Tíminn - 29.01.1987, Qupperneq 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 29. janúar 1987
Viðtal við Stefán Hilmarsson, bankastjóra Búnaðarbankans:
„Yfirtaka fljótvirkari
og margfalt ódýrari“
- engin skynsamleg rök mæla með sameiningu - Hlutafélagsbankarnir tilheyra ákveðnum
pólitískum öflum - llla staðið að sameiningarmálum bankanna
í allri þcirri umræöu sem fram hefur farið í fjölmiðlum um
sameiningarmál hinna ýmsu banka við Útvegsbankann, sem lið í
lausn á vanda þess banka og sem hluta af almennri uppstokkun á
bankakerfinu, hefur fremur lítið borið á sjónarmiðum forráðamanna
og starfsfólks þeirra banka sem hlut eiga að máli. Sú lausn sem menn
sjá nú helsta er samruni Útvegsbanka og Búnaðarbanka, en
jafnframt er uppi ágreiningur um með hvaða hætti sá samruni ætti
að eiga sér stað.
Pví hafði Tíminn samband við bankastjóra Útvegsbanka og
Búnaðarbanka og leitaði jafnframt eftir sjónarmiðum fulltrúa
starfsmanna. Hvorki bankastjórar né fulltrúar starfsmanna Útvegs-
banka vildu tjá sig um málið og starfmenn Búnaðarbanka hafa sent
frá sér yfirlýsingu sem birtist í blaðinu í dag. Tíminn ræddi hins vegar
við Stefán Hiimarsson, bankastjóra Búnaðarbankans og fer viðtalið
hér á eftir.
Grundvallarafstaða
stjórnar Búnaðarbankans
Hver er grundvallarafstaða stjórn-
ar Búnaðarbanka varðandi það,
hvernig beri að leysa vanda Utvegs-
bankans?
„f*að kom skýrt fram í samþykkt
bankaráðs Búnaðarbanka íslands
frá því í desember 1985, að bankinn
er reiðubúinn fyrir sitt leyti að taka
þátt í sameiginlegri lausn þess mikla
vanda, sem Útvegsbankinn á við að
glíma. í fundarsamþykkt segir m.a.
orðrétt: „Það cr skoðun bankaráðs,
að til þess að ráða fram úr þessunt
vanda þurli sameiginlegt átak ríkis-
valdsins, sent ber fjárhagslega
ábyrgð á Útvegsbankanum, og hinna
ríkisbankanna, þ.c. Seðlabanka,
Landsbanka, Búnaðarbanka og ann-
arra innlánsstofnana".
Það grundvallarsjónarmið hlýtur
að ráða, að Búnaðarbankinn haldi
velli sent jafnsterk og traust stofnun
og hún er nú. Þaö hlýtur að vcra
embættisskylda okkar að verja bank-
ann áföllum, hvaðan sem að honum
er vegið, verja hagsmuni við-
skiptamanna hans, þannig að hlutur
þeirra. hvort sem er um innlán eða
útlán að ræða, verði ekki lakari en
áöur. Þá hljótum við að leggja
þunga áhcrslu á, að hagsmuna starfs-
fólks bankans verði gætt til hins
ítrasta, atvinnu þess og atvinnuör-
yggi þ.m.t. li'feyrisréttindi. Engin
rök eru til fyrir því, að réttur þcss
fólks og sjóðir þcss verði skertir
vegna skakkafalla, sem orðið hafa
annars staðar og eru þessum rétti
óviðkomandi bæði lagalega og sið-
ferðilega.
Það veröur líka að teljast eitt af
grundvallaratriðum þessa máls, að
ekki veröi hrapaö að ákvörðunum
einungis vegna þess, að tími sé
naumur, kosningar séu framundan
eða vegna þess, að stjórnmála-
menn séu hreinlega orðnir þreyttir
eða leiðirá málinu. E.t.v. varvaxta-
frelsið svokallað ákvcðið í of miklum
flýti eða óþolinmæði, og má slfkt
ekki endurtaka sig í því vandasama
máli, scm nú þarf að leysa.
Sú hugmynd hefur komið fram,
að athuga þurfi þann möguleika, að
Útvegsbankanum vcrði breytt í
hlutafélag með aðild ríkissjóðs,
Landsbanka, Búnaðarbanka og
e.t.v, fleiri banka og annarra aðila.
