Tíminn - 15.02.1984, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1984
Wmmm
9
menningarmál
Nóaflóðið
■ íslenska óperan lætur skammt högga
á milli - sum eru stór en önnur smærri.
Nú síðast frumsýndi hún barnaóperu
Benjamíns Britten, Nóaflóðið sunnu-
daginn 5. febrúar. Óperan er að mestu
flutt af börnum, og sömuleiðis eru börn
í meirihluta í hljómsveitinni. Á frumsýn-
ingunni skemmtu sér allir vel, flytjendur
bezt, foreldrar þeirra næst bezt, og allir
aðrir ágæta vel. En auðvitað er þetta
fyrst og fremst barnaóperan, þótt mjög
„geníal" sé.
Jón Stefánsson stjórnar hljómsveitinni
og sýningunni, og stendur fyrir fjölda-
söng áheyrenda, en skólakerfið hefur
einmitt tekið þátt í undirbúningi sýning-
arinnar með því að kenna grunnskóla-
nemendum fjóra aðalsöngvana í tónlist-
artímum. Sigríður Þorvaldsdóttir svið-
setti, og hefur tekizt það ágætlega.
Gunnar Bjarnason leiktjaldasmiður og
Sigríður ná sérlega fínni senu þegar
ólgandi öldur rugga örkinni í 40 daga, og
kom sér vel að sjóhraustir menn sátu í
fremstu bekkjum, því ella hefði getað
farið illa.
Róbert Arnfinnsson er ábyrgðarfullur
í röðinni sem Guð, sem sér ekki annan
grænni til að uppræta spillinguna en að
drekkja öllu liðinu. Halldór Vilhelmsson
er spámannlegur að vanda í gervi Nóa,
og Hrönn Hafliðadóttir ágæt í gervi
konu hans - en hét sú góða frú ekkert í
sögunni? Hins vegar vona ég að kvenna-
samtökin láti ekki ómótmælt þeirri sögu-
skoðun, sem þarna kemur fram, í hegðun
frú Nóa og skrafskjóðanna. Pau hafa
látið tóna í tálknum út af minnu - og
réttilega.
I endurminningu minni er Nóaflóðið
á Listahátíð 1970 meðal stórra og eftir-
minnilegra atburða hér á seinni árum.
Þessi sýning er líklega litskrúðugri og
fjörugri, og meira við barna hæfi, en ég
held að hin hafi verið stílhreinni. Hins
vegar er Nóaflóðið afar góð barnaópera
- einföld og stílfærð leiktjöld og búning-
ar (Hulda Magnúsdóttir) eru vel við hæfi
þeirra sem hafa fjörugt hugmyndaflug,
og söngvarnir eru fljótir að grípa.
Ekki má gleyma tónleikaskránni, en
Islenska óperan sparar hvergi að vanda
Menningarsaga
Evrópu
■ Kindlers Kulturgeschichte Europat Pelópsskagastríðsins. Það nefnist Griec-
I.-XX. Band. henland. Von Homer bis zum Fall
Sinfoníutonleikarnir
■ Fyrstu áskrifendatónleikar Sinfóníu-
hljómsveitar Islands á síðara misseri
voru haldnir í Háskólabíói 2. febrúar, og
voru mjög ánægjulegir. Þar átti stóran
hlut hinn ungi stjórnandi, Finninn
Jukka-Pekka Saraste, sem náði mjög
góðum tökum á bæði tónlist og hljóm-
sveit.
Fyrst á efnisskránni voru „Síðustu
freistingarnar", þrjú millispil úr óperu
eftir Joonas Kokkonen (f. 1921) sem „er
sennilega víðkunnastur núlifandi
finnskra tónskálda. Á yngri árum helg-
aði hann sig einkum kammertónlist. Það
var ekki fyrr en 1960 að fyrsta sinfónía
hans kom fram. Önnur sinfónían kom
skömmu síðar, og þegar hin þriðja og
fjórða bættust við ásamt sellókonsert og
fleiri hljómsveitarverkum. voru flestir á
einu máli um að sinfónían væri hinn rétti
vettvangur tónskáldsins. En með óper-
unni „Síðustu freistingarnar" sýnir
Kokkonen á sér alveg nýja hlið. Þetta
er eina ópera hans og umfangsmesta
verk hans.“
Mér fannst þetta verk sérlega áheyri-
legt af nútímaverki að vera, þótt varla
væri það sérlega krassandi sem „síðustu
freistingar".
