Tíminn - 24.11.1987, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 24. nóvember 1987
Tíminn 9
II—I FISKELDI .................. :.;lllllHlll;1 ........................................................................... ....................... llillllllllllllllH” ,;iillllllllll!!llll!!!«: .................................................................................................... .:;ii;lillllllllllllllll'"'- jiillllllllllllllll!!'!" ......................................................................................................I...........................................................................................................II
íslenski laxastofninn
og úthafsveiðar á laxi
Stórfelld laxahafbeit gengin í garö
Um úthafsveiðar á laxi og veiðar
á laxi við Grænland hefur verið
fjallað óvenjulítið í fjölmiðlum hér
á landi seinustu misseri. Á sínum
tíma voru þessi mál mikið á dagskrá,
sem kunnugt er. Það er vissulega
bæði tímabært og fróðlegt að huga
að þessum málum núna.
Ein milljón gönguseiða
af laxi í hafbeit
Athyglisvert er að athuga þróun-
ina í veiðunum seinustu árin og
skoða ástand og meta horfur í þess-
um efnum, ekki síst þegar hafin er
stórfelld hafbeit á laxi hér á landi.
Tæplega 1 milljón gönguseiða af laxi
var sleppt í sjó frá hafbeitarstöðvum
hér á landi vorið 1987. Gæti það
verið heldur meiri fjöldi en villt
gönguseiði, sem ganga að meðaltali
árlega til sjávar úr öllum laxveiðiám
landsins. Ef við gefum okkur að
endurheimtur af þessum sleppingum
verði 10 af hundraði, munu koma til
baka úr sjó um 95 þúsund fullorðnir
laxar næstu tvö árin.
Opinber stefna hér á landi hefur
verið allt frá 1932, að nýting á
laxastofninum færi fyrst og fremst
fram í ám og vötnum landsins, enda
öll laxveiði um aldir í fersku vatni.
Á þessu sviði höfum við sérstöðu
meðal laxveiðiþjóða, en laxveiði í
sjó er leyfð hjá þeint öllum. Þegar
sjávarveiðibann var lögbundið hér á
landi 1932, voru tiltölulega fáar
jarðir, sem höfðu þessi hlunnindi og
þær fengu að halda þeim þar sem
getið var um laxveiðihlunnindi í
fasteignamati, ergilti 1932. Tilraunir
með að veiða lax í sjó í ríkari mæli
en tíðkast háfði fram að þessu var
hins vegar verið að undirbúa og gera
um þetta leyti. Þær hefðu líklega
leitt til aukinnar sjávarveiði á laxi, ef
ekki hefði verið settur hemill á
frekari laxveiðar í sjó.
Laxveiði í sjó hefur hins vegar
verið stunduð ríkulega við strendur
annarra laxveiðiþjóða við Atlants-
haf um áratuga skéTð og hátt hlutfall
af laxveiði þessara þjóða tekið í
sjó, t.d. 80-90% af laxveiði í Noregi.
Laxveiði hefst
við Grænland
Það er á hinn bóginn fyrst eftir að
upp kemur stórfelld laxveiði í sjó við
Vestur-Grænland og á tveimur svæð-
um í Noregshafi, annað norður af
Færeyjum, að áhyggjur manna vaxa
og menn í heimalöndum laxins knýja
á úrbætur. Veiðar þessar höfðu haf-
ist á sjöunda áratugnum við
Grænland, en á þeim áttunda í
úthafinu norður af Færeyjum. Hafði
laxveiðin vaxið mjög ört á tiltölulega
stuttum tíma. Þannig fór veiðin við
Vestur-Grænland úr 60 lestum 1960
í 2.700 lestir 1971. á Færeyjasvæði
fengust um 5 lestir 1968 og nokkrir
tugir lesta á ári næstu árin þar á eftir.
Árið 1979 veiddust 194 lestir og
næsta ár 718, en 1981 hvorki meira
né minna en 1.125 lestir.
íslenskur lax fer víða
Ljóst er að íslenskur lax gengur á
bæði fyrrgreind veiðisvæði í hafinu,
það hafa merktir laxar leitt í ljós, þó
ekki sé vitað í hversu ríkum mæli
það gerist. Allir áhugamenn um
veiðar í íslenskum laxveiðiám og
margir fleiri svo sem stjórnvöld hafa
verið sammála um, að vinna þyrfti
að því að laxveiðar í sjó og þá
sérstaklega úthafsveiðar legðust af
hið fyrsta. Ýmsir hafa fullyrt að'
veiðiúthald í sjó tæki verulegan
fjölda íslenskra laxa og ætti lægðin
sem kom í laxveiðar hér á landi um
og eftir 1980, rætur að rekja til
þessara veiða. Aðrir hafa talið að
óhagstætt veðurfar væri meginor-
sakavaldur að veiðilægðinni.
