Tíminn - 08.01.1984, Qupperneq 4

4
SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 1984
Um vörusvik á fjórða áratugnum:
„Höfum við ekki hrækf
á sjálfstæði yoðariimar11?
— Vilmundur landlæknir gagnrýndi vörusvik m.a. í fiskiðnaði fyrir hálfri öld
■ „En hvernig var ástandið undanfarið ár^
einmitt þegar engu mátti muna og við borð lá,
að markaðurinn lokaðist gersamlega fyrir
þessari aðflutningsvöru, með þeim afleiðing-
um, sem engum gat dulist: óumflýjanlegt
gjaldþrot ríkisins, hallæri í landinu og jafnvel
mannfellir. í landi, þar sem svo mikið er í húfi
og þar sem eru heimsins bestu skilyrði ekki
eingöngu til að veiða hinn besta fisk, heldur til
að gera hann að hinni fullkomnustu vöru, þar
sem löggjöf er til þess í besta iagi, eiðsvarnir
matsmenn stjórnarinnar úti um allt land og
næg kunnátta vafalaust fyrir hendi, hrakar
vörugæðunum með hverju ári sem líður og
eru verst hið síðasta.“ Þetta er ekki tekið úr
áramótagrein anno 1983 eins og einhver
gæti haldið eftir alla þá umræðu um fiskmat,
ónýtan fisk og úldinn, maðksmoginn og orm-
étinn á liðnu ári. Pistilinn skrifaði Vilmundur
Jónsson, landlæknir á því herrans árí 1935
fyrir nærfellt hálfri öld síðan. Vilmundur er
harðorður í bæklingi sem hann skrifar sér-
staklega um vörusvikin í þjóðfélaginu, ekki
aðeins svikinn fisk og sviknar afurðir í land-
búnaði, heldur einnig auglýsingaskrumið og
mammonsdýrkun kaupmannaveldis þessara
ára á fjórða áratugnum. Bæklingur þessi er
hinn forvitnilegasti fyrir margra hluta sakir.
Við skulum fyrst heyra hvað Vilmundur hefur
að segja um svikna fiskinn, en sögur þar að
lútandi eru ekki síður átakanlegar, en það
sem dregið var fram á síðasta árí um gerónýta
útflutningsvöru í formi skreiðar og saltfisks.
„Eitt hið átakanlegasta dæmi um van-
mátt þjóðfélagsins, þegar það af éin-
lægum vilja, vegna lífsnauðsynjar heild-
arinnar, leitast við að hafa hemil á
vörusvikum einstakra framleiðenda, er
það sem nýlega hefur verið uppvíst um
fiskmatið hér á landi. Hvað er ekki
saltfiskurinn fyrir okkur íslendinga og
markaðurinn fyrir hann suður í löndum.
Við lifum fyrir hann og á honum og
trúuin á hann eins og eðlilegt er, því að
frá honum fyrir hann og til hans eru allir
hlutir. Höfum við ekki hrækt á sjálfstæði
þjóðarinnar, þegar Spánverjinn hefur
bent? Og mundi það ekki vera samþykkt
í einu hljóði, jafnvel á synódus, að ganga
af allri guðstrú í þessu landi, ef Spánar-
markaðurinn krefðist þeirrar fórnar?
Það er ekki heldur hægt að segja, að
þjóðfélagið hafi verið fyrirhyggjulaust
um ráðstafanir til að tryggja álit þessarar
vöru. Alþingi hafði naumast verið
endurreist, en verið var að ræða nauðsyn
á opinberu fiskmati, og höfðum við um
langan aldur beitt því við hvern ugga,
raunar með miklum árangri. Því hvar
værum við staddir án þess?...
...(En samt) hrakar vörugæðunum
með hverju ári sem liður og eru verst hið
síðasta. Viktin reynist svo svikin, að
spönsk járnbrautarfélög hafa neitað að
flytja íslenskan fisk fyrir þær sakir.
Jafnvel er ekki hægt að reiða sig á, að
rétt sé greind sporðatala í fiskpökk-
unum. Flokkunin er af handahófi, svo
að af 1600 pökkum, sem allir voru taldir
til 1. flokks, voru 800 pakkar 2. flokks
og 3. flokks. í heilum sendingum, sem
nema þúsundum pakka, reyridist vera í
hverjum pakka jarðslagi, sandur og rusl.
Á Eyrarbakka hafði verið laumað inn í
pakkana sólsoðnum fiski og rifnum úr-
gangsfiski, en það er verslunarmáti, sem
minnir helst á það, sem mælt var að einu
sinni endur fyrir löngu hafi komið fyrir,
að einmitt á Eyrarbakka, að lagður hafi
verið þar inn í verslunina ullarpoki, og
innan um í ullinni heill úldinn hundur!
Og eru þó hin síðari svik ólíkt hættulegri
fyrir þjóðfélagið nú en hin fyrri voru þá.