Næst flutti Guðný Guðmundsdóttir
fiðlukonsert í a-moll eftir Dvorák ásamt
hljómsveitinni. Guðný hefur verið í leyfi
frá konsertmeistarastörfum í vetur. og
er nýkomin úr konsertferð í Bandaríkj-
unum. Hún „lék sérað" þessum konsert,
enda hefur hana aldrei skort tæknikunn-
áttu. En jafnframt hefur hún aldrei
spilað betur en nú - ég spái því að
Guðný eigi eftir að vaxa sem listamaður
lengi um ókomna framtíð, eftir því sem
hún vex að þroska, hlýju og yfirsýn yfir
listina, og verða stórkúnstner einn góðan
veðurdag. Á þeirri braut er hún greini-
lega núna.
Hins vegar var þetta alls ekki gallalaus
flutningur, því hljómsveitin spilaði
óþárflega sterkt og vildi drekkja fiðlunni
- Sinfóníuhljómsveitin virðist oft fyllast
leikgleði þegar einleiksfiðlur eða -
flautur eru annars vegar. En auk þess er
Háskólabíó alveg sérstaklega fjandsam-
legt þessum hljóðfærum, og sums staðar
í húsinu má teljast óboðlegt að sitja á
tónleikum.
Hápunktur kvöldsins var samt 3.
sinfónía Beethovens, sem var sérlega vel
flutt. Sögur herma, að 5. sinfónían hafi
tekizt alveg óvenjulega glæsilega einu
sinni undir stjórn Róberts Abraham í
Þjóðleikhúsinu, og sömuleiðis held ég
að 9. sinfónían hafi verið flutt á óska-
stuDd undir hans stjórn snemma á 8.
áratugnum. Og nú kom glæsiflutningur
hinnar þriðju. sem sumir telja hina
mestu.
8.2 Sigurður St.
Athens. í þriðja bindi ritar Moses Hadas
um hellenismann og heitir það Der
Hellenismus. Werden und Wirkung.
Fjórða bindi er um sögu Rómverja og er
eftir Michael Grant. Það heitir einfald-
lega, Rom. Portrát einer Weltkultur. í
fimmta bindi skrifar Joseph Vogt um
lokaskeið fornaldar og þau merkilegu
áhrif, sem fornaldarmenningin varð fyrir
af kristni og kynnum við heiðnar þjóðir
norðurálfu. Það bindi, sem að öllum
samanlögðum er ef til vill hið merkasta
í allri ritröðinni, nefnist, Die Spátantike.
Metamorphose der antiken Kultur.
Sjötta bindið er um þjóð, sent sjaldnast
er nægilega getið í »stórum menningar-
sögum, Kelta. Það er eftir Myles Dillon
og Nora K. Chadwick og heitir Die
Kelten. Von der Vorgeschichte bis zum
Normanneneinfall. Sjöunda bindið er
ekki síður fróðlegt. Það fjallar um aðra
stórmerka menningarþjóð, sem lítið
lestrarefni hefur verið fáanlegt hérlcndis
um langa hríð, Germana. Höfundur
þess er Emil Nack og nefnist bindið, Die
Germanen. Lánder und Völker. Þá er
komið að Sir Steven Runciman, sem í
áttunda bindi skrifar um sérsvið sitt,
Miklagarðsríki. Það bindi ber heitið,
Kyzanz. Von der Griindung bis zum Fall
Konstantinopels. Næstu tvö bindi cru
samin af ritstjóranum, Friedrich Heer
og fjalla um miðaldir. Þau heita, Mittcl-
altcr. Vom Jahr 1000 bis 1350. Teil I og
H.
