Tíminn - 08.02.1986, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 8. febrúar 1986
■lllllllllll MINNING - ~
Kristleifur Jónsson
bankastjóri
Fæddur 2. júní 1919
Dáinn 2. febrúar 1986
Kristleifur Jónsson, fyrrverandi
bankastjóri Samvinnubankans, lést á
Landakotsspítala, sunnudaginn 2.
febrúar s.l. á 67. aldursári. Útför
hans verður gerð frá Dómkirkjunni
mánudaginn 10. þ.m. Kristleifur var
fæddur að Varmalæk í Borgarfirði 2.
júní 1919, kominn af kunnum borg-
firskum ættum. Faðir hans var Jón
Jakobsson bóndi á Varmalæk, sonur
Jakobs Jónssonar er gerði Varmalæk
að stórbýli. Móðir Kristleifs var
Kristín Jónatansdóttir, Þorsteins-
sonar bónda á Hálsum, síðar á
Vatnshömrum í Andakíl. Var Krist-
leifur annar í röð þriggja bræðra, en
elsti bróðirinn, Jakob, hefur verið
bóndi á föðurleiðinni Varmalæk, en
Pétur sá yngsti, gerðist garðyrkju-
bóndi á Hellum í Bæjarsveit.
Varmalæksheimilið var rómað
fyrir myndarskap og fékk Kristleifur
því gott vegarnesti í uppvextinum.
Eftir barnaskóla fór hann í Reyk-
holtsskólaogstundaði nám þar 1935-
’37, síðar í Samvinnuskólann og út-
skrifaðist þar vorið 1940. Að loknu
námi í Samvinnuskólanum hóf Krist-
leifur störf hjá Kaupfélagi Borgfirð-
inga í Borgarnesi sem gjaldkeri og
starfaði þar árin 1940-’45. Þegar
styrjöldinni lauk og leiðir opnuðust
til Evrópu stefndi Kristleifur á
frekara nám erlendis. Leiðin lá til
Stokkhólms þar sem hann innritaðist
í Bar Lock Institutet og lauk þar prófi
1947. Síðan stundaði hann ensku-
nám í nokkra mánuði við London
School of English and Foreign Lang-
uages og verslunarfræði og bókhald
við Polytechnich Institute í London
til ársloka 1947. f byrjun árs 1948 hóf
Kristleifur störf hjá Sambandi ísl.
samvinnufélaga í Reykjavík sem
forstöðumaður Kaupfélagaeftirlits
S.Í.S. ogauk þess kennslu í bókhaldi
við Samvinnuskólann. Því starfi
gegndi hann til ársins 1953 að hann
gerist aðalféhirðir Sambandsins til
ársloka 1967, en tekur síðan við
bankastjórastarfi Samvinnubankans
l. janúar 1968. Bankastjóri er Krist-
leifur til ársins 1984 en lætur þá af
störfum eftir að hafa náð aldurs-
marki. Hafði Kristleifur þá starfað
svo til óslitið fyrir samvinnuhreyfing-
una í 44 ár.
Kristleifur Jónson var farsæll í
starfi, traustur, íhugull, og góður
drengur. Hann bar gott skynbragð á
fjármál og rekstur fyrirtækja. Heima
á Varmalæk kynntist Kristleifur
traustum búrekstri og virðingu fyrir
vinnunni. Sveitaheimilin á íslandi
hafa löngum reynst góðir skólar fyrir
ungmenni. Þegar Kristleifur hleypti
heimdraganum mun hann hafa verið
vel nestaður af þeim kostum sem
best geta greitt götu á langri lífsleið.
Þá var Kristleifur af þeirri kynslóð
sem kynntist kreppuárunum áfjórða
áratugnum, en það var líka skóli út
af fyrir sig.
Störf Kristleifs sem aðalféhirðir og
bankastjóri Samvinnubankans voru
mikil trúnaðarstörf í íslenskri sam-
vinnuhreyfingu. En þetta voru jafn-
framt mjög vandasöm og erfið störf,
m. a. vegna þess efnahagsástands
sem ríkti á þessum árum. Mikil upp-
bygging átti sér stað í samvinnu-
hreyfingunni og miklar kröfur gerð-
ar til Sambandsins að vera sterkur
bakhjarl kaupfélaganna. Kristleifur
hafði öðlast góða þekkingu á starf-
semi kaupfélaganna við að gegna
forstöðumannsstarfi Kaupfélaga-
eftirlitsins. Kom það að góðu liði við
að gegna starfi aðalféhirðis Sam-
bandsins. Reynslan í Sambandinu
sem m.a. var fólgin í bankavið-
skiptum, innlendum og erlendum og
fjármálastjórn almennt, kom sér vel
fyrir Kristleif sem bankastjóra Sam-
vinnubankans.