Töluverður árangur náðst
Unnið var víða erlendis að því að
draga úr laxveiðum á fyrrgreindum
svæðum og tóku ýmsar stofnanir
beggja vegna Atlantshafsins þátt í
þessum aðgerðum, bæði áhugahóp-
ar, samtök og stjórnvöld. Með þrýst-
ingi, af viðskiptalegum toga, tókst
Bandaríkjamönnum að knýja það
fast á, að laxveiði við Vestur-Græn-
land var minnkuð um helming frá
því sem hún hafði verið eða niður í
rúmlega 1.000 lestir og enn frekar
1984 niður í 870 lestir, þá fyrir
tilverknað alþjóðlegu laxaverndar-
stofnunarinnar, sem stofnsett var
hér á landi 1982 og Guðmundur
Eiríksson, þjóðréttarfræðingur
utanríkisráðuneytisins er formaður
fyrir. Sú stofnun gegnir ákaflega
þýðingarmiklu hlutverki á þessu
sviði.
Á sínum tíma gerði EBE samning
við Færeyinga, um að þeir veiddu
hámark tæplega 700 lestir á ári á
veiðisvæði sínu. Þá samþykkti lands-
stjórn Færeyja í fyrra að loka svæð-
um þar sem vart verður við undir-
málsfisk (60 sm. og minni). Enn-
fremur má geta þess að Norðmenn
bönnuðu laxveiði á hafsvæði sínu
utan 12 mílna. Eftir sem áður eru
reknetaveiðar á laxi stundaðar í
nokkuð stórum stíl úti fyrir strönd-
inni. Nú hafa stjórnvöld í Noregi
hins vegar ákveðið að banna rek-
netaveiðina um áramótin 1988/89 og
færa þannig veiðina aftur í hendur
eigenda laxveiðilagna á strönd Nor-
egs og til eigenda laxveiðiáa og
vatna.
Mestu hættunni bægt frá
Af fyrrgreindu yfirliti má sjá að
mikið hefur áunnist í þeirri við-
leitni að draga úr línuveiðum á laxi
í úthafinu norður af Færeyjum og
lagneta- og reknetaveiðum við Vest-
ur-Grænland. Ljóst er, að cf ekki
hefði verið gripið inn í þróun lax-
veiða á fyrrgreindum svæðum, hcfði
árleg veiði getað orðið tæplega 5
þúsund lestir, eða um 40% af heild-
arverði á atlantshafslaxi í Evrópu og
Ameríku, eins og hún var mest á
árum áður. Og aflinn hefði aukist,
svo fremi að náðst hefði til laxins. 1
stað þessa er árleg sjávarveiði á
fyrrgreindum hafsvæðum núna 1.500
lestir og enn má vænta frekari árang-
urs til lækkunar aflamagnsins. Þann-
ig hefur mestu hættunni verið bægt
frá og afli minnkað stórlega í úthafs-
veiðum og við V-Grænland.
Toppverðmæli í
stangaveiddum laxi
Einhver sagði hér fyrr á árum, að
það myndi aldrei borga sig að gera
út á íslenska laxastofninn. Hann
væri ekki það burðugur, að úthald
með skip og búnaði gæti borgað sig.
Það gæti vissulega hafa verið rétt.
Víst er, að verðmæti stofnsins er í
reynd allt annað en hgsanlegt afla-
magn úr sjó þar sem ætla má að
fimmfalt meira verðmæti fáist, það
minnsta, út úr stangaveiddum laxi,
sem er 70% af veiðinni hér á landi,
hitt fæst í netin.
Þá er til hins að horfa að hafbeitar-
lax á eftir að stóraukast á næstu
árum og íslenskur lax á hafsvæðinu
við landið að margfaldast frá því
sem nú er. Það ríður því á, að ekki
verið slakað á neinu með bann á
laxveiði í sjó.
Blikur á lofti?
Gjalda ber varhug við fyrirætlun-
um um tilraunaveiði á laxi í sjó til að
kanna útbrciðslu og hegðan íslenska
laxins, eins og það cr rökstutt með.