Ellefta bindið er eftir S. Harrison
Thomson og fjallar um endurrcisnaröld.
Hciti þess er, Das Zeitalter der Renaiss-
ance. Von Petrarca bis Erasmus. í tólfta
bindi ritar John H. Parry um landafund-
ina og landkönnun Evrópumanna og ber
það titilinn, Das Zeitalter der Entdeck-
ungen. Þrettánda bindi fjallar um það
skeið menningarsögunnar, sem oft er
kennt við barokklistina. Höfundur þess
er Maurice Ashley og ber • ritið heitið,
Das Zeitalter des Barock. Europa zwisc-
hen 1598 und 1715. Þá tckur George
Rudé við og skrifar um 18. öld og átök
aðals og borgarastéttar. Titill þess bindis
er. Europa im 18. Jahrhundert. Die
Aristokratie und ihre Herausforderung
durch das Biirgertum. í 15. bindi ræðir
Eric Hobsbaw, um byltingaskeiðið mikla
í Evrópu á tímabilinu 1780-1848. Heiti
þess bindis er einfaldlega, Europáische
Revolutioncn. 1 sextánda bindi kemur
John H. Parry aftur og skrifar um
nýlendur Evrópumanna á 18. öld. Það
bindi nefnist Europáische Kolonialreic-
he. Welthandel und Weltherrschaft im
18. Jahrhundert. Sautjánda bindi er
saga breska heimsveldisins og er eftir
Nicholas Mansergh. Heiti þess er stutt
og laggott: Das britische Common-
wealth. Entstehung - Geschichte -
Struktur. Átjánda bindið er eftir Robert
Schnerb og fjallar um sögu Evrópu á 19.
öld. Nefnist það Europa im 19. Jahr-
hundert. Europa als Weltmacht (1815-
1914). Nítjánda bindi er um slavneskar
þjóðir og er samið af Roger Portal. Það
heitir, Die Slawen. Von Völkern zu
Nationen. Tuttugasta og síðasta bindið
er ritað af George Lichtheim og fjallar
um evrópska menningarsögu á 20. öld.
Heiti þess er Europa im 20. Jahrhundert.
Eine Gestesgeschichte der Gegenwart.
Þetta er orðin ansi löng upptalning, en
vonandi gefur hún lesendum nokkra
mynd af því, hve viðamikið verk er hér
um að ræða. Höfundarnir eru allir
viðurkenndir fræðimenn, hver á sínu
sviði og starfa flestir sem háskólakennar-
ar við virta evrópska háskóla, eða hafa
gert það.
Loks er þess að geta, að útgáfa
ritverksins er mjög smekkleg á allan
■hátt.
Jón Þ. Þór.
■ Jón Þ. Þór
skrifar um bækur
skrár sínar sem mest með lærðum rit-
gerðum, myndskreytingum, ævisögum
listamanna og myndum þeirra. Nú skrifa
Mikael Karlsson heimspekingur og Jó-
hann Axelsson lífeðlisfræðingur ritgerð-
ir um uppruna Nóaflóðsins (óperunnar
- hitt er ljóst) og um „Öld undraleikja",
en John Speight segir æviágrip Benja-
míns Britten. Ekki veit ég hvort margir
lesa þetta, en listin, eins og náttúran,
spyr aldrei um kostnað - aðeins um
árangur. Og þannig cr Guð líka - sjáið
bara Nóaflóðið.
8.2 Sig.St.
Deutscher Taschenbuch Verlag 1983
Þýskur sagnfræðingur og gagnrýnandi
lét svo um mælt í umfjöllun sinni um
þetta verk, að menningarsagan væri
rómaninn um manninn. Þetta má til
sanns vegar færa, og því má bæta við, að
sá róman er líkast til hinn skemmtileg-
asti, sem skrifaðurhefurverið, ogerenn
verið að skrifa.
