Tíminn - 24.03.1987, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Þriðjudagur 24. mars 1987.
á eitthvert atriði. Hann bauð mér
að velja umræðuefni eins og Rysk-
ov hafði gert og ég kaus að ræða
framhald Reykjavíkurfundarins og
nýjustu tillögur þeirra um að fjar-
lægja meðaldrægar eldflaugar.
Þegar það var þýtt greip hann fram
í og sagði „ég vil bæta því við að
þetta nær einnig til skammdrægra
eldflauga", sem mér þótti að sjálf-
sögðu mikil frétt, enda hafði það
ekki komið fram áður. Það sem
Gorbatsjov lagði mikla áherslu á í
þessu sambandi var að þeir hefðu
fallið frá fyrra skilyrði um að
tengja þetta geimvarnaráætluninni
vegna þess að þeir vildu brjóta
ísinn, og einhver yrði að taka
fyrsta skrefið á þessari braut. Ann-
að myndi fylgja eftir. Ég spurði
hann um hluti eins og hefðbundin
vopn sem Evrópuþjóðirnar hafa
haft nokkrar áhyggjur af og eins
um efnavopn, en hann sagði að
þeim væri fullkomlega ljóst að þar
yrði að vera jafnvægi líka og þeir
væru tilbúnir til að fjalla um það
allt um leið og þeir væru búnir að
fá samþykki við þessu fyrsta skrefi.
Ég gat ekki merkt annað en það
væri mjög einlægur vilji að stíga
þessi skref og síðan geta menn
spurt sig að því hvers vegna þeir
vilja stíga þessi skref. Það er þó
ljóst að vissulega er langt í land í
þessum málum því þeir eiga eftir
að deila um hvern eldflaugavagn
skilst mér.“
- Rædduð þið um þær breytingar
sem eru að eiga sér stað í Sovétríkj-
unum sjálfum?
„Já, við ræddum þessar breytingar.
Gorbatsjov sagði við mig að hann
teldi sig vita að við Ryskov hefðum
rætt um efnahagshliðina á þessum
breytingum þannig að hann vildi
ræða pólitísku hliðina. Það var
auðséð að hann hafði vitneskju um
það hvað við Ryskov höfðum rætt.
Við ræddum síðan þær breyting-
ar sem eru að verða í Sovétríkjun-
um og þegar ég spurði hann um
andstöðu við þessar breytingar
reyndist hann vera mun opinskárri
um það heldur en Ryskov. Hann
sagði að þetta hefði verið ein
erfiðasta ákvörðun sem hann hefði
tekið á ævinni og að hann hefði
þurft mjög mikið að skoða hug
sinn áður en hann lýsti því yfir að
forystumönnum Sovétríkjanna
hefðu orðið á mikil mistök á
undanförnum árum og kerfið hefði
staðnað. Hann tók það mjög skýrt
fram að hann teldi þetta ekki vera
kommúnismanum að kenna eða
sósíalismanum og ekki áætlunar-
búskapshugmyndinni sem slíkri,
heldur hefði framkvæmdin
staðnað. Hann sagði að fólkið
stæði með sér, það vildi meiri
framfarir og betri lífskjör, en það
Frá fundi þeirra Gorbatsjovs og Steingríms í Moskvu. Fréttamenn fengu að vera viðstaddir fyrstu mínútur fundarins.
- Steingrímur Hermannsson í
ítarlegu Tímaviðtali um heims-
málin, Gorbatsjov, Ryskov og
Moskvuferð, Deng Xiaoping,
sérstaka Friðarstofnun á ís-
landi, o.fl.
Eins og alþjóð er kunnugt fór
Steingrímur Hermannsson forsæt-
isráðherra í opinbera heimsókn til
Sovétríkjanna fyrir nokkru, í boði
kollega síns þar eystra. Var boð
þetta í þakklætisskyni fyrir vel
heppnaðan leiðtogafund í Reykja-
vík og voru móttökurnar sem
Steingrímur fékk í Moskvu með
þeim hætti að heiður verður að
teljast fyrir ísland og íslendinga.
Steingrímur Hermannsson hefur
fyrr í vetur farið í opinbera heim-
sókn til Kína og Japans og því er
hann einn af fáum þjóðarleiðtog-
um í heiminum sem á nokkrum
mánuðum hefur hitt nær alla helstu
leiðtoga heimsins. Tíminn leitaði
því eftir að fá að ræða við forsætis-
ráðherrann um Moskvuferðina,
horfur í heimsmálum og leiðtogana •
sjálfa. Steingrímur féllst góðfús-
lega á þetta og við hittum hann í
forsætisráðuneytinu í upphafi
starfsdags fyrir skömmu.
