Tíminn - 02.02.1988, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 2. febrúar 1988
Tíminn 7
Raisa kemur til sögunnar:
- Brúðkaup á stúdenta-
garðinum
Háskólastúdentar í Moskvu
bjuggu við þröngan kost á þessum
árum. Fyrstu 3 árin bjó Gorbatsjov
á Stromynka stúdentagarðinum,
sem var til húsa í fyrrum hermanna-
skálum frá 18. öld. Þar voru 10.000
stúdentar til húsa, 8 eða fleiri í
hverju herbergi og höfðu sameigin-
legt eldhús og þvottahús á hverri
hæð. En þrátt fyrir þrengslin og
skortinn á svigrúmi tókst stúdentun-
um koma því þannig fyrir að þeir
gætu átt sín ævintýri í friði. Herberg-
isfélagar Gorbatsjov höfðu þann
háttinn á að í hverri viku skyldi hver
þeirra hafa herbergið út af fyrir sig
eina klukkustund, sem þeir gætu
notað til að fá stúlkur í heimsókn.
Og það var einmitt á stúdenta-
garðinum sem Mikhaíl kynntist
fallegu stúlkunni Raisa Maximovna
Titorenko. Hún var greind og
vinsæl, lærði heimspeki og var ári
yngri en hann. Mlynar rifjar það upp
að Mikhaíl átti í upphafi marga
keppinauta um ástir hennar en fór
með sigur af hólmi. Þau giftu sig
snemma árs 1954 og héldu upp á
brúðkaupið í einu horni matsalarins
með u.þ.b. 30 skólasystkinum
sínum. Brúðkaupsnóttinni eyddu
þau í herbergi Mikhafls, en félagar
hans höfðu komið því þannig fyrir
að þeir yrðu fjarverandi þá nótt.
Næsta dag hélt Raisa á sitt eigið
herbergi og virku dagamir runnu
upp á ný. Margir mánuðir liðu þar
til þau fengu húsnæði og gátu stofnað
heimili.
Starfsmaður Komsomol á
háskólaárunum
Þó að Gorbatsjov sé lögfræðingur
að mennt hefur hann aldrei unnið
sem slíkur enda hefur hugur hans
alltaf staðið til stjómmála. Strax á
unga aldri, í Privolnoye, var hann
orðinn meðlimur æskulýðshreyfing-
ar flokksins Komsomol og vopnaður
meðmælum frá flokksvélinni í
Stavropol gerðist hann starfsmaður
hreyfingarinnar við lagadeild há-
skólans 1952. Um svipað leyti varð
hann fullgildur félagi Kommúnista-
flokksins. Honum var fengið það
starf að sinna áróðri og hlýða á
kvartanir íbúanna í verkamann-
ahverfi í Moskvu.
Þeim sem þekktu hann á þessum
árum ber saman um að hann hafi
fylgt sannfæringu sinni í starfinu.
Hann var tómlátur um að sinna þeim
málum sem honum féll ekki í geð,
Raisa Gorbatsjov hefur vakið at-
hygli og aðdáun hvar sem hún
hefur komið. Hún er fædd í Síberíu
en segir í viðtölum að hún sé
hreinræktaður Rússi. Sú saga er
sögð að þegar þau hjón voru í
kvöldverðarboði hjá Margaret og
Denis Thatcher 1984 hafi talið
borist að „hinum vinnandi
stéttum“. „I mínu landi tilheyrum
við öil hinum vinnandi stéttum,“
sagði aðalrítarinn. „Nei, við gerum
það ekki,“ sagði kona hans snöggt.
“Þú ert lögfræðingur“.
Myndin er tekin þegar Raisa
kom tíl Islands 1986 og birtist með
greininni ■ Time.
en hinum sinnti hann af heilum hug.
