Tíminn - 16.02.1986, Page 21

Sunnudagur 16. febrúar1986
Tíminn 21
tíminn- lyftitíminn-lyftití
mundarfirðinum núna. Fyrst ætluðum við á
skíðum en mér finnst ég ekki nógu æfður. Ég
hef ekki farið á skíðum í þrjátíu ár. Svoleiðis
að það er betra að fara á snjóþrúgum. Maður
gengur ekki svo hratt.
Ungurog
efnilegur
bílasali
Dieter fór nú og náði í ábót á kaffið og á
meðan töluðum við Björn um snóþrúgunotkun
íslendinga. Þegar hann kom til baka fór hann
að forvitnast um segulbandstækið; hvort það
væri dýrt og hvort það næði upp öllu samtalinu.
Eftir að ég hafði fullvissað hann um það
spurði hann hversu lengi ég hefði verið í þessu
samtalsstarfi og hvort það gengi vel.
- Nokkra mánuði, ágætlega þakka þér fyrir.
- Gerir þú eitt samtal á viku.
- Eitt samtal aðra hverja viku.
- Listatíminn kemur ekki nema aðra hverja
viku?
- Nei, hann kemur í hverri viku, en ég hef
reynt að hafa viðtal aðra vikuna og grein hina
vikuna. Nú síðast var grein um Listasafn
íslands.
- Um sýningarsalinn?
- Ja, um safnið og þá óánægju sem er með
kaup á verkum til safnsins. Mörgum af yngri
myndlistarmönnunum finnst sem safnið sé að
falsa listasöguna. Eiga þeir mynd eftir þig?
- Það var keypt mynd fyrir nokkrum vikum.
Það var einhvern Islendingur sem átti eitthvað
eftir mig.
- Þegar ég fletti í gegnum skrána yfir eignir
safnsins þá kom í ljós að það eru ansi margir
listamenn sem standa framarlega sem safnið á
ekkert eftir, t.d. Sigurður Guðmundsson.
- Hver er það?
- Siggi Gúmm.
- Hann er í Hollandi. Hann getur selt þar er
það ekki? Hollendingarnir kaupa af honum.
- En Listasafn íslands mætti nú eiga verk
eftir hann.
- Ef að Listasafnið vill ekki kaupa, því ætti
það að kaupa. Þetta virðist vera eina starfið
sem fólk má koma með eitthvað sem enginn vill
og segja „nú verðið þið að kaupa.“ Þú mátt
ekki koma með vondan bíl og segja „nú verður
ríkið að kaupa. Ég er ungur og efnilegur bíl-
framleiðandi og ég get raunar ekki gert þetta,
en ég er ungur og efnilegur og bílarnir mínir
verða betri seinna meir svo þið verðið að
kaupa." Ódýr Lada frá Rússlandi er miklu
betri.
- Það er nú óhemjumikið af illa smíðuðum
bílum á Listasafninu.
- Það ætti þá frekar að selja þetta og kaupa
annað Sölusafn.
- Það sem er aðaliega að hjá þeim, skaut
Tímamynd - Róbert
Björn inní, er að þeir líta ekkert til yngri mann-
anna. Það eru margir ungir myndlistarmenn
sem eru nú þegar með ægilega fína framleiðslu,
góða vöru, og eiga greinilega eftir að halda
áfram að starfa að myndlist. Nú er einmitt gott
tækifæri fyrir Listasafnið að eignast verk eftir
þessa menn á meðan þeir eru enn ungir og
ódýrir.
- En ef þeir eiga ekki menn sem geta séð
þetta nógu vel þá geta þeir ekki keypt, sagði
Dieter.
- Listasafnið skortir einmitt framsýni, skaut
ég inní samtal feðganna.
- Já, en það er ekki lausn, sagði Dieter.
Listamaðurinn sjálfur á að berjast við sitt líf og
reyna að koma því í gegn. Maður getur ekki
alltaf komið til ríkisins og viljað að menn sjái
um mann. Þá getur maður ekki verið byltingar-
maður heldur. Maður getur ekki sagst vera
uppi á móti öllum, byltingarmaður og um leið
eiga þeir sem maður er að rífast við að kaupa af
manni og hjálpa manni til að lifa.
- Ég held að ungir myndlistarmenn líti
ekki á kaup Listasafnsins sem styrki, sagði
blaðamaðurinn, spurningin er hverskonar safn
er verið að byggja upp.
- Listamennirnir verða að styrkja sjálfan
sig, sagði Dieter.