Enda þótt ég telji hlutafélagsformið
hafa flesta ókosti umfram ríkis-
bankaformið, þá gæti þessi leið
a.m.k. orðið til þess að skapa nauð-
synlcgt svigrúm og tíma til að vinna
að framtíðarlausn í höndum aðila,
sem gerst þekkja og byggja mundu
á hlutlægum, rökstuddum niðurstöð-
um rannsókna og upplýsinga. Slíkur
hlutafélagsbanki hefði vissa kosti
ríkisbanka. E.t.v. er þessi lausn
æskileg nú af pólitískum ástæðum.
Önnur leið, sem nauðsynlegt er
að kanna til þrautar, er samruni við
báða ríkisbankana, Landsbanka og
Búnaðarbanka."
Yfirtaka einfaldari
og ódýrari
Af hverju tcljift þið yfirtöku Bún-
aðarbanka á Útvcgsbanka heppi-
legri leift en aft bankarnir verði
sameinaðir?
„Ég held, að ntenn séu farnir að
láta hugtök rugla sig. Samruni banka
verður með ýmsum hætti. Allir vita,
að slíkt er daglegt brauð erlendis,
einkum þegar veikir bankar samein-
ast sterkari bönkum. Metnaður og
tilfinningasjónarmið ráða þá ekki
ferðinni, heldur viðskiptalegir hags-
munir. Það hlýtur að vera hverjum
manni Ijóst, ef fara ætti samrunaleið-
ina Búnaðarbanka og Útvegsbanka,
þar sem annar bankinn er meira en
helmingi stærri en hinn, hvað innlán
varðar, annar sterkur og traustur, en
hinn veikur, þá er eðlilegt að fara þá
leið, að minni og veikari einingin
færist yfir í hina. Sú leið væri yfirleitt
farin annars staðar, án þess að
mönnum þætti sér misboðið, enda er
hún fljótvirkari, einfaldari og marg-
falt ódýrari, sem hlýtur að vega
þungt í því máli, sem við þurfunt að
leysa.
Auk þess verður komist hjá milli-
bilsástandi, tímabundinni óvissu og
hugsanlegum deilumálum, sem gætu
orðið örlagarík fyrir viðskiptavild og
hagsmuni bankans og viðskipta-
manna hans. Að mínum dómi hníga
engin skynsamleg rök að því, að
svokölluð sameining í nýjum banka
sé sú leið, sem leysi vandann. Hún
skapar aftur á móti ný og flókin
vandamál."
Sameining veldur
starfsfólki mestum vanda
Hver er munurinn varðandi starfs-
mannahald, taki Búnaðarbankinn
Útvegsbankann yfir annars vegar og
bankarnir verfti sameinaðir hins
vegar?
„Starfsmannavandinn verður
mestur, ef „samcining" á sér stað
með nýjum banka, minni ef unt
samruna eða tilflutning eins yfir í
aðra eða annan er að ræða og lítill
eða enginn, ef Útvegsbanka yrði
breytt í hlutafélag, eins og ég gat um
áður. Starfsmannamálið er við-
kvæmasta atriðið, þar sem mannlegi
þátturinn kemur til skjalanna, at-
vinnuöryggi, siðferðilegur réttur,
starfsaldur, metnaður og sjálfsvirð-
ing einstakra starfsmanna. Slík mál
hafa jafnan verið erfiðust í reynd, og
ég sit ekki inni með einföld úrræði í
því efni og finnst, að stjórnmála-
menn geri sér ekki grein fyrir því,
hversu stór þessi vandi er og erfiður.
Það er hins vegar Ijóst, að verði
bönkunum tveim slegið saman með
einhverjum hætti, er óhjákvæmilegt
að fækka starfsfólki í hærri sem lægri
stöðum mjög verulega, ella yrði
rekstur vonlaus."
Ríkisbankagrýlan byggð
á vanþekkingu eða
pólitískri þrákelkni
Teljift þið, að verfti bankarnir
sameinaðir, aft þaft skipti höfuðmáli,
hvort um hlutafélagsbanka verfti að
ræfta eða ríkisbanka?