Eitt af því sem vakti athygli við
þessa ferð var, að tekið var af
skarið í ýmsum málum er snerta
viðskipti okkar við Sovétmenn s.s.
ullarkaup og saltsíldarsamninga.
Því spyrjum við forsætisráðherra
fyrst hvort sovéskir ráðamenn séu
fljótir að taka ákvarðanir.
„Já, það sem vakti athygli mína,
auk þess hve vel Ryskov var undir-
búinn, var það hversu fljótur hann
var að taka ákvarðanir. Eftir að við
höfðum rætt almennt um ramma-
samninga og framhald þeirra og ég
nefndi síldina; hvort viðræður gætu
ekki hafist fyrr á árinu en verið .
hefur, t.d. með vorinu; Hann sam-
þykkti það strax og sneri sér að
utanríkisviðskiptaráðherranum og
sagði að það væri ákveðið hér með
að viðræður byrjuðu í vor. Sömu-
ieiðis þegar við komum að ullinni,
en þar vantar 3,8 milljónir dollara
upp á rammasamninginn og við
ræddum það. Hann benti á að þeir
væru í vandræðum með innflutning
vegna gjaldeyrisskorts og ég bauð
þá að við keyptum meiri olíu sem
við höfðum rætt um hér heima
áður en ég fór. Hann afgreiddi það
mál líka mjög fljótt, sneri sér að
sínum samstarfsmönnum og sagði
að það væri hér með heimilt að
auka ullarkaupin. Ég lít svo á að
það mál sé í höfn komið þótt
vitanlega eigi viðkomandi aðilar
eftir að setjast niður og ákveða
hvers konar olíu á að kaupa og
hvaða ullarvöru á að selja.“
- Var búið að ræða þessi auknu
olíukaup og ullarsölu hér áður en
þú fórst?
„Það var búið að ræða þetta í
ríkisstjórninni, og viðskiptaráð-
herra var búinn að segja viðskipta-
fulltrúa Sovétríkjanna frá þessu.
Mér er sagt að það sé oft svo að
hlutirnir komist illa til skila og
ákvarðanir lengi á leiðinni þegar
mál þurfa að gangu upp valdastig-
ann og hefðu tilhneigingu til að
standa fastar á leiðinni upp. Hins
vegar, þegar hlutirnir ganga hina
leiðina, ofan frá og niður, sé eins
og kerfið sé snert með töfrasprota
og allt gengur miklu hraðar fyrir
sig. Það má kannski til gamans
segja frá því að Gunnar Flóvens,
sem hefur staðið í stappi við við-
semjendur sína í Sovétríkjunum
um verð á stórsíld, hringdi í þá
þarna á eftir og sagðist vera með
skilabð af fundi forsætisráðherr-
anna og vildi gjarnan ræða þetta
mál. Gunnar segir mér að málið
hafi verið tekið fyrir á stundinni.
Almennt verð ég að segja að
þessi viðskiptaþáttur gekk miklu
greiðar fyrir sig en nokkur okkar
þorði að vona.
Ryskov er ákvaflega geðugur
maður. Hann er mjög blátt áfram
og virðist vera mjög vel að sér á
hinum ýmsu sviðum eins og ég vil
, nú segja að verkfræðingar eigi alla
jafna að vera þegar þeir taka að sér
að leysa ákveðin verkefni.
Síðan urðu fróðlegar umræður
' um þetta sem þeir kalla „glasnost“
eða þær breytingar sem eru að
gerast í sovésku þjóðlífi. Ryskov
tjáði mér að það væri ætlunin að
losa mjög um miðstýringuna, og
einstök samtök og sambönd fengju
heimild til að flytja út og inn í
auknum mæli, og nefndi sérstak-
lega samvinnufélögin í því sam-
bandi sem yrðu efld mjög. Sam-
vinnufélögin tækju þá í sínar hend-
ur ýmiss konar viðskipti en Sam-
bandið hér heima hefur einmitt
haft mikil viðskipti við sovésku
samvinnuhreyfinguna.
