Tíminn - 20.04.1986, Blaðsíða 21

Sunnudagur 20. apríl 1986
Tíminn 21
STALÍN vakti persónu-
lega yfir Bolshoi
ieikhúsinu. Oftast kom
hann að sj á rússneskar
óperur og þá voru
bestu söngvararnir alltaf settir inn,
t.d. þegar flutt var Prince Igor,
Sadko, Khovanshchina, Boris
Godunov eða Spaðadrottningin.
Pessi verk eru skrautfjaðrir leikhúss-
ins og fram til þessa dags hefur ekki
minnsta smáatriði verið breytt í upp-
færslunni.
Á Stalínstímanum reyndi hver
einasti söngvari að koma fram,
hvernig svo sem ástatt var með heilsu
hans, hefði nafn hans birst í pró-
gramminu. Ekki aðeins listarinnar
vegna, heldur vegna þess að hann
varð að gæta þess að skuggi félli ekki
á nafn hans. Allir vonuðu að mega
syngja fyrir Stalín og Stalín gerði
líka sitthvað fyrir Bolshoi. Hann
ákvað sjálfur há laun listamannanna,
veitti þeim ríkulega margvíslegar
nafnbætur og afhenti þeim Stalín-
verðlaunin eigin hendi.
Fyrsta veturinn minn hjá Bolshoi
kom Stalín nokkrum sinnum í
leikhúsið og ég minnist spennunnar
og skelfingarinnar, sem þá greip um
sig. Koma hans var tilkynnt fyrir-
fram. Alla nóttina fyrir sýninguna
voru lífverðir á ferð og flugi um hús-
ið og snuðruðu í hverjum krók og
kima. Þeir sem ekki áttu að taka þátt
í sýningunni fengu ekki að koma inn
í húsið. Þátttakendur fengu sérstaka
passa og á síðustu stundu gat það
gerst að fræguni söngvara væri vísað
úr hlutverkinu og annar settur inn, -
allt samkvæmt duttlungum leiðtog-
ans. Enginn vogaði sér að bera fram
andmæli. Allir vildu geðjast honum
og vonuðu ef til vill að hagnast á
niðurlægingu annars. Þessi þrælsótti
var við lýði langt fram yfir daga
Stalíns. Stalín sat alltaf í stúku A,
sem hulin var tjaldi, þannig að
áhorfendur sáu hann ekki. Enginn
nema lífvarðaskarinn, klæddur
borgaralegum fötum og nötrandi
söngvararnir vissu að þarna sat
„hannsjálfur“. Enn ídageralmenn-
ingi bannað að aka í bíl að leikhús-
dyrunum, þegar æðstu flokksfor-
ingjarnir koma á sýningu. Hundruð
KGB manna umkringja húsið og
listamennirnir eru án afláts rukkaðir
um aðgönguskilríkin. Þegar ég var
við Bolshoi þurfti ég að framvísa
passanum í síðasta sinn eftir að ég
hafði verið sminkuð og klædd leik-
búningum, væru flokksoddarnir við-
staddir. Þetta olli sumum dansar-
anna erfiðleikum, því þeir voru
nærri naktir og vissu ekki hvar þeir
áttu að koma passanum fyrir. Þeir
urðu að bregða á það ráð að festa
hann við fót sér. eins og merki í
sundlaug!
Eftirlætissöngvarar
Eftirlætissöngkonur Stalíns um
þetta leyti voru sópransöngkonan
Shpiller og messosöngkonan Davy-
dova. Báðar voru fallegar konur og
stæðilegar og Stalín lét þær jafnan
koma og syngja í veislum sínurn.
Hann hafði unun af að hreykja sér
föðurlega gagnvart þessum gáfuðu
listamönnum. En fyrir alla þá greiða
sem þær þáðu af honum urðu þær að
afbera illkvittni hans. Eitt sinn var
það í veislu í Kreml, þar sem þær
voru báðar komnar að syngja, að
Stalín benti á Sphiller og æpti að Da-
vidovu, svo hver maður mátti heyra.
„Þú ættir að læra að syngja af henni
þessari! Ekki er ósennilegt að „litli
pabbi" hafi stytt líf Davydovu um
nokkur ár með þessari „smekklegu"
athugasemd.
Hinn frægi hljómsveitarstjóri,
Samuil Samosud, sagði seinna frá
einu atviki er hann var að stjórna á
sýningu og allir flokksliöfðingjarnir
voru mættir. I hléinu var hann boð-
aður í stúku Stalíns, sem kom um-
svifalaust að erindinu: „Félagi Sam-
osud. Einhvern veginn finnst mér
vanta .... mollhljómana t' sýning-
una.“
Samosud varð orðfall og hann vissi
ekki hvaðan á hann stóð veðrið. Var
landsfaðirinn að grínast? En allir
meðlimir Polytburo kinkuðu kolli al-
varlegir. „Já, þú ættir að athuga
þetta með mollhljómana." Þarna
voru þó viðstaddir menn eins og Mo-
lotov, sem auðvitað vissi að þeir voru
að gera sig að fíflum.
