Tíminn - 08.01.1984, Blaðsíða 14

Tíminn - 08.01.1984, Blaðsíða 14
SUNNUDAGUR 8. JANUAR 1984 SVIPTU SUNDUR KYRTLI YFIR- LÆKNISINS OG DRÓGU AF HONUM RIFNÍURNAR þeim nokkrir lögregluþjónar, líkt og lífvörður væri. Snöruðust menn þessir þegar á land og gengu snúðugt til sjúkrahússins. Erindi gestanna var að svipta Halvors- en fcrráðum sjúkrahússins með fógeta- valdi og fela Dahl yfirlækni forsjá þess til b.áðabirgða. Hafði þar ekki verið valið af verri endanum, því Dahlmaður í miklum metum og frábær skurðlæknir. Sér til aðstoðar átti hann að fá Axel Poulsen héraðslækni, og var hans von þá og þegar á einum af bátum þeim, sem héraðslæknar eyjanha nota til ferðalaga. Pessi ferð hafði verið undirbúin af mikilli launung og þess vendilega gætt, að engar spurnir bærust af henni. Það var þó ærnum vandkvæðum bundið, er í hlut áttu hinir fremstu og þekktustu menn í litlu samfélagi. En svo hljóðlega og kænlega hafði verið að öllu farið og dyggilega um hnútanajrúið, að Klakks- víkingum barst engin njósn. Kom það því mjög flatt upp á fólk, er þessi fylking birtist á bryggjunni. Á samri stundu varð uppi fótur og fit í Klakksvík. Það barst eins og eldur í sinu um bæinn, aðóvinirnirværu komnir á land og myndu ætla að láta til skarar skríða gegn Halvorscn. Fólk hljóp út á götu eins og það stóð, þcgar þessi tíðindi spurðust, og þeir, sem við vinnu voru, köstuðu frá sér verkfærum sínum og verkcfnum. Innan lítillar stundar voru flest hús í bænum mannlaus og vinnu- staðir auðir. Allir þyrptust aö sjúkrahús- inu. Gestakomuna hafði borið að svo óvænt, að flestum féllust hendur í upphafi. Flokkurinn komst því nokkurn veginn klakklaust í sjúkrahúsið. Gengu gestir umsvifalaust inn, og cr þcir urðu manna varir, spurði Mitsen ráðherra eftir Halvorsen lækni. Honum var tjáð, að hann væri ekki heima. Dahl bjóst þá þcgar til starfa, dró hvítan lækniskyrtil upp úr farteski sínu og fór í hann. Hann ætlaði tafarlaust að hefja stofugang.' Hinir biðu átekta. En það skipti engum togum: Snögg- lega var komin iðandi mannþröng að sjúkrahúsdyrunum, ogstöðugt streymdu fleiri og fleiri að. Nokkrir menn tóku sig út úr hópnum gengu í húsið, véku sér formálalaust að gestunum og skipuðu þeim að hafa sig á brott. Nokkur fyrir- staða var á, að gcstirnir hlýddu þessum fyrirmælum, og vék Feilberg Jörgensen orðum að því, að hann vildi ná tali af Hákoni Hansen sýslumanni. En honum var fljótt gert skiljanlegt, að þess myndi enginn kostur þennan daginn. Eftir nokkurt þras þreif einn heimamanna til Dahls yfirlæknis svipti sundur kyrtli hans og dró af honum rifníurnar. Við svo harðmannleg handtök féll komu- mönnum ketill í eld, og sáu þeir sér þann kost vænstan að hörfa út. Úti fyrir voru þegar nokkur hundruð manna og urðu nú pústrar og hrundning- ar í mannþrönginni. Lögregluþjónar þeir, sem fylgdu gestunum, fengu ekki rönd við reist, því að Klakksvíkingar voru mjögsamtaka. Eftirskammaviður- cign voru hinir tignu gestir ogförunautar þeirra reknir eins og fénaður eftir kví niður aðalgötuna. Hvarvetna voru steyttir hnefar á lofti, og sums staðar brá fyrir bareflum. Áverkar urðu þó ekki að, neinu ráði, og var það helst haft á orði, að Feilberg-Jörgensen hnaut á flóttan- um, kannski sökum þess að óþyrmilega var stjakað við honum, og skall á grúfu á götuna. Hlaut hann við það ákomu á auga og nokkrar skrámur á kinn. Honum var þó veitt svigrúm til þess að standa upp. Þannig hrökkluðust þéir félagar fram á bryggju með æpandi mannfjöldann á báðar síður. Ókvæðisorð glumdu úr öllum áttum - margt af því lítt fallið til að festa á bók. Var mjótt á mununum, hvorir brugðu fyrir sig mergjaðra orða- lagi, barkaðir verkamennirnir eða há- kristið heimatrúboðsfólkið. Það var að minnsta kosti lítið um aðrar bænir en bölbænir á götunum í Klakksvík þennan eftirminnilega dag. Jafnskjótt og gestunum hafði verið stuggað yfir borðstokkinn á Tjaldi, var hlaupið að landfestunum. En tæpast er unnt að komast svo að orði, að þær væru leystar. Axir voru til reiðu, og þær voru höggnar sundur á bryggjubrúnni. í sömu andrá og Tjaldur seig frá, bar að læknisbátinn, sem Axel Poulsen var á. Stóð hann í stafni með læknistösku sína í hendinni, en náði ekki að stíga á land, því að lið var mikið til varnar. Poulsen kallaði til heimamanna, er hon- um meinuðu landgöngu og spurði: „Hver ræður hér?“ I „Við ráðum allir," var svarið. „Hypjið ykkur til Þórshafnar." Læknir bað einhvern að nefna sig, en enginn ansaði honum, varð hann að snúa frá við svo bújð. Skipstjóranum á Tjaldi þótti og vænst að halda sem skjótast brott. Embættis- mcnnirnir mæltu ekki gegn því, enda mun þeim hafa þótt sinn fótur fegurstur að sleppa úr þessum darraðardansi. Getur hver láð þeim það, er vill. En Klakksvíkingum hló hugur í brjósti. Þcir stigu sigurdans með glaum og gleði næturlangt. Hetjukvæðin voru sungin, uns dagur Ijómaði: Hildibrand gav so stórt eitt högg, frálíkur öðrum mönnum, Klývur Rana í Isans landi, sverðið stóð í tönnuni. Ógvuligt var at líta á, tá Hildibrand roynir alvi: Klývur Rana, Ijóta tröll, bókin niður i nalva. Taö var hin ungi Hildibrandur, sínum svörði brá, hann kleyv Rana, Ijóta tröll, sundur í lutir tvá. V. Ekki þarf að gera því skóna,1 að embættismönnum scm til Klakksvíkur Tóru á sumardaginn fyrsta 1955. hafi vcrið létt í skapi er Tjaldur öslaði með þá út Voginn og Pollinn og suður um Gafl. Þetta var háðuleg för, og það, sem gerst hafði í Klakksvík varekkert minna en uppreisn gegn löglegum yfirvöldum landsins. Það var úti um alla stjórngæslu, ef múgnum átti að haldast uppi ofbeldi sitt og bæði færeyskum og dönskum yfirvöldum mátti sýnast virðing sín í veði. Þcini hlýtur að hafa sollið móður, ferðamönnunum. Þeir komu til Þórshafnar klukkan sjö um kvöldið, og var þá Feilberg-Jörgen- sen með stóran heftiplástur á hægri kinn. Hann hafði fengið gert að sárum sínum við Saltangaá á heimleiðinni. Margt fólk var niðri á bryggju í Þórshöfn, er þeir stigu þar á land. Skrámur fógetans báru því vitni. að í odda hafði skorist í Klakksvík. En áhorfendur þurftu ekkert að láta segja ser. Allt hafði þegar frést um ferðir höfðingjanna og erindislok, og þeir fundu fljótlega, að andrúmsloftið var miður gott. Almcnningur virtist á bandi Klakksvíkinga. Þetta sama kvöld sneri sórinskrifarinn sér til dönsku ríkísstjórnarinnar og bað um lögreglusveit frá Danmörku til þess að koma Halvorsen frá Klakksvík. Fógetinn hafði talið óhjákvæmilegt, að hann fengi slíkan liðstyrk, því að lögreglulið það, sem hann hafði á að skipa, væri vanmegnugt að halda uppi lögum og reglum. Ríkisumboðsmaður- inn og ráðherrarnir féllust á þetta. Lögmaðurinn, forsætisráðherra landsins. var að sönnu ekki nærstaddur, en dönsku stjórninni var hægt um vik að ráðgast við hann. Hann var í Danmörku. nýkominn af fiskimálastefnu í Róma- borg, en ætlaði að bregða sér til Parísar, áður en hann færi heim, því að hann hafði þegið boð um að vera þar við vígslu dansks gestaheimilis. Ríkisstjóriin danska hafði verið treg til þess að skipta sér af Klakksvíkurdeil- unni. En nú var brugðið skjótt við, er þessi