Táknandi fyrir umkomuleysi þeirra, sem
eiga að gæta hagsmuna þjóðfélagsins
gagnvart einstökum framleiðendum, er
að, „að dæmi eru til þess, að fiskmats-
maður, sem vildi rækja starf sitt sam-
viskusamlega, hafði engan frið á sér
og... hefur verið rekinn út úr húsum
a.m.k. þriggja útgerðarmanna." Mbl..
14. okt. 1935.“
Svo mörg voru þau vakningarorð
Vilmundar landlæknis um fisksvikin árið
1935. Hann dregur sinn „rnóral" af
sögunni og sem sannur sósíalisti á þeim
árum kennir hann vitanlega hinu „kapi-
talistiska þjóðfélagi" um vörusvikin.
Ekki er víst að margir taki undir það
sjónarmið í dag, en röksemdir og fram-
setning Vilmundar á þessu efni er engu
að síður forvitnileg og skemmtileg.
Hann hefur lítið álit á auglýsingum.
„Djöfulleg veiðibrella“
„ Almenningur er oftast auðblekktur -
og eru þar auglýsingarnar djöfulleg
veiðibrella - auk þess sem lífskjör alls
þorra manna eru þau, að þeir eru blátt
áfram nauðbeygðir til að kaupa jafnan
hinar ódýrustu vörutegundir, hvað sem
vörugæðum kann að líða. Samkeppni
heiðarlegra manna við hina óprúttnari
verður erfið og oftar en varir fullkomið
ofurefli. Sá sem hefur allan vilja á því að
vanda vörur sínar sem allra best lendir
fyrr eða síðar í þeim vanda að eiga
aðeins um tvennt að velja: að leggja árar
í bát með framleiðslu sína eða verslun
eða dansa nauðugur með í svikum og
fölsunum. Og skiptir raunar litlu máli
fyrir heildina, hvorn kostinn hann tekur.
Hætti hann, er einum heiðarlegum
manni færra í þeirri starfsgrein, en velji
hann síðari kostinn, er þó ekki nema
einum svindlara flera, sem prýðir
hópinn.
■ „Hvað er ekki saltfiskurinn fyrir okkur íslendinga og markaðurinn fyrir
hann suður í löndum? Við lifum fyrir hann og á honum og trúum á hann eins
A ••. '. ■■■ -u og eðiilegt er, því frá honum og fyrir hann og til hans eru allir hlutir", sagði
„Apparot I Dlliril Vilmundur Jonsson í predikunarstíl við landsmenn á því herrans ári 1935.
...Sé nánar að gætt, má vo heita, að Ekki virtist af veita miðað við þann óþverra, sem sumir framleiðendur í
hver hlutur í verslunum, sem ætlaður er fiskiðnaði sendu frá sér og kölluðu fisk. Umræðan um skemmdan fisk,
til almennra nota, sé tilvalin ímynd svika ormétinn og úldinn er liklega jafngömul íslandssögunni, en Vilmundur
og blekkinga. Gljáandi og ginnandi í skammar framleiðendur í mikilvægustu útflutningsgrein landsmanna fyrir
búðargluggum og freistandi hvers smæl- að gera ekki betur, sem vel var hægt þá eins og nú.
ingja, en af göflum genginn næsta dag
eftir að hann hefur verið tekinn til
notkunar. Hvað tolla sköftin lengi á
borðhnífunum og tinskeiðunum eða
nikkelhúðin lengi á hinum skárri skeið-
um? Að ógleymdum fatnaðinum:
skónum, sem freista mest dætra okkar í
dag og þær gráta yfir hælalausum á
morgun, silki sokkum, sem ekki er einn
þráður af silki og hrapa sundur jafnvel
áður en í þá er farið, alullartauinu úr
einni saman bómull, léreftunum, sem
hanga saman á steiningunni:.. eða
barnaleikföngin, sem við gleðjum börnin
okkar með hálfa stund á afmælisdaginn
þeirra til þess að horfa á þau grátandi
yfir þeim í mörgum stykkjum allan hinn
hluta dagsins og síðan í marga daga.
Vélarnar, höfuðprýði hinnar kapítalisku
framleiðslu, eru engin undantekning,
a.m.k. ekki þær, sem ætlaðar eru al-
menningi til nota. Hún talaði af djúpri
tilfinningu gamla konan fyrir vestan,
mædd af að hafa langa ævi tjaslað við öll
husganleg skrapatól: stíflaða og vind-
lausa prímusa, forskrúfaða reykjandi
kogara, þaðan af verri lampa, sprungnar
hakkamaskínur, saumavélagarma, allt
purpandi annan sprettinn og rykkjandi
hinn, klukkur, sem flýttu sér í gær, en
seinkuðu sér í dag og stóðu þegar mest
á reið. Þó tók út yfir hennar sorglegu
reynslu af móturunum í fiskibátunum
með alla sína biluðu stimpla, bræddu
legur og bognu krúmtappa. Þegar hún
svo frétti, að jafnvel flugvélin, sem svo
■ Vilmundur Jónsson var um árabil héraðslæknir i ísafjarðarhéraði og
sjúkrahúslæknir á ísafirði, þar sem hann kom fram miklum umbótamáium
í heilsugæslu. Myndin er frá ísafirði snemma á öldinni.