Þeir sem ekki fylgdu honum þar að
málum höfðu fulla ástæðu til að
óttast hann og einn samstúdentinn
minnist þess að þegar Gorbatsjov
komst að raun um að einhver skóla-
systkin áttu foreldra í pólitískri
útlegð, hefði hann farið fram á að
þau yrðu rekin úr Komsomol og
jafnvel háskólanum líka. Og franski
sérfræðingurinn í Sovétmálum
Michel Tatu, sem nú vinnur að ritun
: ævisögu Gorbatsjovs, heldur því
fram að hann hafi ekki látið sitt eftir
liggja í eitruðum andgyðinglegum
áróðri í ræðum sínum þegar Stalín
fór í síðustu herferð sína gegn gyð-
ingum rétt fyrir dauða sinn 1953.
Mlynar ber ekki á móti þessu en
segir að Gorbatsjov hafi aldrei ofsótt
neinn einstakan.
Á Stavropol-svæðinu
í 23 ár
- hvað gerði hann þar?
Gorbatsjov útskrifaðist úr há-
skólanum 1955 en þá voru umróts-
tímar í Sovétríkjunum. Stalín var
fallinn frá og Krústjoff tekinn til við
að vinda ofan af illverkum hans. Þá
tók Mikhaíl sig upp frá Moskvu
ásamt Raisu og fluttist til Stavropol-
svæðisins. Þar dvöldust þau næstu 23
árin. Blaðamaður Time segir að
hvað erfiðast sé að safna upplýsing-
um um hvað Gorbatsjov aðhafðist
þessi ár en vitað er að frami hans
innan flokksins var skjótur og 1970
var hann orðinn aðalritari flokksins
á Stavropol-svæðinu, þar sem búa
2,4 milljónir manna. í leiðinni viðaði
hann að sér mikilli þekkingu í land-
búnaðarmálum. Hann kynnti sér
þau gegnum bréfaskóla og 1967 lauk
hann háskólaprófi í landbúnaðarvís-
indum. Frá þessum árum er þó til ein
og ein frásögn af manninum Mikhaíl
Gorbatsjov.
Fómarlamb Stalíns
skrifar Gorbatsjov bréf
- þýski rithöfundurinn Horst Bienek fer fram á að dómur yfir sér verði ógiltur
Nú er ekki um annað meira talað
um allan heim en aðalritara sov-
éska Kommúnistaflokksins Mikha-
il Gorbatsjov og endurbótastefnu
hans. Hann hefur afneitað stefnu
og grimmd Stalíns sáluga og hefur
látið í veðri vaka að hann vilji bæta
fyrir ranglæti og misgerðir Stalíns.
En þar á leiðtogi Sovétríkjanna
mikið verk fyrir höndum og ekki
víst að honum sé það svo ljúft
þegar allt kemur til alls.
Ekki alls fyrir löngu skrifaði
jafnaldri Gorbatsjovs honum bréf
þar sem hann fór fram á leiðrétt-
ingu sinna mála en hann hafði
ungur og saklaus - að eigin sögn -
orðið fórnarlamb þess leiða siðs
Stalíns að safna saman alsaklausu
fólki í Austur-Evrópulöndum á
árunum eftir síðari heimsstyrjöld-
ina og verða sér þar með úti um
ókeypis vinnuafl í Síberíu og á
öðrum góðum stöðum í Sovétríkj-
unum. Bréfritarinn er þekktur
þýskur blaðamaður og rithöfund-
ur, Horst Bienek, nú búsettur í
Munchen.
Horst Bienek segir svo frá að á
árunum eftir stríðið hafi hann haft
búsetu í Potsdam en haldið sig
jöfnum höndum í Austur- og Vest-
ur-Berlín. Hann las pólitísku mál-
gögn yfirvalda í báðum borgar-
hlutunum, stundaði háskólabóka-
söfnin báðum megin og naut leik-
sýninga jafnt í Austur- og Vestur-
Berlín. Hann leit á sig sem eksist-
entialista og tók fullan þátt í því
félagslífi sem honum féll, hvorum
megin markanna sem var. Hann
segir sig og félaga sína hafa verið
nægilega eigingjarna til að vilja
njóta þess besta sem á boðstólum
var hvar sem það væri að finna.
