Tíminn - 29.01.1987, Qupperneq 7

Tíminn 7
VETTVANGUR
IIIIW
Gunnar Sæmundsson:
Landbúnaður á tímamótum
Hvaö er að gerast?
Þetta samþykktu svo forsætis-
ráðherra og fjármálaráðherra, án
þess að bera það undir landbúnað-
arráðherra, eftir því sem sagt er.
Pessi vinnubrögð eru ekki til að
auka traust bænda á þessum háu
herrum.
Ég hef hér að framan fjallað um
fyrsta kafla laganna. Pað væri hægt
að eyða miklum tíma og rúmi til að
fara í gegnum þau, en það verður
ekki gert miklu frekar nú, en reynt
að athuga nokkuð áhrifin af þeim
reglugerðum sem settar hafa verið
í kiölfar þeirra.
I fyrra vetur kom út reglugerð
um framleiðslurétt í mjólk fyrir verð-
lagsárið 1985-1986. Reglugerðin kom
ekki út fyrr en verðlagsárið var um
það bil hálfnað. Og ekki var endan-
lega búið að ganga frá framleiðslu-
réttinum fyrr en langt var liðið á
árið. Þetta olli miklum erfiðleikum
hjá fjölda bænda. Menn urðu með
ýmsum ráðum að draga úr fram-
leiðslu sinni. Ekki það að hægt
væri að hafa þetta með öllu frjálst,
en það er erfitt þegar menn eru
komnir með bústofn og búnir að
miða við að geta haft ákveðna
framleiðslu, þá skapast mikil vand-
ræði og þetta kemur beint sem
tekjuskerðing, það er einfaldlega
iaun bóndans verða lægri.
í sumar kom svo út reglugerð nr.
339/1986 um búmark og fullvirðis-
rétt til framleiðslu mjólkur og
sauðfjárafurða verðlagsárið 1986-
1987. Þessi reglugerð var að
nokkru sniðin eftir samþykktum
frá aðalfundi Stéttarsambands
bænda er haldin var á liðnu vori.
Þessi fundur hafnaði hugmyndum
svæðabúmarksnefndar sem starfað
hafði á vegum stjórnar Stéttar-
sambandsstjórnar. f tillögum
hennar var gert ráð fyrir að taka
mið bæði af búmarki og framleiðslu
síðustu ára. Þessu hafnaði fundur-
inn á Hvanneyri og þar var sam-
þykkt að taka eingöngu mið af
framleiðslu síðustu ára við úthlut-
un á rétti til búmarkssvæða, en
ekki var tekið á því hvernig skyldi
farið með úthlutun til einstaklinga.
Þá var tekið fram að aðeins væri
miðað við næsta verðlagsár, en
ekki lengri tíma. Sjö fundarmenn
skiluðu sérstakri bókun þar sem
þeir lýstu sig andvíga þessu. Varð-
andi þetta er rétt að geta þess að
þessar tillögur komu ekki til um-
fjöllunar frá nefnd fyrr en komið
var undir miðnætti síðasta dag
fundarins og varð að afgreiða þær
um nóttina, sem og var gert. Það
segir sig sjálft að menn höfu engan
tíma til að kynna sér málið til
hlítar.
Ég vil vona að þessi vinnubrögð
verði ekki viðhöfð á fleiri fundum
Stéttarsambandsins og menn láti
þetta sér að kenningu verða.
Þegar svo menn fóru að fara
ofaní saumana, komu í ljós veru-
legir annmarkar á þessum tillögum
og var ráðuneyti bent á það, en
ekki var á það hlustað. Það var svo
farið að vinna eftir þessari reglu-
gerð og mjólkurframleiðendum
úthlutað fullvirðisrétti, og var því
lokið í byrjun verðlagsárs og var
það til bóta frá árinu áður. Ekki
var úthlutað rétti til handa sauð-
fjárbændum, en það átti að reikna
það út þegar ljóst yrði hvernig
staðan væri að slátrun lokinni. Ég
skal viðurkenna það að ég var
persónulega hræddur í sumar og
fram á haust að um skerðingar yrði
að ræða. En þegar talað var við
forsvarsmenn bænda fyrir sunnan,
þá var sagt að ekki væri reiknað
með skerðingum og maður var
farinn að trúa þessu og bændur
stóðu í þessari trú. Útreikningum
var ekki lokið fyrr en rétt á síðustu
dögum fyrir jólin. Þegar því var
lokið kom hið rétta í ljós. Þá var
gripið til þess ráðs að láta Fram-
leiðnisjóð setja 25 milljónir til að
draga úr skerðingum, en þrátt fyrir
Eru bændur þröngsýn-
ir? Þessi spurning
heyrist æði oft. Er það
þröngsýni að vilja verja
afkomusínaog eignir?