„Það skiptir höfuðmáli. Hér er að
okkar dómi um tvö mál að ræða,
annars vegar vandamál og björgun
Útvegsbanka og hins vegar cndur-
skipulagningu eða rekstrarform við-
skiptabankanna. Við teljum, að
ckki eigi að blanda þessu saman nú,
heldur einblína á ráðstafanir til að
leysa aðkallandi vanda Útvegs-
banka. Alþingi og ríkisstjórnir hafa
alla framtíð fyrir sér, ef þeim sýnist
svo, til að gera slíkar breytingar, og
ástæðulaust með öllu að torvelda og
tefja úrlausn vandans vegna póli-
tískra hugsjóna'. Ég er andvígur
hugmyndinni um nýjan hlutafélags-
banka. Hlutafélagsbanki getur
aldrei orðið jafnsterkur og traustur
og ríkisbanki í okkar litla þjóðfélagi.
Enginn pólitískur átrúnaður getur
breytt þeim sannindum. Miklum
áróðri og skrumi hefur verið haldið
að fólki um ágæti einkabanka urn-
fram ríkisbanka, og hafa m.a. ófarir
Útvegsbankans verið færðar fram til
sannindamerkis um þetta. Styrkleiki
og traust Landsbanka og Búnaðar-
Stefán Hilmarsson bankastjórí
Búnaðarbankans
Tímamynd Sverrir.
banka hefur hins vegar ekki verið
nefnt til sönnunar hinu gagnstæða.
Hér á landi hafa einkabankar orðið
fyrir alvarlegum áföllum sbr. ís-
landsbanka og Alþýðubanka, og erl-
endis eru bankahrun algeng, og er
þar í öllum tilfellum um einkabanka
að ræða. Áföll eins og Útvegsbank-
inn hefur orðið fyrir eiga sér stað,
hvert sem rekstrarform banka kann
að vera.
Öllum getur mistekist, meira að
segja ríkisbönkum. Hafa menn hug-
leitt, hvernig farið hefði, ef Útvegs-
bankinn væri ekki ríkisbanki. Hann
hélt þó velli við illan leik einungis
vegna þess, að innstæðueigendur
voru þrálátlega minntir á, að enginn
hætta væri á ferðum vegna ríkis-
ábyrgðarinnar. Ríkisbankagrýlan er
annaðhvort byggð á vanþekkingu
eða pólitískri þákelkni. Starfshættir
hlutafélagsbanka og ríkisbanka eru
hinir sömu í grundvallaratriðum.
Ríkisbanki hefur engin meiri tengsl
við ríkissjóð en einkabanki, hann
skilar ekki hagnaði sínum í ríkissjóð,
eins og aðrar ríkisstofnanir, hvort
sem er Þjóðleikhús eða Áfeng-
isverslun, heldur greiðir skatta og
skyldur eins og einkabanki eða önn-
ur fyrirtæki. Ríkisbankar eru í sam-
keppni jafnt sín á milli og við aðra.
Munurinn í starfsháttum er e.t.v.
mestur, þegar kemur að útlánum,
þar sem ríkisbankarnir lána til allra
atvinnugreina þar sem t.d. Iðnaðar-
banki og Verslunarbanki lána nán-
ast ekkert til sjávarútvegs og land-
búnaðar.
Htutafélagsbankarnir
tilheyra pólitískum öflum
Andstætt því, sem haldið er fram
af sumum, eru ríkisbankarnir hinir
ópólitísku bankar á fslandi, þar sem
hlutafélagsbankarnir tilheyra í reynd
ákveðnum pólitískum öflum. Þetta
er staðreynd, hvað sem menn vilja
vera láta. Ríkisbankarnir aftur á
móti búa við bankaráð, sem kosin
eru af Alþingi, og eiga flestir eða
allir flokkar þar fulltrúa.
Reynsla mín í 25 ár er góð af þessu
fyrirkomulagi, í því felst öryggi og
styrkur og viss leiðsögn um óháða,
ópólitíska, en málefnalega stjórn
bankans. Ríkisábyrgð er, að mínum
dómi nauðsynleg stórum banka í
litlu þjóðfélagi bæði vegna trausts í
innlendum viðskiptum og þó sér í
lagi í öllum erlendum viðskiptum.
Erlendir lánardrottnar krefjast yfir-
leitt ábyrgðar ríkissjóðs eða ríkis-
banka, ella telja þeir áhættu yfirleitt
það mikla, að lán verða dýrari, og
ekki væri sú þróun hagstæð í okkar
landi, eins og sakir standa.