- En það er allt í lagi að vera með eitthvað
sem ungt fólk vill sjá, mótmælti Björn.
- Hvað vill fólk sjá? spurði Dieter þá. Fólk
vill ekki sjá það sem ég geri. Það vill ekki sjá
það sem þú gerir.
- Ég held að fólk vilji sjá eitthvað eftir yngri
menn, sagði Björn viss í sinni sök.
- En Listasafnið má ekki sniðganga ákveðin
tímabil listasögunnar. Það á til dæmis ákaflega
fá verk eftir Consepatmennina, skaut blaða-
maðurinn að feðgunum.
- Mér finnst ekki réttlæti í mönnum að vilja
að ríkið kaupi af þeim, sagði Dieter, því ef þeir
eru sæmilega skýrir í sínum verkum þá eru þeir
á móti allri opinberri hjálp. Listin ef ekki til
þess að vitlausum mönnum verði hjálpað eða
til þess að vitlausir menn fái útrás. En ef ein-
hver ríkur maður getur leyft sér og getur gert
það sjálfur og fær útrás með því að kaupa þetta
og hjálpa þessu fólki og gefa þeim peninga, þá
er það allt í lagi. En opinbera ríkið á að passa
sína peninga og passa að þeir komist í gegnum
dýrtíðina. Ekki kaupa djöfulsins rusl sem þeir
hafa ekkert uppúr.
- Og enginn vill sjá, stakk ég uppá.
- Kannski vilja margir sjá þetta. Ég tala bara
svona vegna þess að það hefur ekki verið svona
hjá mér. Ég hef alltaf þurft að vinna fyrir pen-
ingum og það sem ég hef leyft mér að gera
frjálst hef ég alltaf borgað sjálfur. Að vissu
marki núna er þetta öðruvísi. En þegar ég sé
menn vilja fá eitthvað hjá þeim sem þeir eru að
tala á móti, sem þeir fyrirlíta jafnvel, það er
óréttlætið uppmálað. Jafnvel skamma: „Þú
ríkið kaupir ekki af mér, þú verður að kaupa af
mér.“ Ekki einu sinni mublusmiður rnundi
segja þetta.
Ég tala svo illa um þetta.
Demokrati
í sýningarsali
- En það er aftur á móti hægt að líta á þetta
þannig, sagði Björn, að þetta sé ein leið mynd-
listarmanna til að berjast fyrir sjálfum sér.
Þetta er einn af vígvöllunum sem þú verður að
berj ast á ef þú ætlar að lifa af þinni list. Þú verð-
ur að berjast á öllum vígstöðvum ef þú ætlar að
koma þér inn.
- Já, sagði Dieter, þetta er kannski bara pó-
litík.
- Hér á íslandi er þetta nteiri pólitík heldur
en erlendis, sagði Björn, því það eru svo fáir
hér sem safna myndlist. Og það er mikið af
myndlistarmönnum hér miðað við hvað mar-
kaðurinn er lítill. Þeir sem kunna að meta list
eru aldrei svo margir að þeir geti fjarmagnað
myndlistarmenn til þess að lifa af listinni.
- En nú er líka það spurning, svaraði Dieter.
Ég held að það sé einfalt reiknisdæmi ef við
mundum rannsaka þetta og gefa okkur tíma til
að safna upplýsingum um hvað mikið hefur
verið málað af hvað mörgu fólki á þessu og
þessu tímabili. Við skulum segja eitthvað sent
er staðreynd; við getum sagt 19. öldin á Frakk-
landi. Hvaðmikiðvarmálað? Hvað mörgprós-
ent af þessum málurum er eftir á söfnum sem
ég get horft á. Þetta liefur þurrkast út með
tímanum. Þá mundi maður sjá það, ég gct
ímyndað mér að það sé svo lítil prósenta,
kannski 5%, scm er ennþá á söfnum af því sem
var málað. Maður getur sannað það að mest af
því sem var málað er ónýtt af listinni. Er það
ekki? Það held ég.
- Hann hefur strax tekið þennan pól í hæð-
ina pabbi hans Jan Voss, sagði Björn. Mér
skilst að hann hafi málað á þrjú léreft alla sína
æfi. Málað mynd eftir mynd á þessi léreft og
grunnað síðan jafnharðan yfir. Hann hefur vit-
að að hann kæmi hvergi fram og því tæki því
ekki að halda uppá verkin.
- Mér skilst að konan hans hafi unnið fyrir
honum, sagði Dieter. Hún var vinnandi alla
æfina.
