Tíminn - 24.11.1987, Blaðsíða 8

Tíminn - 24.11.1987, Blaðsíða 8
Þriðjudagur 24. nóvember 1987 8 Tíminn Titninn MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og Framsóknarfélögin í Reykjavík Framkvæmdastjóri Ritstjórar: Aðstoðarritstjóri: Fréttastjórar: Auglýsingastjóri: Kristinn Finnbogason Indriði G. Þorsteinsson ábm. IngvarGíslason OddurÓlafsson Birgir Guðmundsson Eggert Skúlason SteingrímurGíslason Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími: 18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Kvöldsímar: 686387 (tæknideild) og 686306 (ritstjórn). Auglýsingaverð kr. 400 pr. dálksentimetri. Verð í lausasölu 55.- kr. og 65.- kr. um helgar. Áskrift 600.- Tveir Danir Um þessar mundir ber svo til að tveir Danir eru í sviðsljósi á íslandi fyrir afskipti af innstu rótum íslenskrar menningar. Annar þeirra er íslandsvin- urinn Kristján Rask, en hinn Daniel Bruun, liðsforingi. Báðir þessir menn unnu að því á ólíkum forsendum að vernda og geyma þau atriði þjóðmenningar, sem á stundum skipta okkur öllu máli. Rask kom hingað á fyrri hluta nítjándu aldar ánetjaðist íslenskum málefnum með þeim hætti, að ekki væri ósatt að telja hann einn í hópi Fjölnismanna. íslensk tunga var honum sem sannnorrænum manni eitt það dýrmæti, sem ekki mátti víkja fyrir danskri tungu, sem þá sótti mjög á í landinu. Það er vel að nú minnast íslendingar tvö hundruð ára afmælis Rask. Afmælið þessa manns ber upp á vandasama tíma þegar ensk áhrif sækja að tungunni, og mundi ekki saka að fá annan Rask til að segja okkur hvert stefndi um tunguna. Daniel Bruun, liðsforingi kom hingað til lands skömmu fyrir aldamótin, þegar búhættir og híbýla- kostur höfðu setið í líkum skorðum frá landnáms- öld. Ásamt Jóhannesi Klein, arkitekt og málara, fór hann víða um land, og afrakstur þeirra ferða er nú geymdur í Þjóðminjasafni Dana, einhver mesti fjársjóður sem við eigum um forna hætti í landinu. Þessi geymd byggist á ljósmyndum og teikningum þeirra félaga og er með hreinum ólíkindum að umfangi. Nú er komið út fallegt verk, mjög myndskreytt, hjá Erni og Örlygi, eftir Daníel Bruun, þar sem við getum svo að segja stigið inn í fornöldina fyrir tilverknað skýrra ljósmynda og teikninga, og hefur ekki á öðrum stað svo vitað sé verið bjargað öðrum eins minjum. Við rifumst lengi við Dani og töldum að við ættum þeim lítið að þakka. Enda er þessara tveggja manna ekki getið hér til að þakka Dönum sérstaklega. En merkilegt er að þessir tveir Danir hafa að líkindum gert meira fyrir okkur á sviði þjóðmenningar en þótt þeir hefðu verið íslending- ar. Það ber svo að segja upp á sama daginn að þeirra er minnst hér á landi, annars vegna afmælis svo sem vert og skyldugt er, en hins vegna útkomu vandaðs og myndskreytts ritverks um hið gamla ísland. Daniel Bruun var enginn aufúsugestur hér á landi á sinni tíð, í sjálfstæðisbaráttunni miðri, enda kom hann hingað sem fulltrúi „Selskabet for de danske Atlantshavsöer.“ Hann lenti einnig í deilu út af danska fánanum á Þingvöllum, sem var notað gegn honum. Engu að síður vann hann þrekvirki í okkar þágu, og það ljómar af því löngu eftir að selskaber og fánadeilur eru gleymdar. Þeirra tveggja Dana sem hér hefur verið getið mun lengi verða minnst á meðan við látum þjóðmenn- ingu okkur eitthvað varða. Svo undarlega sam- slungin eru málefni þessara tveggja þjóða. GARRI Gerviblaðamennska Um helgina las Garri nýjasta hcfti tímaritsins Mannlíf og í því rækilegt viðtal við Jón Óttar Ragn- arsson framkvæmdastjóra Stöðvar tvö. Reyndar mun þetta viðtal vera eitt af því sem hvað mest er í gangi í umtali manna á meðal þessa dagana, og það kannski ekki síst vegna þess að það er kynnt þannig í blaðinu að þar sé fjallað um líf og ástir þessa manns sér á parti. Nú hefur Garri svo sem enga sérstaka tilhneigingu til að gera gys að framkvæmdastjóranum eða reyna að draga hann niður ■ svaðið, þótt