Loks áttaði Samosud sig og sagði:
„Einmitt, félagi Stalín. Þakka þér
fyrir athugasemdina. Það skal ekki
bregðast að við hyggjum að þessu.“
En endalok ógnvaldsins voru
skammt undan og sfðasta sýningin
scm hann sótti var Spaðadrottning
Tchaikovsky. Pyotr Selivanov söng
hlutverk Eletsky. Þegar hann kom
fram á sviðið í öðrum þætti og átti
að syngja hina frægu aríu sína þar,
sá hann Stalín sitja í stúku sinni.
Honum varð svo hverft við, - þótt
hann hefði áður vitað um nærveru
hans, - að hann missti röddina.
Hljómsveitin lék upphafstónana og
Selivanov gat rétt mælt fram orðin,
án þess að syngja. Þannig fór hann
með alla aríuna og enginn getur gert
sér lt'ðan hans í hugarlund. Merki-
legt að hann skyldi koma lifandi nið-
ur af sviðinu. Allir stirðnuðu af skelf-
ingu.
I hléinu sendi Stalín eftir Ani-
simov, leikhússtjóra og spurði hver
hefði sungið hlutverk Eletsky prins.
„Selivanov, félagi Stalín."
„Hvaða titil hefur hann?“
„Alþýðulistamaður Rússlands...“
Stalín þagði, en sagði svo: „Vesa-
lings Rússland!" Hann hló. Hann
gerði bara grín að þessu!
Ljómandi af gleði hljóp Anisimov
út úr stúkunni og daginn eftir hafði
brandarinn flogið um alla Moskvu.
Söngvarar Bolshoi voru fullir af ást
og þakklæti til leiðtogans. Hann
hefði getað rekið misyndismanninn
burt frá leikhúsinu, - en þess í stað
hafði hann sýnt náð.
Stjórnarveislur
Ekki var ég fyrr ráðin til Bolshoi
en ég var látin mæta í alls lags mót-
tökur hjá Menningarmálaráðuneyt-
inu. Þær voru oftast haldnar á veit-
ingastaðnum Metropol, en þær
virðulegustu voru í Kreml í St.
Georgs salnum. Það þótti sérlegur
heiður að vera beðinn að koma
þangað, og okkur var ekið á vettvang
í fylgd lífvarða. Stundum urðum við
aðbíða í nokkrarklukkustundireftir
að við kæmum frant. Taugarnar voru
þandar til hins ýtrasta og maður átti
von á að röddin brysti við álagið...
Hjá manni biðu stjörnur listarinnar
á borð við Ivan Kozlovsky, Mark
Reizen, Maxin Mikhailov, Mayu
Plisetskayu og David Oistrakh.
Skelfilegast var að koma fram í lok
veislunnar. Salurinn var þá troðfull-
ur af fólki og við langborð framan við
sviðið voru æðstu stjórnarforkólf-
arnir, þegar vel „undir áhrifum" og
einsogsoðnirhumraríframan. Ein-
hver kallaði eitthvað til þess við hlið-
ina og annar glápti á mann fljótandi
augum.... Þarna stóðum við svo full
af skömmustu og auðmýkingartil-
finningu að okkur fannst við vera að
leka niður í gólfið. Fólk drakk og
kjamsaði og sneri í mann baki.
Glamrið í diskum, hnífapörum og
glösum barst gegn um reykjasvæl-
una. í þessari ofvöxnu svínastíu var
manni ætlað að skemmta þessum
samsöfnuði eins og ambátt. Það átti
að heita hinn mesti heiður að vera
kallaður að borðinu til þess að
skólpa niður nokkrum koníaksglös-
um.
Eftir eitt slíkt kvöld gengu gróf-
heitin og ruddabragurinn svo fram
af mér að ég missti stjórn á mér
baksviðs. Fjöllistamaður sem hafði
komið fram á undan mér fölnaði upp
og leiddi mig út í horn, svo lífverð-
irnir sæju ekki viðbrögð mín. Það
varð mér til bjargar.
Árum síðar þegar ég hafði sest að
í París barst mér í hendur blað Bols-
hoileikhússins, þar sem söngvararnir
Evgeny Nestrenko og Elena Obrazt-
sova svöruðu spurningunni: „Hvað
hafði mest áhrif á þig af arburðum
þessa árs?“ Bæði svöruðu þau: „Það
mikla lán aðfá aðsyngja til heiðurs
Leonid Breshnev á sjötugsafmæli
hans í veislunni.“ (!)
Á afmæli Bulganins
Eftir að söngkonan var nýgift Ros-
tropovich varð hún fyrir þeirri
undarlegu reynslu að sjálfur
forsætisráðherra Ráðstjórnarríkj-
anna, Nikolai Alexandrovich Bulg-
anin, tók aðstíga í vænginn við hana.
Hún lýsir því hér er hún síðla kvölds
fékk skipun um að mæta í afmælis-
veislu hans í sumarhúsi hans (dacha)
utan við Moskvu:
Menningarmálaráðherrann
hringdi til mín sjálfur. „Galina Pavl-
ovna, við höfum leitað að þér í allan
dag. í dag er afmælisdagur Bulgan-
ins. Það verður móttaka i „döch-
unni“ hans í kvöld og hann biður þig
persónulega um dálítinn konsert.