Menningarsaga Evrópu, sem prófess-
or Friedrich Heer annaðist útgáfu á, og
hér kemur út í kiljuformi er safnrit
ýmissa höfunda og hefur áður komið út
á ýmsum Evróputungum. Hér er ekki
samin ein allsherjarmenningarsaga til
heildstæðrar útgáfu, heldur er safnað
saman ritum, sem áður hafa komið út
sem sjálfstæðar bækur um ýmis efni
menningarsögunnar, og þeim raðað upp
svo þær mynda heild, sem nær yfir
menningarsögu Evrópu frá elstu tíð og
fram til vorra daga. Höfundar eru þannig
margir, flestir þýsku- eða enskumælandi.
Verður ekki annað sagt, en að vel hafi
til tekist og lesendur fái í hendur af-
bragðsverk. engu síðra en þau, sem
samin eru sérstaklega til birtingar í
ritröðum menningarsögu. Skal nú gerð
nokkur grein fyrir einstökum bindum og
verður þó varla nema upptalning.
Fyrsta bindið er samið af Stuart Pigg-
ott og nefnist Vorgeschichte Europas.
Vom Nomadentum zur Hochkultur. Það
er um vorsögu Evrópuþjóða og nær fram
til þess tíma er Grikkir hinir fornu stigu
fram úr grámóðu forneskjunnar sem
fyrsta menningarþjóð Evrópu. Annað
bindi er eftir Cecil Maurice Bowra og
fjallar um Grikkjasögu fram til loka
Musica Antiqua
eftir Telemann (d. 1767), en elzt verk
frá því um 1500.
Fyrst flutti Vínarhópurinn Pavane eft-
ir Anthony Holborne (d. 1602), geysi-
lega fallegt margradda verk, sem minnti
á mjög þýðradda pípuorgel. Fjölskylda
barokkflautanna er stór, allt frá
mannhæðar-hárri kontra-blokkflautu til
sópranflautu, og ákaflega samstillt og
þýðróma. Á eftir Holborne komu ein-
faldari barokkverk eldri tónskálda, fyrir
ýmsar samsetningar og fjölda hljóðfæra,
sem áttu vafalaust að sýna þróun og
fjölbreytni þessarar tónlistar með tíman-
um, svo og að sýna áheyrendum hvað
hægt væri að gera með blokkflautu.
Þessi tónlist er ákaflega falleg og
geðfelld. En eftir nokkra hríð skilst
manni að hún hlaut að breytast og að
framþróun var nauðsynleg. Barokktón-
listin er eins og Adam og Eva í Paradís
- falleg og saklaus en ofurlítið tilbreyt-
ingarlítil til lengdar. Þess vegna var það
söguleg nauðsyn að Eva tæki orminn
tali, alveg eins og mannsandinn hlaut að
þróa tilþrifameiri tónlist og áhrifastvrk-
ari hljóðfæri.
8.2 Sig. St.
■ Sex austurrískir blokkflautuleikarar
komu hér og léku, fyrst á vegum Musica
Antiqua í Áskirkju; síðan á vegum
Musica Nova í Bústaðakirkju. Ég sótti
fyrri tónleikana, 4. febrúar, ásamt með
allmörgum öðrum sem brutust í ófærð
og skafrenningi upp á Laugarásinn til að
heyra þessa fágætu listamenn.
Wiener Blockflötenensemble var
stofnað árið 1972 og hefur síðan hlotið
alþjóðlega viðurkenningu. Eins og
fram kemur af tónleikahaldi þeirra hér
spannar efnisskrá þeirra tæp 500 ár í
tónlistarsögu Vesturlanda, að undan-
skildri rómantíkinni. Tónlistin sem flutt
var hjá Musica Antiqua spannaði tíma-
bilið frá því um 1500 til miðrar 18. aldar
- yngstur var dúett fyrir 2 altblokkflautur
Sigurður
Steinþórsson
skrifar um tónlist