Það hefur legið í landi, að forystu-
menn í íslensku samvinnuhreyfing-
unni hafi verið skotmörk ýmissa að-
ila í þjóðfélaginu, sem ofsjónum
hafa séð yfir framgangi samvinnu-
starfsins. Hefur prentsvertan þá lítt
verið spöruð til að sverta samvinnu-
félögin og þá sem þar hafa verið í for-
ystu. Vegna þess hve íslenskaþjóðfé-
lagið er lítið, virðist meira um öfund
og persónuárekstra en gerist meðal
stærri þjóða og nokkuð mun það
hafa legið hér í landi að hver sitji um
annars mannorð. Forystumenn í
samvinnuhreyfingunni hafa illyrmis-
lega orðið fyrir barðinu á þessu í
gegnum árin.
Á þessi mál er minnst í minningar-
grein um Kristleif Jónsson banka-
stjóra Samvinnubankans vegna þess,
að þótt hann kæmist að mestu hjá
árásarskrifunum, tók hann sér nærri
þegar á hann var ráðist í nokkur
skipti með harðvítugum blaða-
skrifum, ekki síst vegna þess að hann
vissi málstað sinn réttan og einnig
vegna þess hve sómakær hann var.
I einkalífi var Kristleifur mikill
' gæfumaður. Grundvöllurinn var
lagður, þann 18. febrúar 1950, þegar
hann kvæntist Auði Jónsdóttur úr
Reykjavík, glæsilegri og vel gerðri
konu. Auður var ekki aðeins góð
eiginkona og móðir heldur líka
styrkur lífsförunautur, og traustur fé-
lagi. Hjónaband þeirra var eins og
best var á kosið.
Þau Kristleifur og Auður eignuð-
ust þriú mannvænleg börn: Magneu;
gift Ármanni Bjarnasyni bónda á
Kjarvalsstöðum í Reykholtsdal,
Kristínu Erlu; gift Gunnari Snæland
iðnhönnuði, búsett í Reykjavík og
Jón Örn, ókvæntur.
Síðast liðna rúma tvo áratugi hafa
þau Auður og Kristleifur búið á
Flötunum í Garðabæ. Heimili þeirra
er fallegt og notalegt og ber hús-
bændunum vott um listrænan
smekk. Ekkierblóma- ogtrjágarður
þeirra síður umtalsverður, því Krist-
leifur var mikill garðyrkjumaður og
hafði mikið yndi af blómum. Eitt
aðaltómstundastarf Kristleifs utan
vetrar var ræktun blóma og vinna í
garðinum.
Nú er Kristleifur Jónsson allur. Of
snemma var fótspor dauðans stigið.
Ég hafði vonað að Kristleifur fengi
að njóta nokkurra ára, eftir að anna-
samri starfsæfi lauk; njóta þess að
annast með kostgæfni blómin í garð-
inum sínum á ílötunum; njóta að
ferðast með Auði til ókunnra landa;
njóta þess að sinna hugðarefnunum
sem útundan urðu í mikilli önn vinnu-
dagsins. Þessar vonir mínar rættust
ekki. Við mennirnir viljum svo
margt, en verðum að sætta okkur við
að það er Guð einn sem ræður.
En þegar Kristleifur er horfinn
geymast minningarnar um góðan
dreng. Ástvinum er huggun í harmi
að eiga ljúfa og góðar minningar um
látinn vin. Og við, sem störfuðum
með Kristleifi í langan tíma, eigum
margar minningar. Þeir sem voru í
forystusveit Sambandsins og sam-
starfsfyrirtækja þess á sjötta og sjö-
unda áratugnum héldum mjög vel
hópinn. Þetta var fólk á besta aldri
og mjög samstætt. Áhugamálin í
starfi voru sameiginleg og vináttu-
böndin og náin kynni utan starfs
tengdi þennan hóp sterkum
böndum. Þau Auður og Kristleifur
voru eftirsóttir félagar í þessum
hópi. Glaðværð og jákvæð viðhorf
þeirra höfðu þau áhrif að gott var að
blanda við þau geði.
Þegar Kristleifur hefur nú gengið á
vit feðra sinna, er ljúft að rifja upp
þessar minningar. Úm leið óska ég
honum fararheilla og færi honum
þakkir fyrir vináttu og áratuga farsæl
störf í þágu samvinnuhreyfingarinn-
ar.
Við hjónin sendum Auði og börn-
unum innilegar samúðarkveðjur.
Við vitum að ástvinamissirinn er sár.