Það sækir þig bíll eftir hálftíma.“
Ég hafði varla ráðrúm til þess að
búa mig.
„Dachan" var í Zhavoronki við
veginn til Nikolina Gora og móttak-
an var í tilefni af sextugsafmæli hans.
Þó á orðið „móttaka" varla við hér,
því þetta var drykkjusvall upp á góð-
an og gildan rússneskan móð og þeg-
ar mig bar að var það í fullum gangi.
Mín hafði verið beðið og Serov
sjálfur, yfirmaður KGB (hann
stjórnaði aftökum hershöfðingjanna
1937 eigin hendi) beið utan dyra. Ég
var í hasti leidd inn fyrir og kynnt fyr-
ir þessum virðulegu mönnum. Af-
mælisdrengurinn leiddi mig brosandi
til sætis og það var nóg um augnagot-
ur, þar sem allir vissu um dálæti hans
á mér. Ég sat þarna við hliðina á
Krústjoff.
Hér var mikið mektarmanna
samankomið - meðlimir Polytburo
og fjölskyldur þeirra og nokkrir mar-
skálkar, þar á meðal Zhukov, sem
Stalín hafði sent í útlegð eftir stríðið.
Ég þekkti þá alla af myndum frá því
erégvarbarn. Kynlegt varaðsjáþá
hér alla saman við borð hlaðið mat-
föngum og flöskum. Þeir töluðu hátt
og valdmannslega og drukku fast.
Mikil spenna var í loftinu, eins og
þeir væru foringjar í úlfahópi og
þyrðu ekki að láta sjá á sér nein veik-
leikamerki. Þetta var þá „heiti og
hjarta flokksins". Aðeins vantaði
Stalín, sem Iá hjá Lenin í grafhýsinu
og Bería, sem nýlega hafði verið
skotinn. Ég virti þá fyrir mér.
Andlitin voru slöpp og gróf, radd-
irnar hrjúfar og framkoman ófáguð.
Yfir skvaldrið heyrðist hrá raust
Kaganovich, sem var með sterkum
gyðinglegum hreim. Meira að segja
hér gullu slagorðin við hverja skál:
„Dýrð sé Kommúnistaflokknum!“,
„Lengi lifi Sovétríkin! “ Viðurstyggi-
legt var að horfa á fleðulætin í kring
um Búlganin er menn flöðruðu upp
um hann og kölluðu hann „hugsuð
« vorn“ o.s.frv., þarsem þeir héldu að
honum lt'kaði þetta.
Konurnar voru lágvaxnar og
þybbnar og höfðu sig flestar í lág-
inni. Þeim var órótt. Augljóslega
vildu þær komast heim í ríki sitt
heima fyrir. Engin var snyrtilega
klædd eða hafði farið í hárgreiðslu.
Öll fágun var hér víðsfjarri. Ég hefði
enga þeirra þekkt aftur þótt ég hefði
hitt þær á götu. Bændur þeirra sýndu
sig aldrei með þeim opinberlega.
Alls staðar að gall við það sama:
„Nikita, manstu hér um árið...“
„Manstu hvernig eftir 1930...“
Sú framasta af konunum, -
klunnaleg og skrækróma, - gall við
og hrópaði milli borða: „Manstu
Kolya (þ.e. Bulganin), þegar þú
komst heim til okkar í Turkestan
sem ungur liðsforingi? Þá sagði ég
við Lazar: „Mikið er hann rnyndar-
legur.."
Þetta var kona Kaganovich.
...eða hvað þú gáfaður. Þú varst
alltaf sér á parti hjá okkur. Þú varst
okkar stolt."
Frá hinum borðendanum gjamm-
aði hinn hálfheyrnarlausi og tann-
lausi Vorishilov: „Manstu hvað þú
varst ári reffilegur í riddaraliðinu?"
Þá datt mér það skyndilega í hug
að sumar þeirra kvenna sent hér sátu
steinþöglar - konur leiðtoganna, -
höfðu setið árum saman í fangabúð-
uin Stalíns. En menn þeirra? Þeir
höfðu gengið lausir, eftir að hafa
framselt þær ógnarstjórninni, sjálf-
um sér til bjargar. Þessar gufur
höfðu ekki þorað að verja þær, - en
nú sátu þær að nýju við borð þeirra
að Stalín dauðum. KonurMolotovs,
Kalinin, Budenny, Andreyevs og
Poskrebyshevs og konur marskálk-
anna höfðu verið handteknar sem
Zionistar.
Enginn gat vitað hvað þær hugs-
uðu.
Bulganin. Hann sté i vænginn við
söngkonuna, -og það þurfti sterk
bein til að segja „nei takk“
Með Maríu Callas i listamanna-
heimsókn til Parísar 1967.
Þegar listakonunni var veitt nafnbótin Alþýðulistamaður Ráðstjórnarríkjanna 1966 tók hún við þeim úr
hendi Podgorny forseta, sem hér er fyrir miðju. Sjálf er hún fjórða frá hægri og situr við hliðina á
Shostakovich.