Tíminn - 02.02.1988, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Þriðjudagur 2. febrúar 1988
AÐ UTAN
Enn um megrunarkúra:
Getur feitt fólk ekki
flúið örlög sín?
f nýlegu tölublaði af enska viku-
blaðinu Woman er grein um hið
eilífa viðfangsefni megrunarkúra,
en þar kemur fram nýstárleg kenn-
ing sem kannski gæti orðið til
huggunar þeim sem sífellt leggja á
sig ómælt erfiði og afneitun til að
viðhalda einhverri æskilegri þyngd,
en reka sig sí og æ á að þyngdin vill
leita í saina farið og áður ef aðeins
er slakað á. Það eru John Galloway
læknir og Penny Chorlton sem
hafa tekið greinina saman og við
birtum hér útdrátt úr henni.
Allir f kúr eftir jólaátið!
- en til hvers?
Á ölluin tímum, og þó sennilega
aldrei í eins miklum mæli og nú rétt
eftir rnesfu áthátíð ársins, eru mill-
jónir máíína og kvenna víða um
heim í ejnhvers konar megrunar-
kúr í þeirri von, stundum örvænt-
ingarfullri, að þcim takist að losna
við nokkur kíló. Kenningin segir,
og þá tökum við ekki mið af öllum
þeim tegundum megrunarkúra sem
á boðstólum eru, að besta aðferðin
til að léttast sé að borða minna -
og þar með neyta færri hitaeininga,
og hreyfa sig meira - til að brenna
hraðar þeim hitaeiningum sem lík-
aminn hefur neytt.
Því miður er það svo hvað marga
varðar að þetta er ekki svona
einfalt. Aðeins fáum þeirra sem
berjast við aukakílóin tekst að ná
æskilegri þyngd til frambúðar.
Þeim kann að vísu að takast að
komast í æskilega þyngd um stund-
arsakir en þeir eru ekki fyrr farnir
að taka upp eðlilega matarhætti en
þeir eru orðnir jafnþungir og fyrr.
Eru megrunarkúrar
fitandi?
Eina kenninguna sem á að skýra
þetta fyrirbæri er að finna í bókinni
„Dieting Makes You Fat“ (Megr-
unarkúráf ‘eru fitandi) þar sem
höfundarnir halda því fram að
þetta byggist allt á efnaskiptum og
hversu hratt líkaminn brenni um-
framorkúnni.
Nú loksins eru læknisfræðirann-
sóknir áð Mða í ljós einhver svör
við þessp*. faú hafa sumir vísinda-
menn íTxíVrrí grein myndað sér þá
skoðun! ;fd lieilinn kunni að hafa
innbyggharf stilli, sem ákveður
hversu mikiðeinstaklingurinn skuli
vega offifr&iýegna borði maðurinn
nákvænftffEaJiað sem til þarf til að
halda þ^jm^yngd.
Pað fptflfjcja þessari hugmynd
við hiKfsínli á miðstöðvarkerfi
húsa. HHaOTgið sem stillt er á helst
nokkumTOffinn það sama hvaða
breytingírmFsem hitinn utandyra
kann að táíka. Það hefur lengi verið
vitað aðftlíkáminn stjórnar eigin
hita á saa» hátt. Þegar fólk „fær
hita“ heftirþaðgerst að „hitastillir"
hans hefaitA'erið stilltur aðeins of
hátt. srsfff
-VissJkí
Er líkaminn með
„fftustilli“ rétt
eins og „hitastilli“?
Segjumrsem svo að auk hitastill-
isins sé líkaminn búinn „fitustilli"
sem stjórnafþyngdinni. Ef þetta er
tilfellið væriástæða þess að einhver
er feitur sú að fítustillirínn er
stilltur nokkuð hátt. Gæti þetta
verið rétt,2, Sumir vísindamenn
telja að margt bendi til þess. Þetta
gæti skýrt hvers vegna feitt fólk á í
vandræðum með að léttast.
Eitt er ólíkt með því að „fá hita“
og vera of þungur. Þegar fólk fær
hita er það álitið vera veikt og því
er gefið aspirín til að lækka hitann.
Engum dytti í hug að lækka hitann
með því að breyta um hegðun.
Öðru máli gegnir ef fólk er of feitt.
Þá er því sagt að það verði að
borða minna, og ef það fari ekki
eftir því sé það bara vegna þess að
það vilji ekki grennast eða skorti
viljaþrek.
Auðvitað þarf ekki nýjustu
læknavísindi til að segja okkur að
fólk er of þungt vegna þess að það
hefur borðað of mikið. Og ef það
heldur áfram að fitna eða er áfram
jafnfeitt þegar það vildi gjarna
grennast eða læknirinn hefur sagt
því að léttast, þá borðar það enn
of mikið. Það er sama hversu
„vísindalegur“ megrunarkúrinn er
eða hversu dýr, hann hefur engin
áhrif nema því aðeins að fólk borði
minna en það gerði áður. Margt
grenningarfæðið hefur einungis
áhrif vegna þess að það er ekki
mikil næring í því, það væri jafn-
áhrifamikið að borða einfaldlega
minna.