Ég hef þurft að berjast fyrir mínum hug-
myndum og borga fyrir mínar hugmyndir og
þegar ég sé að menn vilja fá viðurkenningu frá
þeim sem þeir hafa ekki álit á og vilja líka
skamma þá og vera n'ióti, þá finnst það svolítið
þykkt. Þetta er svolítið gruggugt.
Þetta var svona í Hollandi. Þá var það ríkið
sem keypti alltaf af hollenskum listamönnum.
Þeir voru bara á kaupi.
- Og þeir skila inn tveimur verkum á ári til
ríkisins, sagði Björn. Pétur Magnússon sagði
einhvern tíma að þetta væri enginn stuðningur
hjá hollenska ríkinu heldur væri þetta bara
peningaplott. Ríkið væri í rauninni að féfletta
listamenn því verkin sem það eignaðist yrðu
það verðmikil síðarmeir að það konri til með að
borga öll fjárútlát hollenska ríkisins og meira
til. Þannig að í rauninni græddi ríkið á lista-
mönnum.
- Nei, sjáðu, sagði Dieter, þessi hugmynd er
ekki rétt matematískt. Vegna þess að þetta get-
ur verið góður bissniss ef á að kaupa af einum
manni eða tveimur ódýrt og þetta verður svo
dýrt seinnameir. En þeir menn sem verða dýrir
eru svo lítið hlutfall ntiðað við hina sem að
maður getur ekki talað um bissniss lengur. Það
held ég ekki. Maður þyfti allavega að hafa
state-stikk. Hugsaðu þér, nú kaupa þeir af þús-
und mönnum og af þeim verða kannski tíu
eitthvað virkilega dýrir. En að borga fyrir þús-
und gengur ekki. Og verðið þúsundfaldast
ekki. Það þyrfti að þúsundfaldast á móti kostn-
aðinum. Ef að allir mundu verða frægir og
mjög dýrir þá gengi þetta kannski.
- Ef við gefum okkur að hollenska ríkið
keypti tvö verk á ári af þúsund mönnum í fjöru-
tíu ár, skaut blaðamaðurinn inní, og einungis
tíu af þessum mönnum yrðu verðmætir seinna
meir, þá sæti ríkið uppi með 79.920 ónýt verk
eftir fjörutíu ár á móti 80 góðum verkum.
- Þetta er svolítið yfirdrifið, sagði Dieter, en
þetta er satt. Þarna sér maður að þegar maður
segir svona fína hluti eins og Pétur, mér fannst
skrýtið að heyra þessa sögu og hugsaði flott, en
ég hef reynt að hugsa uppá síðkastið með
statistikk og þá sér maður að það er þokukennt
að segja svona. Þetta er þá svolítið mótsagt. Nú
man ég að þeir segja að það þurfi að skera af
þessu í Hollandi. Þetta eru orðin
geymsluvandamál. Hefurðu ekki heyrt það?
Geymsluvandræði í Hollandi?
- Jújú, sagði blaðamaður, og mikill kostnað-
ur við að skrá þetta og halda þessu í röð og
reglu.
- Áður gerðu listamennirnir þetta, sagði
Dieter, en nú þarf ríkið að gera þetta.
- Það ætti að breyta þessum vöruskemmum í
safn, sagði Björn, og leyfa listamönnunum að
Umsjón: Gunnar Smári Egilsson
koma og skrá verkin. Úthluta þeim skáp í stað
þess að geyma þetta allt í kössum. Það gæti
orðið magnað safn. Listin í hnotskurn.
Kannski er þetta eina leiðin til þess að reka
ríkissafn.
- Og góðir listamenn geta þrátt fyrir komið
með góð verk, sennilega þrátt fyrir þetta, sagði
Dieter. Það er kannski það góða við það.
Kannski vill almúginn í Hollandi sá meðallista-
verk og kannski vond.
Þá getur maður líka séð hverjum líkar þetta
og hverjum líkar hitt. Hverjum líkar gott og
hverjum líkar vont. Þegar allt er á söfnum þá er
loksins eitthvað á söfnum fyrir mann sem kann
ekki að meta þetta sent er of langt gengið.
Loksins kentur demókratí í sýningarsali.
- Gefast endanlega upp við það að flokka
list, skaut blaðamaður að.
- Þessir sem að þykir það slæma gott eru líka
margir, sagði Dieter, svoleiðis að allir finna
eitthvað gott í svona safni sennilega. Þar er
úrval af öllu í Hollandi, bæði gott ogslæmt. Svo
getur fólk labbað í gegn og þeir sem að finnst
þetta gott stoppa hérna og hinir labba framhjá.