Það er hins vegar mikil gæfa að eiga
við leiðarlok góðarendurminningar.
Ég er viss um að þar finnast margir
sólargeislar sem verma á komandi
árum. Erlendur Einarsson
BÓKMENNTIR
Jörundur hundadagakóngur
Preben Dich: Hundedagekongen. Beretning-
en om Jorgen Jurgensen, en dansk eventyr-
er og oprorer, som skabte historie i to ver-
densdele.
Chr. Erichsens Forlag 1985
208 bls.
Suður í Tasmaníu er að finna safn
eitt, þar sem heitir í Risdon Cove og
er um 8 kílómetra frá Hobart, höfuð-
borg eyjarinnar. í safninu er daglega
sýnd kvikmynd er greinir frá upphafi
að sögu hvítra manna á eynni. Hún
hefst með þessum orðum (í ísl. þýð-
ingu): „Einu sinni var danskur sjó-
maður. Hann hét Jorgen Jorgen-
son“.
Þessi Jorgen Jorgenson, sem
Tasmanir kalla svo, hét réttu nafni
Jörgen Júrgenson, en er í íslenskum
ritum oft kallaður Jörgen Jörgen-
sen og þó oftar Jörundur hundadaga-
kóngur og undir því nafni munu
flestir íslendingar þekkja hann.
Jörgen þessi lifði viðburðaríku, en
þó dapurlegu lífi. Hann var sonur
úrsmiðs í Danmörku, fór ungur til
sjós, komst á ensk skip, sigldi til
Suðurhafa og var fyrsti stýrimaður á
skipi, sem sent var frá Ástralíu til
Tasmaníu til að stofna þar breska ný-
lendu. Að því búnu hélt hann aftur
heim til Danmerkur, með viðkomu á
Englandi. Þetta var í upphafi 19.
aldar, þegar Napóleonsstríðin stóðu
sem hæst og áttu Danir í ófriði við
Breta. Jörgen var falin stjórn dansks
skips, sem átti að herja á bresk skip
og lauk því ævintýri þannig, að hann
var tekinn til fanga af breska flotan-
um og fluttur til Englands ásamt
skipshöfn sinni. Þar sat hann í haldi
um skeið, en átti áhrifamikla vini,
sem leystu hann úrprísundinni. Eftir
það komst hann í samband við etisk-
an kaupmann, sem sendi hann ásamt
fleirum af stnum mönnum til íslands.
Og hér gerðist það, að Jörgen, eða
Jörundur, lýsti allan danskan mynd-
ugleika upphafinn á íslandi, sjálfan
sig hæstráðanda til sjós og lands og
tók Trampe stiftamtmann til fanga.
Völd hans, ef völd skyldi kalla, stóðu
þó aldrei nemaskammahríð, hunda-
dagana, og það voru Bretar, en ekki
Danir, sem steyptu honuin.
Þessir atburðir urðu kveikjan að
bókinni, sem hér er til umsagnar, en
eins og ýmsir munu minnast vakti út-
koma hennar nokkra athygli á sínum
tíma og birtist m.a. stutt viðtal við
höfundinn í íslenska sjónvarpinu á
næstliðnu hausti. Mátti þetta tilstand
kallast næsta eðlilegt, enda ekki oft
sem útlendir menn taka sig til og
skrifa bækur um atburði úr íslenskri
sögu.
Ef ég man rétt kom það fram í við-
talinu, að forseti íslands hefði átt
þátt í að vekja áhuga höfundarins á
sögu Jörundar og í formála, segir
Preben Dich beinlínis að svo hafi
verið, en bókin hefst á þessum orð-
um (lauslega þýtt): „Allt hófst þetta á
Bessastöðum, hinum gamla kóngs-
garði skammt frá Reykjavík, þar
sem íslenski þjóðhöfðinginn býr nú á
dögum. Vigdís Finnbogadóttir,
fyrsta konan, sem valin var forseti í
lýðræðislegum kosningum, sýndi
hópi danskra sjónvarpsmanna hin
söguríku húsakynni: „Og hugsið
ykkur. Einmitt úr þessum herbergj-
um stjórnaði á sínum tíma sá nafn-
kunni maður Jörundur hundadaga-
konungur. Valdatími hans varð
stuttur, en viðburðaríkur, en þið
hafið ltklega aldrei heyrt hans
getið.““
JArundur hundadagakonungur.
Mynd þessi er talin vera af ævintýra-
manninum, sem lýsti sig hæstráð-
anda til sjós og lands á íslandi. Hún
fannst í safni í Danmörku.