Margt feitt fólk virðist
ekki geta borðað minna
Það sem vandanum veldur er að
margt feitt fólk virðist ekki geta
borðað minna. Því kann að líða illa
þegar það er svona feitt en því
líður jafnilla þegar það reynir að
grenna sig. í verstu tilfellum, þegar
heilsa fólks er alvarlega í hættu
vegna þess að það er alltof þungt,
binda læknar stundum „band“ utan
um belginn á því til að það finni til
sársauka ef það heldur áfram að
fitna. Örþrifaráðið er svo að sauma
saman á því kjálkana til að gera því
ókleift að neyta fastrar fæðu.
Það Ieikur enginn vafi á því að
þessar aðferðir eru árangursríkar -
meðan þeim er beitt. En strax og
þessar varnir eru fjarlægðar fara
margir að borða um of aftur og
þyngjast samkvæmt því. T.d. voru
200 manns, sem þjáðust af offitu,
lagðir inn á sjúkrahús fyrir 10 árum
og neyddir til að léttast allharka-
lega til að bæta heilsuna. En tveim
til þrem árum seinna hafði helm-
ingur þessa fólks unnið aftur upp
allan þungann sem það hafði misst.
Aðeins 7 þeirra hafði tekist að
halda sig við neðri mörkin.
Skýringar á ófórum
margs megrunarkúrsins
Eitt er það vandamál sem of feitt
fólk þarf að stríða við. Það dugir
því ekki til til að léttast að borða
einfaldlega minna. U.þ.b. þrír
fjórðu hlutar þeirrar fæðu sem við
borðum nýtist sem orka og meiri-
hlutinn af afganginum fer í að
hreyfa sig og halda á sér hita. Því
sem þá er afgangs safnar líkaminn
saman sem glýkógen (svipað
sterkju) eða í formi fitu. Nægar
birgðir af glýkógen til að sjá fyrir
orku í 1-2 daga er geymd í lifur og
vöðvum. Glýkógen geymist með
miklu vatni. Þetta er skýringin á
því sem oft dregur kjark úr fólki
þegar það byrjar á megrunarkúr.
1 upphafi léttist það heilmikið.
Það er vegna þess að það klárar
fyrst glýkógenið og losar sig við
vatnið. Eftir nokkra daga breytir
hins vegar líkaminn hluta af fitu-
birgðunum í glýkógen og þar sem
það inniheldur vatn, kemur fyrir
að líkamsþunginn aukist þá. En ef
megrunarkúrnum er haldið áfram
fer að ganga á fitubirgðirnar og þá
léttist fólk raunverulega.
Fitufrumur ráða hvar
fitan sest á líkamann
Fitan er geymd í sérstökum
frumum. Það fer eftir því hvar
þessar frumur eru niðurkomnar í
líkama hvers og eins hvar einstakl-
ingnum hættir til að fitna, hvort
það er um mittið, bakhlutann eða
á fótleggjunum. Það kemur í sama
stað niður hvers konar fæði fólk
borðar, þegar það er búið að nota
þann hluta sem líkaminn þarf og
síðan fylla glýkógengeymslurnar
verður afgangurinn að fitu. Ef fólk
borðar ekki nógan mat, breytist
glýkógenið fyrst í orku og síðan
fitan.
Samt sem áður léttist margt of
feitt fólk ekki mikið, jafnvel þó að
það borði miklu minna en áður.
Það lítur út fyrir að líkaminn vilji
bara frekar nota minni orku en að
breyta fitubirgðunum í orku. Það
virðist sem líkaminn leitist við að
halda þyngdinni eins óbreyttri og
hægt er.
Staðreyndin er sú að það virðist
vera almenna reglan að þó að
þyngd manna sé mjög mismunandi
frá einum einstaklingi til annars,
helst þyngd flestra því sem næst
óbreytt eða tekur mjög hægum
breytingum. Margt grannt fólk
heldur óbreyttu holdafari án þess
að vinna að því vísvitandi, það
virðist bara borða rétt magn. Og
það þó að þörfin breytist eftir veðri
og því hversu mikið fólk hreyfir
sig, en sem kunnugt er nýtist
fæðuorkan við að halda á sér hita
og hreyfa sig.
Þessi staðreynd er athyglisverð.
Eðlilegt, hraust fólk hefur verið
sett á megrunarkúra til langs tíma
og hefur lést um mörg kíló. En það
er ekki fyrr hætt kúrunum en
þyngdin er komin í gamla horfið.