Hætta er á að verið sé
að gera bændur eigna-
lausa eftir að fullvirðis-
réttur var tekinn upp,
t.d. á þeim jörðum sem
hafa dregist aftur úr.
það er þetta dæmi þannig að fjöldi
bænda fær ekki undir risið. Þessi
skerðing bitnar eingöngu á þeim
mönnum sem einhverra hluta
vegna höfðu aukið við sig, jafnvel
þótt brýn nauðsyn væri fyrir þá til
að geta lifað, en hinir sem búnir
voru að koma undir sig fótunum og
voru í góðri stöðu, sluppu. Til að
skýra þetta frekar ætla ég að taka
tvö dæmi.
Bóndi A. Þetta er ungur maður
og nýlega farinn að búa. Hafði
keypt jörðina. Er búinn að byggja
nokkuð upp, en þyrfti að byggja
meira. Hefur endurbætt íbúðar-
húsið og ræktað verulega. Til að
komast af fyrstu árin hefur hann
reynt að vinna utan heimilis. Hann
fékk úthlutað búmark 440 ærg. Á
síðasta ári framleiddi hann 273,9
' ærg. eða 4,965 kg. af kjöti. í haust
Síðari hluti:
framleiddi hann 325,7 ærg. eða
5,928 kg. Þetta er aukning um 52,9
ærg. eða 963,9 kg. Þessi bóndi fékk
skerðingu upp á 87.800 kr. Það er
um það bil helmingur af því verði
sem hann átti að fá fyrir aukning-
una, en verðskerðingarhlutfall er í
V.-Hún. 0,507856. Hvernig er
staða þessa bónda? Hann hafði
gert ráð fyrir að hann mundi sleppa
alveg, eða að mestu. Þá er rétt að
geta þess að hann tók þátt í
fjárhagskönnun á síðasta ári sem
gerð var á vegum landbúnaðar-
ráðuneytis og Búnaðarfélags
íslands.
Bóndi B. Þetta er maður á
góðum aldri, og búinn að búa í
15-20 ár og koma sér vel fyrir. hann
er með 660 ærg. Á síðasta ári
framleiddi hann 593 ærg. eða
10,792 kg. f haust framleiddi hann
591 ærg. eða 10,774 kg., eða 18 kg.
minna. Þessi bóndi fær enga skerð-
ingu.
Þessi útreikningur er samkv. 18.
gr. 3 tl. a lið. Ef a lið hefði ekki
verið beitt, en notaður hefði verið
b liður þá hefði bóndi A ekki
fengið neina skerðingu, en bóndi B
29,5 ærg.
Vonandi gera yfirvöld ráðstafan-
ir til að laga þessa hluti, því ef það
verður ekki gert lenda margir í
þannig erfiðleikum að það getur
riðið þeim að fullu. Þrátt fyrir að
eitthvað kynni að vera gert þá sýnir
þetta hvernig reglugerðin virkaði.
Þann 29. október undirritaði
landbúnaðarráðherra nýja reglu-
gerð nr. 445/1986 um fullvirðisrétt
til framleiðslu sauðfjárafurða verð-
lagsárið 1987-1988. Enn var heldur
seint verið á ferð þar sem þetta var
í sláturtíðarlok. Stéttarsamband
bænda hafði vitneskju um að þetta
stæði til og sendi ábendingar m.a.
um að taka tillit til búmarks. Því
var hafnað og skyldi miðað við
framleiðslu síðustu ára. Og hvernig
skyldi þetta líta út þegar búið var
að tilkynna bændum fullvirðisrétt
sinn. Og lítum nú á sömu aðila og
áðan.
Bóndi A fær 264,6 ærg. eða
60,2% af búmarki.
Bóndi B fær 544 ærg. eða 82,4%
af búmarki.
Ef við tækjum nú þriðja bónd-
ann sem við nefnum bónda D.
Bóndi D hefur verið að draga
heldur saman búskapinn af ýmsum
ástæðum á síðustu árum en þurfti
nú að fara að auka við að nýju.
Hann hafði í búmark 440 ærg.
Hann framleiddi 334 ærg. árið
1983, árið 1984 313 og árið 1985
312 ærg. Árið 1984 verður viðmið-
un og hann fær í fullvirðisrétt 1987
294,5 ærg. Ef þessi bóndi hefði
ekkert dregið saman en haldið
sömu framleiðslu og árið 1983, þó
maður tali nú ekki um fjölgun, þá
hefði fullvirðisréttur hans orðið
307,8 ærg. Þessum bónda er hegnt
af því hann hefur dregið saman.