eindregnu tilmæli bárust. Kristján lögmaður Djurhuus var leitaður uppi í skyndi og skotið á ráðstefnu, og til ráðuneytis voru kvaddir tveir færeyskir stjórnmálamenn, sem setu áttu á danska þinginu - Pétur Mohr Dam, foringi jafnaðarmanna, og Jóhann Poulsen úr sambandsflokknum. Heldur var hrapað að öllu og afráðið áður en til sængur var gengið að senda skip frá Danmörku með fjölmenna lögreglusveit, sem skakkað gæti leikinn. Og nú voru hendur látnar standa fram úr ermum. Tekið var á leigu skip, sem lá í höfn í Esbjerg, Parkeston, og hundrað og þrjátíu manna lögreglusveit kvödd til ferðar. Voru henni meðal annars fengn- ar lögreglubifreiðir og þjálfaðir lögreglu- hundar til þess að etja á uppivöðslu- menn. Sérstök járnbrautarlest var látin flytja sveitina til Esbjerg um nóttina, og var Djurhuus lögmaður í för með henni, því að ekki þótti annað hæfa en æðsti maður Færeyja væri nálægur, er land hans var í slíkum vanda statt. Af slíkri skyndingu var þetta allt gert, að Parke- 1 ston lét úr höfn klukkan sjö næsta morgun, nákvæmlega einu dægri eftir að embættismennirnir í Þórshöfn komu heini úr Klakksvíkurleiðangri sínum. Fram að þessu hafði Klakksvíkurdeil- unni ekki verið gefinn mikill gaumur utan lands. Fáein blöð höfðu einungis drepið á hana, helst til þess að henda gaman að skrítilegri þrákelkni Klakks- víkinga. En nú breyttist viðhorfið. Kaupmannahafnarblöðin birtu langar frásagnir með risastórum fyrirsögnum um víkingaöldina, sem gengin var í garð á ný í Færeyjum. Prentvélarnar spúðu blöðunum úr sér tugþúsundum saman, blaðasalarnir æptu tíðindin á hverju götuhorni, rafmagnsborðarnir á húsurn stórblaðanna runnu hring eftir hring og eldletrið hrópaði til starandi mann- fjölda: uppreisn í Klakksvík. danskt lið sent til Færeyja. En þetta var einungis upphafið. Klakksvík varð sá staður á jarðarkringl- unni, sem hvað tíðast var nefndur í blöðum margra nálægra landa hina næstu daga. Jafnvel rósturnar á Kýpur hurfu að nokkru leyti í skuggann. Þessu ollu harðfengileg viðbrögð Klakksvík- inga. Markmiðið með tiltæki dönsku stjórn- arinnar hefur vafalaust verið að skjóta Klakksvíkingum skelk í bringu. En þar fór á annan veg. Vitneskjan um „hunda- skipið", sem svo var nefnt í Færeyjum, verkaði líkt og olíu hefði verið hellt á eld. Klakksvíkingar hervæddust bókstaf- lega, bæði karlar og konur. Öllum skotvopnum, sem tiltæk voru, var safnað saman - rifflum, haglabyssum, skamm- byssum og vélbyssum, sem til voru síðan á styrjaldarárunum. Jafnvel gamlar loft- varnarbyssur, sem enska setuliðið hafði skilið eftir, voru dubbaðar upp. Hvala- spjót, sveðjur og barefli voru líka höfð til reiðu, og brátt höfðu verið dregin saman vopn handa mörg hundruð mönnum. Brunadælur bæjarins voru flultar niður á bryggjur, tálmanir voru gerðar á vegi, varðmenn settir á fjöll til þess að fylgjast með skipaferðum um sundin, svo að óvinirnir kæmu ekki bæjarbúum á óvænt, og bátar allir, sem voru að síldveiðum norðan við Færeyjar, kvaddir heim og beðið um liðsauka úr næstu byggðarlögum. Loks var tilkynnt í talstöð, að höfninni í Klakksvík yrði lokað, svo að hvorki kæmist þar fleyta út né inn án leyfis hafnarvarða. Tilkynn- ingar um þetta voru þuldar linnulaust á mörgum tungumálum í talstöðina í Klakksvík. Og ekki var látið sitja við orðin tóm. Um miðnætti á sunnudagsnóttina var togaranum Barmi lagt þvert um Voginn. þar sem hann er mjóstur, og daginn eftir ' var annað skip, Svíneyjar-Bjarni, fengið til þess að loka innsiglingunni alveg. Voru skipin svínbundin u,u þveran