Kannski er þetta alveg rétt hjá Hollendingunt.
- Þeir hafa ekki farið út í þetta nema að vel
athuguðu máli, sagði Björn sem var sannfærð-
ur um að hollenska ríkið hefði eitthvað óhreint
í pokahorninu.
- í þeim söfnum sem ég þekki til í, sagði
Dieter, er bara ákveðin klika sem stjórnar
þessu og segir „þetta er gott og þetta er vont.“
Svo er fólk sem finnst þettaekki gott. Þaðgetur
ekki séð neitt á söfnum sem því líkar, sem þeint
þykir gaman. Þetta er stór galli. Það sem þeim
þykir gott í stjórninni cr oftast nær bara pínu-
lítið af framleiðslunni. „Það er framleitt svo
margt rusl,“ segja þeir í stjórninni, „það eru
bara fáir góðir listamenn til.“ Þannig loka þeir
út mörgum gestum sem vilja gjarnan sjá þetta
rusl.
- Og þeir tefja tímann við að sigta út það
góða og það slæma, sagði blaðamaður.
- Þetta er stórt vandamál, sagði Dieter,
vegna þess að maður sér að menn vilja bara það
besta en þetta er jafnvel bara það besta fyrir
þá. En það cr ekki til svona listasafn ennþá.
Fluxus
mikil
gunga
- Hafa listamenn ekki oft reynl að komast
framhjá þessari elítu að alntúganum. spurði ég,
til dæmis Fluxushreyfingin?
- Nei, sagði Dieter, ég held að þeir hafi frek-
ar verið eins og munkar, sértrúarsöfnuður sem
að vildi hafa allt það góða fyrir sig. Þeir höfðu
rétt fyrir sér og þeirra verk voru eftir þeirra
reglum. Það er einfalt mál að ef þú gerir ein-
hverjar reglur sem bara þú þarft að fylgja eftir
þá ert þú strax orðinn meistari í þínu fagi.
Þeir sögðu líka: „Allt er list.“ En samt voru
þeir að rífast um það hver er listamaður og hver
ekki. Hver gerði eitthvað fyrst og hverjir koniu
á eftir. Þeir voru að rífast á milli sín mikið.
Þetta var eins og samlitur trúarflokkur. Þetta
voru nokkrir menn sem trúa á þetta og haga sér
svona og svona og allt sem er pínulítið öðruvísi
á annaðhvort að hlýða eða fara.
- Þú umgekkst Fluxus-hópinn eitthvað?
Já, þegar ég var í Ameríku þá var ég stund-
um með þeim í New York. En þetta fannst mér
alltaf sæmilega óþægilegt. Þetta var mikið
drunga. Þetta átti að vera svona einfalt og létt
en samt var spenningurinn svo mikill, hver er
bestur og hver gerir jtetta rétt, hverjir tilheyra
þessu og hverjir ekki.
- Eru menn ekki að freistast til að skrifa
listasöguna með því að stofna svona hópa?
- Já, maður getur sagt það að þeir hafi sagt
bara „við ætlum að vera partur af listasögunni"
undir áhrifum sennilega Dadaismans.
- Og nú sitja menn og hugsa um hvað lista-
sagan ber í skauti sér?
- Ég mundi segja það að það kæmi með
tímanum í Ijós að það er niðurrif á þessum
elítu-hugmyndum um list. Að listamaðurinn
verður að viðurkenna að hann er ekki einstak-
ur. Hann er bara þjáningarskepna eins og allir
hinir.
- Að rómantíska listamannímyndin eigi eft-
ir að deyja út?
-Já, öll verk sem sýna listamanninn ekki
sem eitthvað sérstakt, einhvern sem hefur
eitthvað að segja við fólk. Mundir þú geta
ímyndað þér að sum verk eigi eftir að sýna fram
á að listamaðurinn er ekkert sérstakt. Þetta
kemur í ljós. Á þessum tíma sem ég þekki í dag
er enginn sem vill vera einskis virði. Allir vilja
vera svolítið hyggnir, eða þjáningarsérfræðing-
ar, eða peningamenn. Þess vegna verða þessi
verk að hafa eitthvað sérstakt sem aðrir hafa
ekki.
Heldurðu að þú fáir eitthvað útúr þessu?
- Já, það hugsa ég.
- Viltu ekki prófa hvort þú skilur þetta,
sagði Dieter og benti á segulbandstækið.
Og í því kláraðist spólan.