Ekki er nema gott eitt um það að
segja að forseti vor veki athygli gesta
á athyglisverðum þáttum í sögu
vorri, en hér hefur þó sýnilega tekist
verr til en til var stofnað og virðist
svo sem danski blaðamaðurinn, er
bókina ritar, hafi alls ekki valdið
verkefni sínu, a.m.k. ekki hvað „ís-
landsþáttinn" í ævi Jörgens varðar.
Sá hluti bókarinnar, sem fjallar um
íslandsævintýrið er fullur af mis-
sögnum og sögulegum villum, sum-
um meinlegum.
Þar er þá fyrst til að taka, að Jör-
undur hundadagakonungur sat
aldrei á Bessastöðum og munu víst
torfundnar heimildir fyrir því að
hann hafi nokkru sinni komið
þangað. Á Bessastöðum var latínu-
skóli frá 1805 og var hann til húsa í
fyrrverandi híbýlum stiftamtmanns,
sem fluttist til Reykjavíkur skömmu
áður en skólinn var fluttur til Bessa-
staða. Af því leiðir, að það er einnig
rangt, sem sagt er í bókinni (bls. 65),
að Jörundur hafi sest að á skrifstofu
Trampes á Bessastöðum. Jörundur
„stjórnaði" frá Reykjavík.
Ög fleiri villur mætti nefna. Þann-
ig segir t.d. á bls. 57, að um hunda-
dagana hafi fólk úr öllum landsfjórð-
ungum streymt til Reykjavíkur til að
versla. Þarna er nú vægast sagt full-
fast að orði kveðið. Vitaskuld kom
fólk úr nágrannahéruðum í kaup-
ferðir til Reykjavíkur, en Reykjavík
var hreint enginn höfuðstaður ís-
lands á þessum árum og Norðlend-
ingar og Austfirðingar sóttu ekki
verslun þangað, eins og höfundur vill
vera láta. Þeir versluðu við kaup-
menn heima fyrir.
Slæmur misskilningur er það einn-
ig, þar sem segir á bls. 72-73, að
Magnús Stephensen dómstjóri í Við-
ey, hafi verið fyrrverandi stiftamt-
maður, er Jörund bar hér að garði og
hafi aukin heldur verið búinn að vera
í konungsþjónustu í meira en 50 ár. í
fyrsta lagi var Magnús Stephensen
aldrei stiftamtmaður og þar að auki
var hann fæddur árið 1763 og því
ekki enn orðinn fimmtugur sumarið
1809. Er því hæpið að hann hafi þá
þegar þjónað konungi sfnum í hálfa
öld er hér var komið sögu, þótt hann
væri að öðru leyti bæði drottinhollur
og athafnasamur. Er trúlegt að höf-
undur rugli Magnúsi saman við Ólaf
föður hans. Fleiri dæmi mætti nefna
um ónákvæmni, t.d. er Bjarni Sív-
ertsen í Hafnarfirði sagður danskur,
en hér verður látið staðar numið.
Verður hinu þó ekki neitað, að það
er dapurlegt þegar góð áform fara
fyrir svo lítið vegna hroðvirkni og
misskilnings.
Eftir að Jörgen Júrgensen var
fluttur fangi á brott frá Islandi síð-
sumars árið 1809, átti hann enn langa
ævi fyrir höndum og ekki síður við-
burðaríka en þá, sem liðin var. Hann
var góðum hæfileikum gæddur,
fékkst allmikið við ritstörf og starf-
aði á tímabili sem einskonar njósnari
fyrir breska utanríkisráðuneytið. Á
þess vegum fór hann mikla ferð um
meginland Evrópu og varð þá m.a.
vitni að orrustunni við Waterloo og
fór til fundar við Goethe í Weimar.
Sá ljóður var hins vegar á ráði hans,
að hann var haldinn ólæknandi spila-
fíkn og lenti hvað eftir annað í vand-
ræðum og fangelsi þess vegna. Að
lokum fór svo að hann var dæmdur
til dauða f Bretlandi, en náðaður og
fluttur fangi til Tasmaníu. Þar tókst
honum enn að hljóta náðun, starfaði
að ýmsu, en endaði ævina í drykkju-
skap og volæði.
Hér að framan hefur ýmislegt ver-
ið sagt þessari bók til hnjóðs og víst
er að íslendingar hafa hennar lítið
gagn að því er varðar upplýsingar um
sögu Jörundar hundadagakonungs
hér á landi. í þeim kafla er margt
missagt, en ekkert nýtt dregið fram.
Um sögulegt gildi annarra kafla
kann ég ekki að dæma, en hins er
skylt að geta, að bókin er bráð-
skemmtilega skrifuð og læsileg.
Jón Þ. Þór