vog með akkerisfestum og stálvír, sem dufl 1 voru látin halda uppi. Duflin voru síðan fyllt með sprengiefni og tengdir við þau rafþræðir, svo að unnt væri að kveikja í sprengiefninu úr landi og sprengja í loft upp hvert það skip, sem freistaði að rjúfa hafnbannið. Firnum af sprengiefni var líka komið fyrir í Barmi. Var sumt af því dýnamit, sem Klakksvíkurbær átti, en auk þess var púðurs og spreng- iefnis aflað víðs vegar um Norðureyjar og flutt til Klakksvíkur. Landstjórnin hafði að vísu bannað sölu skotvopna, skotfæra og sprengiefnis. En henni var um megn að framfylgja því banni og var það að litlu haft. Svo vildi líka til, að skip var nýkomið með sprengjur og skotfæri handa hval- veiðistöð Kjölbros við Ár, því að hval- veiðitíminn nálgaðist. Allt.sem aðvopni mátti verða, var tekið úr þessu skipi á| sunnudagsnóttina, og fór tvennum sögum af því, með hvaða heimild það var gert. Ósennilegt er að minnsta kosti,1 að Kjölbrosfjölskyldan hafi látið birgðir hvalveiðistöðvarinnar af hendi með Ijúfu geði. Og nú var ofan á allt annað hafist handa um að búa til handsprengjur. j Þessi dægur var Klakksvík í enguj frábrugðin borg, þar sem almenningur, snýst í örvæntingu til varnar og býst til þess að verjast langvinnu umsátri óvina., Enginn sinnti lcngur daglegum störfum.i hamarshöggin í skipasmíðastöðvunum voru hljóðnuð, fiskimennirnir skeyttu ekki lengur um síldina - margir neyttu ! tæpast svefns né matar. Sumir komu á brott börnum og gamalmennum, og öllu ungviði var bannað að vera á ferli við höfnina. Æsingar voru að sjálfsögðu miklar. Hákoni sýslumanni Hansen og lögregluþjónunum tveimur var bannað að vera á ferli úti við, og maður úr sjúkrahússtjórninni, sem dregið hafði taum landstjórnarinnar í deilunni um Halvorsen, flúði á brott föstudaginn 22. apríl með konu sína og tvö börn. Andrúmsloftið var rafmagnað, og þrumuskýin, sem grúfðu yfir Færeyjum sortnuðu með hverjunt degi. Alls konar flugufregnir voru á sveimi, og einn I daginn sagði maður manni, að Halvor- sen hefði verið sýnt banatilræði: Skotiðj á hann tveimur skotum. Þó að útlendir' blaðamenn hefðu þyrpst til landsins, var örðugleikum bundið að kannasannleiks- gildi kviksagnanna. Forystulið Klakks- víkinga vakti yfir hverju orði, sem sagt var í talstöðina, og í símstöðinni var ströng varsla. Þar hafði ritskoðun verið sett á símskeyti, og þegar símtöl voru leyfð við menn í öðrum byggðarlögum, var vandlega fylgst með þeim og sam- bandið rofið, ef eitthvað var vikið að' hernaðarleyndarmálum staðarins. Ensk- ir blaðamenn, sem reyndu að komast til Klakksvíkur, voru gerðir afturreka og settir á land í Fuglafirði á Austurey, og hald var lagt á póstbátinn, er hann kom þangað. VI Ókyrrðin, sem vitneskjan um ferðir „hundaskipsins" olli, var ekki bundin við Klakksvík eina eða Norðureyjar. Það sauð alls staðar og kraumaði. Al- menningur reis öndverður gegn íhlutun hinnar dönsku lögreglusveitar, einnig margir fylgismenn landsstjórnarinnar, þótt ekki hefðu þeir sig stórum í frammi af stjórnmálalegri tillitssemi. Sjálf læknadeilan hvarf í skuggann, og álit manna á því ofurkappi, sem Klakksvík- ingar lögðu á að halda Halvorsen, skipti ekki lengur meginmáli. Erlendur Paturs- son mun hafa snert streng í brjósti margra, er hann sagði í blaði sínu, 14. september: „Við getum ekki látið er- lenda menn taka landa okkar höndum." Flestum var líka orðið ljóst, hvílík hætta vofði yfir. Klakksvíkingar voru ekki að gera að gamni sínu. Það hlaut að hafa í för með sér mannfall ogeignatjón, ef lögreglusveitin