Víst er að slíkt úthald er stórvara-
samt og myndi líklega leiða til veiði-
skapar á laxi í atvinnuskyni. Inn í
þcssa ntynd má einnig setja kröfu
ýmissa unt að laxveiðimálin og þá
sérstaklega fiskeldismál verði lögð í
hendur þeirra sem fara með sjávar-
útvegsmál. Hætt er við, nieð fullri
virðingu fyrir þeim málaflokki, að
hagsmunagæsla í þágu fisksins, sem
alla tíð hefur verið landbúnaðarfisk-
ur, ef svo má taka til orða, fari lönd
og leið vegna skammsýnna sjónar-
ntiða í tengslum við nýtingu skipa og
búnaðar. Það sterk gæti krafan verið
frá fjársterkum og öflugum þrýsti-
hópi.
eh
Kristján frá Snorrastöðum:
Bjórinn enn
Enn er flutt bjórfrumvarp, og
má segja að mikil sé elja flutn-
ingsmanna. Ég get skilið karl-
mennina, þeir eru heyranlega vín-
dýrkendur í eðli sínu, hvað sem
þeir reyna að telja sjálfum sér og
öðrum trú um. En skáldkonuna
Guðrúnu Helgadóttur skil ég ekki.
Einn besta barnabókahöfund, er
mér sagt. Ég hef ekki lesið hennar
bækur, því miður. Svo undrandi er
ég, að ég leiði hana hjá mér í
eftirfarandi orðum.
Ég þakka Halldóri á Kirkjubóli
erindið, sem mikið snérist um þetta
frumvarp. Það mun reynast erfitt í
þessu sem fleiru að andmæla hon-
um með fullum rökum.
Það hefði þá þótt
heldur fávitaleg upp-
ástunga að vilja bjarga
öllu við með því að
„þynna enn mjaðar-
skömmina“ og flytja
inn bjór. Nóg væri
óhollustan í hinum
óþverranum.
Það á svo sem ekki að bjóða
þetta hnoss á hverri sölukrá. í
gegnum Áfengisverslun ríkisins
skal það fara. En getur ekki skeð
að einhverjir Geir og Jón finni til
samúðar með þeim, sem þurfa að
seilast langt til að ná í hnossið og
flytji frumvarp um að gera þeim
það auðveldara.
Annar hvor flutningsmanna
þessa frumvarps sagði, að ráðherr-
ar og fleiri umsvifamenn þjóðfé-
lagsins sem ferðuðust oft til útlanda
gætu keypt rétt ótakmarkaðan
bjór, en þeir sem heima sitja
fengju ekki dropa. Þetta fannst
honum hróplegt ranglæti heyrðist
mér. Þar er því til að svara, að ég
vænti svo góðs af fyrirmönnum
þjóðarinnar að þeir neyti lítið eða
ekkert þessa réttar síns, og - að
hinu leytinu finnst mér ákaflega
lítið ranglæti gert kyrrsetumönnum
þó bjórinn sé ekki borinn heim til
þeirra.
En finnst nú flutningsmönnum
ekki svolítið hjákátleg rök fyrir
bjórinnflutningi, að ætla að auka
tekjur ríkissjóðs með því - en
draga úr áfengisneyslu ?
Ég man ofboð vel eftir áróðrin-
um fyrir innflutningi sterku vín-
anna um 1930. Honum er bara
snúið við núna. Þá var þetta gutl,
- en svo voru Spánarvínin yfirleitt
nefnd í þá daga - ekki talið mikils
virði. „Maðurerorðinn blindfullur
áður en maður verður kenndur",
sagði fyndinn náungi, og meinti að
sjálfsögðu uppþembdur. Nær væri,
sögðu þeir sem í alvöru töluðu, að
fá sér eitt eða tvö staup af almin-
legu víni og verða sætkenndur, en
þemba sig út á þessu gutli og gera
sig magaveikan.
Það hefði þá þótt heldur fávita-
leg uppástunga að vilja bjarga öllu-
við með því að „þynna enn mjaðar-
skömmina" og flytja inn bjór. Nóg
væri óhollustan í hinum óþverran-
um.
Ég vil að lokum skora á alþingis-
menn að fella þetta ólánsfrumvarp,
og helst svo rækilega að það skjóti
aldrei upp sínum óþurftarkolli.
Kristján frá Snorrastöðum