Hlutafélag kann að vera traust og
mikils metið innanlands, þótt erl-
endir aðilar stórþjóða sjái í þeint
litla tryggingu. Yrði um nýjan einka-
banka að ræða, gæti hann aldrei
keppt við Landsbankann um kjör í
erlendum viðskiptum.
Ef Búnaðarbankinn tekur yfir
Útvegsbankann, hvafta breytingar
sjáið þið þá fyrir varðandi starfsemi
þessara banka eins og þeir eru í dag?
Hér fer eftir því, hvernig að yrði
staðið og hverjir mótuðu stcfnuna,
og get ég auðvitað ekkert um þetta
sagt á þessu stigi málsins. Ég er nú
orðinn gamall í hettunni í ntínu
starfi, og ætti ég að ráða einhverju,
mundi ég leitast við að hafa þá
stefnu áfram, þ.e. markvissa stefnu.
eins og við auglýsum, og hefur verið
leiðarljós í meira en hálfa öld.
Illa staðið að málum
Hvernig finnst ykkur hafa verið
staðift að þessari væntanlegu upp-
stokkun á bankakerfinu?
Illa að því leyti. að lítið sem
ekkert samráð er liaft við starfsfólk
bankakerfisins og forráðamenn þess
banka, sem oftast er nefndur sem
þrautalendingin í Útvegsbankamál-
inu. Þá hefur engin tilraun verið
gerð mér vitanlega til að kanna hug
og viðbrögð viðskiptamanna bank-
anna. Bankastjórar Búnaðarbank-
ans hafa lítt eða ekki verið kvaddir
af stjórnarvöldum til að segja álit sitt
í þessu nráli. Þeir heyra yfirleitt í
fjölmiðlum af gangi mála í þing-
flokkum og nefndum eins og óvið-
komajidi menn. Stjórnmálamenn
stofnuðu sjálfir alla þessa litlu
banka, sem þeim finnst nú of litlir
og of margir. Persónulega er ég
þeirrar skoðunar, að Útvegsbankinn
eigi að starfa áfram í einhverri mynd
a.m.k. um sinn og vinna beri að því
skipulega og af krafti, að einkabank-
arnir sameinist. Ég held, að lítilli ef
nokkurri viðleitni hafi verið beitt til
að ná fram slíkri sameiningu, sem
augljóslega væri það hagkvæmasta
og skynsamlegasta í endurskipulagn-
ingu bankakerfisins.
Banki er það sem
starfsfólk og viðskiptavinir
vilja láta hann vera
Búist þið vift viðbrögðum frá
starfsfólki Búnaðarbankans, ef af
sameiningu verður, með það í huga
að starfsfólki verður að öllum líkind-
um fækkað, sem og vegna lífeyris-
sjóðsmála?
Ég býst ekki einasta við viðbrögð-
um starfsfólks Búnaðarbankans,
sem á mikið í húfi, heldur einnig frá
viðskiptamönnum bankans.
Svokallaður eigandi banka á ekki
sparifé bankans. Það er eign fólksins
og fyrirtækjanna, sent treysta bank-
anum fyrirþví til ávöxtunar. Ráðslag
með banka án samráðs eða í and-
stöðu við forráðamenn og starfsfólk
hans mælist illa fyrir hjá viðskipta-
mönnum. Milli þeirra og bankans,
hver sem hann er, ríkir ákveðinn
trúnaður og traust. Við ákvarðanir,
sem varða stöðu banka, verður að
fara með varúð og að vandlega
yfirveguðu ráði. Samráð þarf að
vera við starfsfólk, sem sjálft á
stóran hlut að máli og gerst þekkir
til viðhorfa viðskiptamannanna. Það
er óskhyggja að beita samlagningar-
aðferðinni um viðskiptamagn banka
við sameiningu.
Og þegar upp er staðið, þá er
banki ekkert nema það, sem við-
skiptamenn hans og starfsfólk vilja
eða geta látið hann vera. Ríkisvald,
stjórnmálamenn og laganna bókstaf-
ir fá engu ráðið í þeim efnum.
Starfsfólk Búnaðarbankans hefur
haldið sína fundi og gert sínar álykt-
anir. Starfsmenn bankans hátt á 6.
hundrað hafa áhyggjur af fréttum,
sem berast af áformum stjórnmála-
manna. í röðum starfsmanna ríkir
einhugur um að standa vörð um
bankann, rétt sinn og atvinnuöryggi.
- phh