leitaðist við að hertaka Klakksvík, og eins líklegt, að allar eyjarnar myndu þá loga í óeirðum, sem vandséð var, hvaða stefnu kynnu að taka. Jafnvel blöð stjórnarflokkanna tóku í svipaðan streng, þegar fram í sótti. Fyrst af öllu var þeim áskorunum beint til landstjórnarinnar, að hún ihlutaðist til um, að lögregluskipið væri látið snúa við. Miðstjórn Þjóðveldis- flokksins reið á vaðið, en mörg félög, sem ekki áttu neinna stjórnmálahags- muna að gæta, lögðust á þessa sveif, þar á meðal Norræna félagið. Sjálf sneri bæjarstjórn Klakksvíkur sér til Friðriks konungs með þá beiðni, að hann tæki í taumana, og í fréttaskeytum var jafnvel hermt, að hún hefði leitað ásjár Samein- uðu þjóðanná, Utan lands hitnaði líka mörgum í hamsi, er skipaliði var stefnt að þessum litla kaupstað. Samúðarskeytin, sem streymdu til Klakksvíkinga, voru ekki öll frá færeyskum mönnum, heldur einn- ig útlendinguni, einkum Norðmönnum og íslendingum. Jafnvel íslensk félags- samtök gerðu samþykktir, birtu áskoranir og sendu kveðjur sínar til Klakksvíkur. ífermingarveislunum.sem haldnar voru í Reykjavík sunnudaginn 24. apríl, varekki meira umannaðtalað, að fermingargjöfunum undanteknum, en styrjaldarhorfurnar í Færeyjum. Það þurfti sérstaka áhugamenn um íslensk bæjarstjórnarmálefni til þess, að þeim fyndist ekki Kópavogsdeilan, sem stoð sem hæst um þetta leyti, snöggt um ónterkilegri en Klakksvíkurdeilan. í Kaupmannahafnarblöðunum brá einnig fyrir röddum manna, scm þótti tcflt í tvísýnu. í Politiken birtist viðtal við dönsk hjón, sem átt höfðu langdvalir í Klakksvík: „Við þekkjum fólkið í Klakksvík," sögðu þau „Það er duglegt fólk með öra lund náttúrubarnsins, og við höfum séð ýmis viðbrögð þess. Þvi er gefin sterk samúð og andúð, oftast enginn milliveg- ur. í Klakksvík er oft erfitt að koma fram lögum og rétti, og lögregluþjónarn- ir tveireru oft lítilsvirtir. Fólkiðvill helst ekki leita til þeirra. Það gerir út um deilumál sín sjálft. Fyrir nokkrum árum horðum við á grindadráp í Fuglafirði, sem ekki er viðurkenndur staður til hvalreksturs. Þegar grindareksturinn stóð sem hæst skaut Klakksvíkingum þar upp. Þeir gerðu kröfu til hlutar í hvalnum. Varð af þessu hörð rimma og kom til átaka. Klakksvíkingar skutu hiklaust hinum þungu hvalaspjótum stnum eftir Fugl- firðingum, og þessu lyktaði svo, að grindin slapp." Auðséð var, að hjónin vildu í senn , skýra atferli Klakksvíkinga og vara við því, að þeir væru til alls búnir í hörðum sennum. Kaupmanni einum í Óðinsvéum virtist deilan af litlu tilefni sprottin og auðgert að leysa hana með minni tilkostnaði og áhættu en Færeyjaför fjöimenns lög- regluliðs hafði í för með sér. Hann sendi sex hundruð króna ávísun til greiðslu á skuld þeirri, er læknafélagið taldi Hal- vorsen eiga ólukta. En hann skildi ekki undarlegar flækjur þessa máls. Krónurn- ar frá Óðinsvéum megnuðu ekki að greiða þær. Og enn syrti í lofti. VII Lögregluskipið Parkeston plægði sjó- inn og nálgaðist Færeyjar óðfluga. Yfir- völdin þráuðust við að fara þess á leit, að skipið yrði stöðvað, enda úr vöndu að ráða úr því, sem komið var. Á laugar- dagskvöldið var það komið mjög nærri Færeyjum, og klukkan sjö á sunnudags- morguninn sigldi það inn á höfnina í Þórshöfn og varpaði þar akkerum. Djur- huus lögmaður fór þegar á land í báti, og fylgdu honum tveir lögregluforingjar. Danska varðskipið beið fyrir atan höfnina með 150 manna lögreglulið, en innsiglingunni var lokað með prömmnm og tundurduflum

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.