Og tapar hann því 13,1 ærg. Það
væri hægt að koma með mun
grófari dæmi en hér er gert. Það
liggur því fyrir að í reynd er þetta
kerfi framleiðsluhvetjandi þar sem
enginnmá draga saman þá á hann
það á hættu að honum verði refsað.
Samkv. reglugerð 445/1986 hafa
búnaðarsamböndin 3% af fullvirð-
isrétti viðkomandi svæðis til að
úthluta til bænda samkv. sérstök-
um ákvæðum. Hér í Vestur-Húna-
vatnssýslu hafa nú þegar borist um
70 umsóknir, þar sem sótt er um um
það bil 5.000 ærg. Við höfum til
ráðstöfunar 1.160 ærg. Það hefur
komið í ljós við samantekt að 13
bændur, sem eru frumbýlingar eða
tóku þátt í skuldakönnun landbún-
aðarráðuneytis og Búnaðarfélags
íslands og fengu jákvæðar undir-
tektir þar, hafa í fullvirðsrétt á
næsta hausti 3.381 ærg.
Samkv. athugun héraðsráðu-
nauta á forðagæsluskýrslum og
með spá um- afurðamagn, þá
má ætla að afurðir hjá þessum 13
bændum verði að hausti 4.332 ærg.
Þarna er mismunur upp á 1.550
ærg. Þessu til viðbótar eru margir
bændur sem þurfa á allverulegum
leiðréttingum að halda. Vanda
þessara frumbýlinga verður að
leysa sérstaklega og það nú þegar,
verði það ekki gert er ekkert
framundan hjá þeim, þar sem það
er ljóst að búnaðarsamböndin ráða
ekki við að leysa það, eða aftur-
kalla þessa reglugerð og gera á
henni breytingar, það er reyndar
ámælisvert að ekki skuli vera búið
að senda bændum hana enn þann
dag í dag, en hún var undirrituð 29.
okt. s.l.
Gera verður úttekt á
búrekstraraðstöðu á
öllum bújörðum á land-
inu. Að því búnu er
hægt að fara að skipu-
leggja framtíðina.
Þetta hefði þurft ð vera
búið að gera fyrir ára-
tug eða svo. Þarna
verður að taka mið af
landkostum og ræktun,
því það er ekki verjandi
að vera með t.d. stór
sauðfjárbú þar sem
ekki er nokkur grund-
völlur fyrir því nema
láta það ganga á öðr-
um eða ofbjóða land-
inu.
Gera verður þá kröfu
að stjórnmálamenn
taki afdráttarlausa af-
stöðu í þessum málum
og segi okkur umbúða-
laust hver stefna þeirra
sé gagnvart lands-
byggðinni. Hvort halda
eigi landinu í byggð
eða ekki. Annars er
hættviðþví að fólkfari
að taka upp tjaldhæl-
ana og koma sér á suð-
vesturhornið.
Hvað er þetta, sjá bændur ekki
vandann? Eru bændur þröngsýnir?
Hvað er þá til ráða? Já þannig eru
spurningarnar.
Jú bændur sjá að vandi er fyrir
höndum, en það verða margir að
koma til þegar á að leysa hann. Það
er alltaf svo að menn greinir eitt-
hvað á um leiðir. Varðandi skerð-
ingarákvæði þau sem nu gilda er ég
mjög ósáttur við þær reglur. Ég tel
að búmarkið eigi þar alfarið að
vera sú grunntala sem miðað er
við. Bændur trúðu og treystu á
það. Það var líka staðfest að þetta
væri eign þegar farið var að kaupa
það og líka átti það um tíma við
ónotað búmark. Það á líka að vera
óheimilt að selja búmark undan
jörðum án umsagnar viðkomandi
sveitarstjórnar og búnaðarsam-
bands. Mér er það ljóst að úthlutað
búmark er miklu hærra en samrým-
ist því magni sem hægt er að
framleiða. Hvað á þá að gera? Það
verður að beita skerðingu sem
hlutfalli af búmarki, þó þannig að
ákveðið lágmarks bú verði undan-
þegið skerðingu, dæmi: Bú undir
200 ærg. verði undanþegið skerð-
ingu, þar fyrir ofan komi stigvax-
andi skerðing, sem hækki í þrepum
t.d. á 50 ærg. bili upp að búmarki.
Fyrir ofan búmarkið verði veruleg
skerðing, eða alveg full skerðing.
Ef ekki þarf að beita skerðingu að
fullu á einhverju svæði þá færist
lágmarks bústærðin ofar t.d. 250
eða 300 ærg. eftirþví sem aðstæður
leyfa. Kemur þetta kerfi ekki illa
út fyrir þá sem eru búnir að byggja
upp stór bú. Gagnvart þessum
aðilum gæti þurft að gera sérstakar
ráðstafanir í lánamálum með þvf
að lengja lánstímann.