Að vísu var hann ekki marxisti,
sætti sig ekki við öll þau boð og
bönn sem listin var beygð undir í
Austurblokkinni. En hann átti sér
samt einskis ills von þegar hann var
skyndilega tekinn fastur 7. nóv-
ember 1951. Við yfirheyrslur var
hann ekki beint pyntaður, þó spýtti
hann einhverjum tönnum. Eftir
fimm mánaða yfirheyrslur fór mál
hans fyrir „rétt“ og tók afgreiðsla
þess ekki nema hálftíma enda var
enginn verjandi til að flækja málið.
Dómurinn hljóðaði upp á 25 ára
nauðungarvinnu og svo var haldið
af stað -fyrst til Moskvu í fangalest
og þaðan í flutningalest í gæslu
vopnaðra varða, ásamt fjölda póli-
tískra fanga frá Sovétríkjunum og
löndum Austur-Evrópu. Áfanga-
staðurinn var Workuta í Síberíu
þar sem árið 1952 voru u.þ.b. 30
vinnubúðir og í hverjum 3000
nauðungarvinnufangar. Þar vann
hann í kolanámu í fjögur ár.
Þrátt fyrir dauða Stalíns 1953 og
handtöku og líflát Bería í desem-
ber það ár (fyrir að hafa brotið
gegn lögum sósíalismans) varð
engin breyting á högum fanganna,
sem höfðu verið dæmdir í nauð-
ungarvinnu í Síberíu í nafni Bería.
Fangarnir fóru þess vegna í verkfall
í júlí 1954 sem var brotið á bak
aftur eftir 11 daga þegar sérsveitir
úr leynilögreglunni, undir stjórn
rússneska saksóknarans í Nurn-
bergréttarhöldunum, Rudenko, •
skaut á fólkið með vélbyssum. 50
voru drepnir og 300 særðir.
Loks í árslok 1955 voru þýsku
pólitísku fangarnir látnir lausir,
ásamt dæmdum þýskum stríðs-
föngum, samkvæmt náðunarsamn-
Þýski blaðamaðurinn og rithöfundurinn Horst Bienek er jafnaldri
Gorbatsjovs. Hann vill fá ógiltan ranglátan dóm sem felldur var yfir
honum 1951.
ingi sem Adenauer og Krústjoff
gerðu með sér.
„Ég vil fá endurreisn vegna þess
að ákæran var bæði fölsuð og
tilbúin og refsingin gerræðisleg,"
segir Horst Bienek í bréfi sínu.
Hann segist hafa verið ákærður
fyrir að hafa flutt með sér svæðis-
símaskrá um Potsdam til Vestur-
Berlínar. Saksóknari krafðist 20
ára nauðungarvinnudóms fyrir
það. Þá var hann ákærður fyrir að
hafa haft í fórum sínum andsovésk-
ar bókmenntir, þ.e. eintök af Der
Spiegel, Stern og Die Zeit. Það
bætti ekki úr skák fyrir honum að
í þessu tölubiaði af Die Zeit var
skopmynd af Stalín. Fyrir þessa
forboðnu blaðaeign krafðist sak-
sóknari dóms upp á 10 ára nauð-
ungarvinnu í viðbót. ÞriðjífiMer-
uatriðið var að Horst Bienifk'h'lífði
tekið þátt í félagsskárjiT-sem ynni
gegn Sovétn'kjtínuínV é?n "jáfnvel
dómarinn varð áð fiMSM'é að^ékki
væri fótur fyrir þeirrí&læSrii. 3® ári»
dómurinn varsy p á Wkrttu sáinífúr
lækkaður í 25'áÉ'
Þessi dómúr ftendufl ra'uuiám
ennþá þrátt fyr*»ííðuj|i4a J9$5..A
skjölum BieneSs júss-
neskan stimpiff swul stendur
„Geymist alltaf . Etfþ®5ef éinmitt
það sem Bienek kaejir sig ekki um.
Hann ítrekar að geðþóttadóm af
þessu tagi og svó þungan, sem þar
að auki stríði gegd lögum sósíal-
ismans, eigi enginn að þurfa að
geyma alltaf.
„Þess vegna, háæruverðugi hr.
aðalritari, fer ég fram á opinbera
ógildingu á dómnum og endur-
reisn,“ skrifar Horst Bienek í bréfi
sínu til Gorbatsjovs.