En eins og ég sagði þá hyggjast
þeir draga verulega úr miðstýringu
og færa stjórnunina til verksmiðj-
anna sjálfra, og að fólkið sjálft
verði látið velja sér forystumenn
og menn hagnist þegar vel gengur
en tapi þegar illa gengur. Hann
taldi þetta vera mjög nauðsynlegt
vegna þess að þeir þyrftu á meiri
krafti að halda í framleiðsluna. Ég
spurði hann hvort ekki væri and-
staða við þessar breytingar en hann
taldi það ekki vera.“
- Hvaö um fundinn meö Gorbat-
sjov?
„Nú, Gorbatsjov hitti ég síðan
eftir hádegið og hann bauð upp á
það að annað hvort hittumst við
bara tveir eða við hefðum sitt
hvorn mannin með okkur auk,
vitaskuld, túlka. Ég kaus nú að
hafa sendiherrann okkar með, en
hann skilur rússnesku. Það er alltaf
hálf óþægilegt að sitja með túlk og
hafa í raun ekki hugmynd um
hvort hann túlkar rétt eða ekki.
Ég verð að segja það um mann-
inn að hann hafði svipuð áhrif á
mig og Ryskov. Þetta er miklu
yngri maður en venja hefur verið
í þessari stöðu af fréttum að dæma.
Þessir menn sitja ekki, eins og svo
oft hefur verið látið í veðri vaka,
með einhverja grímu fyrir andlit-
inu og láta aðstoðarmennina meira
og minna koma fram fyrir sig.
Þetta eru mjög virkir og lifandi
menn.“
- Um hvað rædduð þið Gorbat-
sjov?
„Það er nú fyrst frá því að segja
að Gorbatsjov minntist strax í
upphafi Reykjavíkurfundarins og
þakkaði fyrir síðast og taldi
Reykjavíkurfundinn hafa verið
mjög mikilsverðan.
Það athyglisverðasta við fundinn
með Gorbatsjov er kannski tíma-
setningin. Hann á sér stað rétt á
eftir að Gorbatsjov tilkynnir breyt-
ingu á tillögu þeirra um að fjar-
lægja meðaldrægareldflaugar, sem
hann gerir á laugardeginum en ég
hitti hann á mánudegi. Fundur
okkar kemur líka skömmu eftir að
hann hefur tilkynnt breytingar á
sovésku efnahags- og þjóðlífi -
„glasnost". Hann virðist jafnframt
hafa viljað nota tækifærið til að
koma ýmsu á framfæri, og þeir
gera það víst gjarnan. Fjölmiðlar
sögðu mjög ítarlegar fréttir af
fundinum.
Gorbatsjov virðist vera mjög
líflegur, hann svaraði öllum spurn-
ingum mjög greiðlega og greip
jafnvel frammí fyrir túlkinum, þeg-
ar hann vildi leggja mikla áherslu
væru ansi margir sem væru ánægðir
með kerfið eins og það væri og
vildu hafa það óbreytt - þeir sem
við myndum á íslandi sennilega
kalla kerfiskalla. Hann benti á að
af þessum sökum væri nauðsynlegt
að taka þetta skref fyrir skref. Eg
spurði hann einnig um mannlega
þáttinn og það var eiginlega í eina
skiptið sem hann byrsti sig og barði
lauslega í borðið og sagði að við
hér á Vesturlöndum gætum lítið
þrýst á þá í þeim málum því
þrýstingur á því sviði gerði aðeins
illt verra, og væri til þess fallinn að
gera menn stífari. Hann benti á að
málin væru að þróast í rétta átt og
nefndi í því sambandi að pólitísk-
um föngum hefði verið sleppt og
ferðafrelsi aukið. Hann sagði síðan
eitthvað á þessa leið: „Bíddu bara
og sjáðu, bráðum verða menn
orðnir frjálsari hér en í Bandaríkj-
unum“.“
- Kom eitthvað fram um innri
mótstöðu við tillögur Gorbatsjovs
um fækkum meðal- og skanun-
drægra flauga og telur þú að þessar
tiUögur skipti máli fyrir okkur
Norðurlandabúa?
„Það er enginn vafi að hann á eftir
veruleg átök við að vinna stefnu
sinni fylgis heima fyrir. En það er
líka mjög ánægjulegt að sjá að
Bandaríkjamenn hafa samþykkt
tillögu Gorbatsjovs um meðal-
drægar eldflaugar, enda er hún nú
sú sama og þeir voru með 1981 og
hún er sú sama og Kohl og Gensc-
her voru með í V-Þýskalandi í
kosningunum 1983, svo það er
eiginlega ekki hægt að neita henni.