vissulega gefi hann allgóðan höggstað á sér með þessu viðtali. En hitt er annað mál að frammi- staða tímaritsins og blaðamannsins raunar einnig, er ekki beint skóla- bókardæmi um það hvernig á að vinna efni í nútímafjölmiðlun. í stuttu máli er gert mikið úr því þarna hvað viðkomandi maður sé cinstakur persónuleiki og hve gif- urlegan og einstæðan dugnað hann hafi sýnt við uppbyggingu nýju sjónvarpsstöðvarinnar. Einnig eru nánustu cinkamál hans drcgin þarna allrækilega fram í dagsljósið og mikil áhersla lögö á að gera þau eins hádramatísk og frekast er unnt. Mcð öörum orðum er viðtal- ið skrifaö af svo ómenguðum skorti á gagnrýni og af svo innlifaðri persónudýrkun að fá dæmi munu vera um annað eins í íslcnskri blaðamennsku. Á hálum ís Hér fcr þannig ekki á milli mála að bæði tímarit og blaðamaður eru komin út á hálan is. Þó að menn vilji síður en svo vera að gera viðkomandi mann hlægilegan þá hafa nú fleiri stofnað fyrirtæki í landinu og drifið þau upp með Jón Óttar Ragnarsson fram- kvæmdastjóri Stöðvar tvö. dugnaði. Garri viðurkennir að vísu að hann liggur ekki daginn út og daginn inn yfir Stöð tvö, en ekki hefur hann þó getað séð að stofnun og starfræksla hennar hafi verið það gífurlega menningarlega afrek að það verði i framtíðinni skráð gullnu letri á spjöld sögunnar. Þar er meðal annars að því að gæta að þeir eru niargir sem hafa drifið upp atvinnu- og fyrirtækjarekstur í landinu af dugnaði og útsjónarsemi án þess að ástæða hafi þótt til að efna til sérstakrar persónudýrkun- ar á þeim af því tilefni. Hvað mætti til dæmis segja um alla strákana sem alltaf eru að kaupa sér báta, flutningabíla, eða stofna fiskvinnslur og verslanir um allt land og leggja svo nótt við dag í þessum fyrirtækjum sínum? Þess- ir menn fara eftir ósköp eðlilegum markaðslögmálum, reyna að sjá hvar er þörf fyrir þjónustu og atvinnurekstur, verða sér úti um fé, kaupa tæki og hefja rekstur. Djúpsprengjuvidtal Sjónvarpsrekstur er í eðli sínu ekki svo ýkja frábrugðinn til dæmis útgerð eða flutningaþjónustu. í báðum tilvikum þarf að finna markað sem kallar á þjónustu, verða sér úti um atvinnutæki og starfsmenn, og síðan að veita þessa þjónustu. í öllum tilvikum gilda sömu lögmálin, og í fljótu bragði verður ekki séð að neitt sérstakt gildi um Stöð tvö sem geri hana svo sérstaklega frábrugðna öðrum at- vinnurekstri ■ landinu. Það sem fólkið í Mannlífi gerði hins vegar var að slá þessum sjón- varpsrekstri upp sem einhvers kon- ar stórkostlegu afreki, og mannin- um sem stjórnar þessu sem ein- hverjum einstæðum afreksmanni og skarandi langt fram úr öllum öðrum. Svo er hann ■ þokkahót fenginn til þess að segja dálítið frá konum sínum og vinkonum, og úr gerður einn allsherjar hrærigraut- ur. Ástamál manna geta svo sem og vitaskuld verið interessant út af fyrir sig. En eigi þau að standa undir djúpsprengjuviðtali þá þarf nú eiginlega að vcra eitthvað spes við þau og verulega öðruvísi en er hjá öllum hinum. Og ef blaðamað- ur ætlar sér að ná í gott efni og matreiða það þannig að eftir verði tekið þá þarf hann að líka að gæta sín að halda höfðinu köldu. Hann má ckki fara út í það sem sá sakleysingi að hann skoði allt sem fyrir augun ber með rósrauðum gleraugum. Þess háttar er ekki blaðamennska, heldur gerviblaða- mennska. Garri. VÍTTOG BREITT llllllllll lllllll1 Málstaður Stalíns Óttalega hallærisleg umræða um leyniplögg hefur dunið yfir önnum kafið neysluþjóðfélag síðustu vik- urnar. Þrátt fyrirmikinn orðaflaum í mæltu máli og á prenti eru víst flestir litlu nær um hvort leyni- skýrslurnar, sem sífellt er verið að vitna til, upplýsi eitt eða annað sem ekki var vitað fyrir, hvað þá að íslenskir valdamenn hafi gerst föðurlandssvikarar fyrir einum 40 árum, eins og verið er að rembast við að sýna fram á af óvönduðum rógberum. Skýrslurnar sem eiga að afhjúpa eitthvað leynilegt ráðabrugg eru samdar af bandarískum