ sem gera sjálfsævisögu
hans, og raunar sagnfræðirit hans
sömulciðis, þess virði að hafa verið fest
á blað; vængir ímyndunaraflsins hefja
hann til flugs og virðast ætla að bera
hann út í buskann, en þá steypist hann
skyndilega til jarðar á ný."
Söguleg slysni
Niðurstaðan? Hann segir, og þarf
ekki að koma neinum á óvart sem lesið
hefur bækur hans, að flestir stóratburðir
í sögunni verði fyrir slysni og liggur nú
í augum uppi hvers vegna hann átti í
erfiðleikum með að innleiða marxíska
söguskoðun í verk sín. Og raunar segir
hann að sagan sé „ckki mikið meira en
hobbí. Fyrir mig er hún að sjálfsgöðu
áhugavert hobbí, en þó ekki mcira en
svo." Það cru tilraunir hans til að vera
manneskja sem persónuleg saga A.J.P.
Taylors greinir frá.
Framtíðarsýn hans er vel við hæfi.
„Til hvers að hafa áhyggjur af
framtíðinni, þegar þjóðfélag okkar mun
bráðlega hrynja eða þá að við verðum
öll sprengd í loft upp? Mér til mikillar
furðu og alveg andstætt því sem ég bjóst
við hefur lífið haldið áfram. Kannski
endist það út mína tíð, en ekki mikið
lengur."
■ Nú fer sumarleyfistími velflestra
íbúa þessa lands í hönd og því ekki
fráleitt að minna á að sinn er siður í
landi hverju. Þess munu nefnilega dæmi
að fólk verði fyrir áföllum, misjafnlega
alvarlegum, þegar það gengur
óundirbúið inn í áður ókunn samfélög.
Á vondu máli kallast slík áföll
„kúltúrsjokk“.
í grein þeirri sem hér fer á eftir leitast
breski blaðamaðurinn Victor Zorza við
að undirbúa væntanlega Indíafara um
sitthvað sem bíður þeirra í fyrirheitna
landinu. Fyrrverandi Tyrklandsfara
kemur ýmislegt í grein Zorzas
kunnuglega fyrir sjónir enda mun
menning umræddra landa líkari hvor
annarri en hinni gerilsneyddu vestrænu
menningu sem við íslendingar þekkjum
best. Én gefum Victor Zorza orðið:
„Skömmu eftir að ég kom til
Indlands, ókunnur öllum staðháttum
þar, var mér vísað inn í herbergi. Úr
herberginu var innangengt í
baðherbergið - en þar var hvorki
baðkar né sturta. „Sumir siða ykkar
vesturlandabúa eru dálítið sóðalegir“,
sagði hreinskilinn indverskur vinur
minn við mig, „og einn þeirra er sá að
nota baðkör."
Baðkör eru sóðaleg „vegna þess að
maður fer ofan í baðvatnið, þvær af sér
skítinn og veltir sér síðan upp úr
óhreinu vatninu." Sturtur, sem eru þó
nokkuð algengar í borgunum, eru
fáheyrður munaður úti um sveitirnar
. þar sem vatnið er oft af skornum
skammti. Fyrsta morguninn varð ég
sjálfur að finna út hvernig ég ætti að
fara að því að baða mig. Það eina sem
ég sá í þessari smáskonsu var krani,
vatnskanna og gat í gólfið.
Ég fyllti könnuna og skvetti svo á mig
vatninu. Ég fór svo klaufalega að þessu
og það fór svo mikið vatn til spillis að
það fer hrollur um mig við tilhugsunina.
Gólfið hallaði lítillega í átt að gatinu
sem vatnið rann niður um. Ég sápaði
mig og notaði aðra fulla könnu til að
skola af mér sápuna. Smám saman lærði
ég svo að baða mig á réttan hátt,
sparlega og með bolla.
Maður dýfir bollanum ofan í könnuna
og fyllir hann af vatni, lyftir honum yfir
aðra öxlina og hellir yfir bakið, síðan
hellir maður yfir framhliðina á sér
þannig að innihald sérhvers bolla flæði
alla leið niður og allur líkaminn blotni.
Athöfnin „að baða sig“ varð að ögrandi
listgrein. Og átökin stóðu um það
hvernig maður fór að því að nota sem
minnst vatn til þess að fá sem bestan og
mestan þvott.