Aðrir sjálfboðaliðar í tilraunum,
sem hafa fengið tvisvar til þrisvar
sinnum meiri mat en þeir eru
vanir, þyngdust um mörg kíló, en
þeirra þyngd var líka komin í
gamla farið jafnóðum og þeir tóku
aftur upp eðlilegt mataræði.
Ef ekki væru
harðstjórarnir
heilsan og tískan...
Niðurstaðan er sú að ef fólk er
tiltölulega grannt og borðar rétt
mátulega til að halda þeirri þyngd,
virðist það vera eðlilegir lifnaðar-
hættir. Vandamálið kemur upp
vegna þess að þessi staðreynd gildir
jafnt um feitt fólk og grannt.
Auðsjáanlega skipti þetta engu
máli ef ekki kæmi tvennt til. í
fyrsta lagi: Hjá of þungu fólki
getur heilsan verið í veði. Og í
öðru lagi leggur tískan ofuráherslu
á að fólk skuli vera grannt. í
sjónvarpi, kvikmyndum, tímarit-
um og auglýsingum er stöðugt
hamrað á ímynd grönnu konunnar
og ekki fer á milli mála að svona
eiga konur að líta út.
Vítahringurinn:
samviskubit og skömm-
ustutilfinning vegna
offitu veldur meira áti
Margir femínistar, þ.á m. Susie
Orbach, sem hefur skrifað bókina
„Fat is a Feminist Issue“, halda því
fram að þessi stöðugi þrýstingur
komi þeirri hugmynd inn hjá kon-
um að þær eigi að skammast sín og
hafa samviskubit af því að vera of
holdugar en þessi tilfinning eigi
einmitt sjálf sök á því að þær verði
of feitar. Hins vegar fyndu konur
fljótlega sína réttu þyngd ef þær
skildu sálfræðilegar ástæður þess
að þær borða of mikið.
Það sem hún er að segja þarna
er að allir hafa sína eðlilegu þyngd,
þeir eiga að sætta sig við hana og
hætta að hafa áhyggjur, hvort sem
sú þyngd er mikil eða lítil.
I augum margra kvenna virðist
þetta ekki vera mjög skynsamleg
ráðlegging. Það verður líka að
horfast í augu við það að eðlileg
þyngd sumra kvenna kann að vera
mjög mikil og það hlýtur að vera
mjög erfitt líkamlega og er áreið-
anlega heilsuspillandi að vera alltof
þungur.
Lausnin fólgin í lyfi?
Áður fyrr var því trúað að líkam-
inn stjórnaði sjálfur þyngd sinni
þannig að hann leitaðist við að
vera nokkuð léttur og þegar hann
yrði of þungur væri það vegna þess
að þessi stýring hefði bilað. Hug-
myndin um fitustillinn kollvarpar
þessari kenningu. Það kann vel að
vera að margt of þungt fólk sé í
stöðugri baráttu gegn fitustillinum
stnum sem leitast við að halda
þunga þess miklum. Ef þetta er
tilfellið er mögulegt að eina lang-
tímalausnin fyrir margt of þungt
fólk gæti falist í lyfi sem stillti
fitustillinn á lægra stig. En slíkt Iyf
yrði að taka ævilangt, það myndi
ekki setja fitustillinn í eitt skipti
fyrir öll. Og slíkt lyf er ekki til enn
sem komið er.
Að lokum er fólki bent á að hafa
hugfast að margt feitt fólk borðar
ekkert meira en margir þeir sem
grennri eru. Það sem vantar er
meiri skilningur og samúð í garð
þeirra holdugu, en ekki að vera
sífellt að ala á samviskubiti og
sektarkennd þeirra.
Alltaðþví 30.000
megmnarkúrskenningar!
Dr. Maria Simondson, prófessor
við John Hopkins háskólann í
Maryland í Bandaríkjunum hefur
gert könnun á fjölda þeirra megr-
unarkúra sem hafa verið settir
saman í tímans rás. Þeir reyndust
vera 29.068! En þegar hún virti þá
betur fyrir sér komst hún að þeirri
niðurstöðu að öllum þessum þús-
undum kúra mátti skipta niður í 6
flokka, þ.e.:
Megrunaraðstoð, t.d. pillugjöf
Föstu
Kolvetnaríka/trefjaauðuga kúra
Kolvetnafátæka/próteinauðuga
kúra
Prótein í fljótandi fornii
Töfraformúlur og - tæki
Dr. Maria Simondson er yfir-
maður þeirrar deildar háskólans
sem fæst við „heilsu, þyngd og
streitu". Hún hefur athugað alla þá
kúra sem á boðstólum eru í Banda-
ríkjunum og Bretlandi og komst
að þeirri niðurstöðu að innan við
6% kúranna geri nokkurt gagn. Og
það sem verra er, 13% kúranna
reyndust geta verið beinlínis hættu-
legir.
Aukakílóin eru mörgum erfið. Nú er komin fram ný kenning um orsakir
offitu sem kannski gerir fórnarlömbin sáttari við örlög sín.