embætti- smönnum og lýsa fyrst og fremst skoðunum þeirra á íslenskum málefnum á eftirstríðsárunum og um mikilváegi þess að ísland haldi áfram að teljast meðal vestrænna þjóða. Reynt er að gera tortryggilegt að bandarískir embættismenn hafi reynt að átta sig á ástandi mála á tslandi og sett saman skýrslur. Að íslenskir stjórnmálamenn hafi rætt við sendimenn Bandaríkjastjórnar er afgreitt sem föðurlandssvik. Það er reyndar stórfurðulegt að ekki skuli vera vitnað til íslenskra vald- hafa í þessum plöggum, sem ætla mætti að væri eðlilegt. Kalda stríðið Þjóðviljinn hefur verið iðinn við að leggja út af hugrenningum am- erísku embættismannana. Um helgina birtist þar enn ein langlok- an um CIA- njósnir á íslandi, og er skýrsla frá 1949. Þar velta Amerík- ananir m.a. fyrir sér hugsanlegri valdatöku kommúnista á íslandi, og er ekki vitnað til eins einasta íslendings í því sambandi. í öllu því flóði „nýrra upplýs- inga“ og útlistana þeim samfara, er aldrei minnst orði á hvernig um- horfs var í heiminum á þeim tíma sem um er að ræða. Skammt var frá lokum heims- styrjaldar og hraðri afvopnun vest- urveldanna. í ljós hafði komið að Sovétríkin höfðu aukið vígbúnað sinn af fullum krafti og lögðu undir sig lönd og þjóðir sem aldrei fyrr. Stalín karlinn var í fullu fjöri og var óskeikull leiðtogi kommúnista um allan heim, ekkert síður á íslandi en annars staðar. Sovétríkin gerðu hernumin lönd að hjálendum sínum og ráðskuðust með landamæri að vild. Innlimun Eystrasaltsríkjanna byggðist á samningi við nasista og kommún- istastjórnum var þröngvað upp á allarþjóðirsemlentu undir járnhæl Sovétríkjanna. Valdaránið íTékk- óslóvakíu var gert 1948 og voru það ófagrar aðfarir. Loftbrúin til Berlínar kom í veg fyrir að ofbeldi kommúnista þar næði til- ætluðum árangri. Austur-Asía log- aði í styrjöldum og ofbeldisverk- Föðurland í austri í öllum löndum handan járn- tjaldsins var gengið á milli bols og höfuðs á öllum þeim sem ekki sættu sig möglunarlaust við ótak- mörkuð yfirráð Sovétríkjanna og lutu vilja þeirra og valdi í einu og öllu. Kommúnistar, hvar í sveit sem þeir voru settir, litu á Sovétrík- in sem sitt föðurland og Stalín hinn mikla foringja í blíðu og stríðu. Þeir sem settu sig upp á móti vilja hans voru taldir þjóðníðingar og glæpamenn. í þessu andrúmslofti kalda stríðsins treystu vestrænar þjóðir böndin sín á milli til varnar lýðræði og áframhaldandi útþenslu heims- kommúnismans og heimsvalda- stefnu Sovétríkjanna. Hún byggð- ist á hugmyndafræði um alræði öreiganna og sósíaliskri al- þjóðahyggju. í þessum trúarbrögð- um var einhvers konar þjóðernis- hyggja einn af hornsteinunum. En skilgreiningin á henni var álíka þokukennd og útlistunin á heilög- um anda í annarri vel þekktri trú. Undir yfirskini þjóðernishyggju djöfluðust kommúnistar með kjafti og klóm gegn allri samvinnu vest- rænna þjóða til að sporna við ofbeldisstefnu Sovétríkjanna og fylgifiska þeirra. Það er í rauninni hlálegt að sporgöngumenn þeirra sem voru innvígðir í söfnuð Stalíns skuli telja sér til framdráttar að fara að rifja upp atburði kalda stríðsins. En þeir skáka í því skjólinu að segja aldrei nema hálfa sögu og sverta ímynd lýðræðisríkjanna, en gleyma viljandi hlutdeild kommún- ista að styrjöldinni miklu sem kennd er við kulda. 1 moldviðrinu um löngu birt „Ieyniplögg" eru atburðir Iiðins tíma rifnir úr öllu samhengi, lífs- eigur rógur rifjaður upp, stalínistar gerðir að þjóðræknum ættjarðar- vinum en andstæðingar þeirra að þjóðníðingum. Heimildirnar sem notaðar eru til að sverta íslenska stjórnmálamenn eru fengnar frá embættismönnum Trumans forseta, sem kommarnir sögðu á sínum tíma að gætu ekki satt orð talað og var trúandi til alls nema góðs. Upphlaupið um leyniplöggin hans Trumans og matreiðslan á þeim sýnir að málstaður Stalíns á enn góða liðsmenn. OÓ

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.