Manni getur lærst að tæma innihald
sérhvers bolla eftir ákveðinni áætlun
þannig að sérhver dropi þjóni sínu
ákveðna hlutverki. Maður hellir úr
fyrsta bollanum yfir vinstri öxlina,
annan bollann losar maður yfir hægri
öxlina, þriðja á hálsinn. Síðan
endurtekur maður sömu aðferðina á
framhliðina og svo á neðri líkamshluta.
Ef maður baðar sig í borgum getur
maður hæglega leyft sér að nota tvær
vatnskönnur. í þorpinu lærði ég að
komast af með einn bolla þar sem ég
hafði áður notað tvo, síðan hálfan bolla
og svo alltaf minna og minna.
Ég var furðu lostinn yfir því hve
auðvelt þetta var þegar maður var á
annað borð ákveðinn í að láta þetta
heppnast. Nokkrir vatnsdropar í
lófanum á mér nægðu til þess að sápa
hálsinn, bringuna og magann, nokkrir
dropar í viðbót dugðu á bakið og
fótleggina. Ég varð miður mín vegna
hvers einasta dropa sem fór til spillis,
en smátt og smátt komst ég upp á lagið
með enn hagkvæmari aðferð.
Þá dýfði ég flónelsklút í bollann, bar
á hann sápu og neri líkamann með
honum. í þetta fór einn bolli af vatni.
Síðan fyllti ég bollann aftur, dýfði
klútnum ofan í hann, vatt úr honum
sápuna og þvoði mér aftur með honum.
f þetta dugðu tveir bollar af vatni og ég
varð tandurhreinn.
Ég bæti mér þetta upp þegar ég
heimsæki vestræna vini mína sem búa í
borgum og hafa yfir baðkari að ráða.
Þá fylli ég baðkarið svo við liggur að út
úr flói og nota örugglega meira en
hundrað bolla af vatni. Síðan ligg ég í
baðinu klukkustundunum saman. í
skýrslum bandarísku
heilbrigðisstofnunarinnar segir að
dagleg meðalvatnsneysla á mann í
Bandaríkjunum sé um það bil 500 lítrar
- og er þá innifalið í þeirri tölu, auk
bað- og sturtuvatnsins, það vatn sem
notað er við vökvun garða og
vatnsnotkun iðnaðarins en reiknað er
með því að um 80 lítrar af vatni á mann
fari daglega til spillis. {þorpinu mínu er
vatnsneyslan minni en einn lítri á mann
á dag - og er það vatnsmagn notað til
drykkjar, matargerðar og þvotta. Þegar
konurnar eiga svo annríkt við önnur
störf að þær geta ekki sótt vatn verður
fólk að láta sér duga mun minna.
Á hálendinu er miklu meira vatn að
fá en niðri á sléttunum. Oft verður að
sækja það langar leiðir og bera það til
baka upp í móti. En jafnvel þótt rörin
verði fyrir skemmdum af einhverjum
orsökum eða uppspretturnar þorni má
alltaf ftnná lækjarsprænu einhvers
staðar. Samkvæmt nýlegri rannsókn er
70% af vatninu í Indlandi mengað og
tvo þriðju hluta þeirra sjúkdóma sem
flestum dauðsföllunum valda má rekja
til mellgunar vatnsins.
Notkun klósettpappírs er ókunn í
þorpunum og meira að segja í
borgunum er slíkt litið óhýru auga enda
álitið óhreinlegt. Vestræni minnihlutinn
hefur þó aðra skoðun á þessu. „Þú ættir
að nota fingurna", leiðbeindi hreinskilni
vinurinn mér. En verður sú aðferð ekki
til þess að breiða út sjúkdóma? „Ekki
ef þú notar vatn og þværð þér um
hendumar á eftir.“
Maður á einungis að nota vinstri
höndina. Því verður maður að gæta þess
að snerta aldrei matinn, og rétta aldrei
neinum neitt, með vinstri hendinni. Ég
hef oft staðið mig að þessu. Hefur hönd
mín þá ævinlega stöðvast á miðri leið og
ég roðnað af blygðun en félagar mínir
reyna að láta sem þeir hafi ekki tekið
eftir neinu. Það tekur langan tíma að
læra nýja siði. En ég er að læra.
Klósettpappír er nýleg uppgötvun og
mannkynið hefur lifað án hans svo
milljónum ára skiptir. En maður getur
ekki verið án vatns.