Eru bændur þröngsýnir? Þessi
spurning heyrist æði oft. Er það
þröngsýni að vilja verja sína af-
komu og eignir? Hætta er á að
verið sé að gera bændur eignalausa
eftir að fullvirðisréttur var tekinn
upp, t.d. á þeim jörðum sem hafa
dregist aftur úr. Það verja allar
stéttir sína afkomu og það væri
hollt fyrir menn að bera bændur
saman við aðrar stéttir, sem staðið
hafa í samningum að undanförnu.
Er nema von að bændur hugleiði
hvað bíður nú á næstu misserum.
Hvernig eiga menn að leysa út
áburð í vor. Kaupfélög og lána-
stofnanir vilja vita hver er fuilvirð-
isréttur viðkomandi þegar beðið er
um fyrirgreiðslu.
Hvað er þá til ráða, hvað á að
gera? Þarna verða stjórnmálamenn
að koma til sögunnar. í fyrsta lagi
verða þeir að gera það upp við sig
hvort halda á landinu í byggð, því
sem næst eins og nú er. Þessari
spurningu verður Alþingi að svara
fyrir þinglok í vetur. Lengja verður
aðlögunartíma laganna um stjórn
á búvöruframléiðslu frá 1985,
um að minnsta kosti 5 ár. Setja
verður skýrari reglur um samninga
ríkisins við bændur, hvað varðar
þær birgðir sem eftir kunna að
verða að hausti af því magni, sem
samið var um. Þessum birgðum
verður að koma úr landi.
Áður hefur verið vikið að reglu-
gerðum og stjórnun á allri búvöru-
framleiðslu, en þar verður að
stöðva stór verksmiðjubú. Dreifa
verður þessari framleiðslu í hæfi-
lega stór fjölskyldubú.
Gera verður úttekt á búrekstrin-
um á öllum bújörðum á landinu.
Að því búnu er hægt að fara að
skipuleggja framtíðina. Þetta hefði
þurft að vera búið að gera fyrir
áratug eða svo. Þarna verður að
taka mið af landkostum og ræktun,
því það er ekki verjandi að vera
með t.d. stór sauðfjárbú þar sem
ekki er nokkur grundvöllur fyrir
þvf nema láta það ganga á öðrum
eða ofbjóða landinu. Þá verður að
taka upp mikið meiri aðhaldsað-
gerðir gagnvart lánum til hefð-
bundins búskapar en gert hefur
verið.
Loðdýrabúskapur er vafalaust
álitlegur kostur þar sem hann á
við. Hann á að byggja upp í
nágrenni við fóðurstöðvar. Semja
verður við þá bændur sem fá fyrir-
greiðslu til að hefja þann búskap að
þeir láti af hefðbundnum landbún-
aði í áföngum, eftir því sem hitt fer
vaxandi. Ferðaþjónusta á mikla
framtíð fyrir sér en þar eins og
annarsstaðar þarf að gæta hófs.
Það er vonlaust að allir í einni sveit
fari af stað, en í næstu sveit enginn.
Vissulega eru ýmsir möguleikar
fyrir hendi, en það tekur langan
tíma að koma því í kring. Það
gerist ekki í einni svipan. Því er
höfuð nauðsyn að lengri tími fáist
til breytinga. Þá gæti komið til að
greiða fólki staðaruppbót fyrir að
búa á vissum svæðum.
Gera verður þá kröfu að stjórn-
málamenn taki afdráttarlausa af-
stöðu í þessum málum og segi
okkur umbúðalaust hver stefna
þeirra sé gagnvart landsbyggðinni.
Hvort halda eigi landinu í byggð
eða ekki. Annars er hætt við því að
fólk fari að taka upp tjaldhælana
og koma sér á suðvestur
hornið. Menn þar eru þá vonandi
tilbúnir að taka við okkur og sjá til
þess að húsnæði og atvinna verði
fyrir hendi. Það virðist alltaf vera
hægt að bæta í hinar ýmsu þjón-
ustugreinar. Hinu mega menn ekki
gleyma að það verða fleiri sem
koma en bændur og þeirra fólk.
Það er stór hópur sem byggir
afkomu sína á tilvist sveitanna.
Það þarf að heyrast víðar frá þessu
fólki en á Hvammstanga. Hvernig
er með Borgarnes, Búðardal,
Blönduós og Egilsstaði og víðar og
víðar? Já gott fólk á þessum fjölda-
mörgu stöðum „sýnum samstöðu"
oft var þörf en nú er nauðsyn. Nú
verður að skapast þjóðareining um
að halda iandinu í byggð.