Tíminn - 02.02.1988, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 2. febrúar 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
llliilillliW
llll
Árni Benediktsson:
SAGA UM SÖGU
Á nokkrum stöðum í Reykjavíkurborg er dundað við
það löngum stundum að ákveða hvað hugsað er og talað í
Sambandi ísl. samvinnufélaga. Úr þessu verða oft hinar
kynlegustu sögur, margar bráðskemmtilegar fyrir þá sem
til þekkja. AUar þessar sögur eiga það sameiginlegt að vera
gerðar annaðhvort af illkvittni eða vanþekkingu.
Það er nú svo að þessum sögum er sjaldnast ætlað að
koma fyrir almenningssjónir þannig að hendur festi á. Þær
þola ekki dagsins Ijós og verður því að hafa þær yfir í
skúmaskotum og helst ekki undir vitni. En nú hefur
brugðið út af og ein slík saga hefur komist á prent og það
ekki í einu dagblaði heldur tveimur. Ef til vill þurfti ekki
að gæta hennar eins vel og margra annarra þar sem hún er
meðal þeirra saklausustu.
Um gengisfellingu
Um og fyrir mitt síðasta ár fór
öll efnahagsstarfsemi hér á landi úr
skorðum og á örfáum vikum versn-
aði rekstrarafkoma útflutningsat-
vinnuveganna þannig að útlit varð
mjög alvarlegt. Formaður Félags
ísl. iðnrekenda hófst handa þegar
um það bil þrír mánuðir lifðu
ársins við að sýna fram á að
gengisfelling væri óhjákvæmileg.
Þessi afstaða hans var eðlileg.
Kostnaður innanlands hafði aukist
mjög mikið umfram verðbreyting-
ar iðnaðarvara á erlendum
mörkuðum og staða útflutnings-
iðnaðarins var orðin mjög slæm.
Hins vegar verður vandi íslensks
útflutningsiðnaðar ekki leystur
með gengisskráningu einni saman
og þær hugmyndir sem iðnaðarráð-
herra setti nýlega fram á fundi í
Heimdalli um að miða gengis-
skráninguna fremur við útflutn-
ingsiðnaðinn en sjávarútveginn og
gengið verði því varanlegra lægra
skráð en ella, eru því tæpast raun-
hæfar.
Sá sem þetta ritar varð til þess á
opinberum vettvangi að halda því
fram að gengisfelling kæmi ekki til
greina við þær aðstæður, sem voru
í októberbyrjun. í fyrsta lagi vegna
þess að áhrif hennar myndu eyðast
á örstuttum tíma. Ljóst var að
bróðurpartur hennar færi strax út í
fiskverðið vegna þess að það var
frjálst og deilur stóðu um það.
Vextir myndu hækka. Gífurlegar
kröfur voru um launahækkanir og
var þeim kröfum fyrst og fremst
beint að fiskvinnslunni. í öðru lagi
vegna þess að þegar þensla er mikil
verður gengisfelling til að auka á
þensluna. Á þessum tíma var einn-
ig mögulegt að ríkisstjórn, sem
nýlega var sest að völdum, hefði
hug á að taka af skarið í efnahags-
málum, leiðrétta það misræmi sem
orðið var á mörgum sviðum, draga
úr kostnaði útflutningsatvinnuveg-
anna, einbeita sér að því að draga
úr þenslunni og minnka þannig
þörfina fyrir gengisfellingu.
Afkoman versnar
Síðan þetta var hefur margt
gerst. í fyrsta lagi hefur dollarinn
haldið áfram að veikjast, var yfir
39 krónur, en hefur að undanförnu
verið á milli 36 og 37 krónur. Þetta
hefur veikt stöðu útflutningsat-
vinnuveganna, sérstaklega fryst-
ingarinnar. Þá hafa vextir haldið
áfram að hækka. Þetta hefur aukið
þörfina á að auka tekjurnar í
krónutölu, annaðhvort með geng-
isbreytingu eða á einhvern annan
hátt. Nú er einnig orðið mögulegt
að breyta genginu án þess að það
hafi sömu þensluáhrif. Og eftir því
sem lengra líður verða mögu-
leikarnir færri þannig að að lokum
stendur engin leið opin nema
gengisfelling.
Þegar kom fram á vetur fór að
fjölga þeim röddum, sem töldu að
ekki yrði hjá því komist að lækka
gengið. Meðal þeirra sem það
sögðu voru framkvæmdastjóri
Vinnuveitendasambands fslands
og framkvæmdastjóri Sjávaraf-
urðadeildar SfS. Á aðalfundi Sam-
bands fiskvinnslustöðvanna, en
það er deild í Vinnuveitendasam-
bandinu, var talið nauðsynlegt að
gripið yrði til ráðstafana og var
m.a. bent á að raungengi ísl.
krónunnar hefði hækkað mjög að
undanförnu.
Nokkrum dögum síðar var hald-
inn almennur félagsfundur í Félagi
Sambandsfiskframleiðenda, en
innan þess eru þau frystihús sem
Sjávarútvegsdeild SÍS selur fyrir. Á
þessum fundi var talið eðlilegast að
íslensk útflutningsfyrirtæki sætu
við sama borð og önnur fyrirtæki
hér á landi á þann hátt að framboð
og eftirspurn væri látin ráða verði
á gjaldeyri. Ef stjórnvöld treystu
sér ekki til að verða við þeirri
sjálfsögðu ósk var á það bent að
nauðsynlegt væri „að miða gengis-
skráninguna við að útflutningsat-
vinnuvegirnir verði reknir með
eðlilegum hagnaði". í þriðja lagi
var á það bent að raungengi ísl.
krónunnar hefur hækkað mjög að
undanförnu.
Mismunur á afstöðu?
Afstaða Sambands fiskvinnslu-
stöðvanna til gengisfellingar
endurspeglast væntanlega í þessum
orðum: „Raungengi verður að taka
tiliit til útflutningsatvinnuveganna
og viðskiptajafnvægis við útlönd“.
Afstaða Félags Sambandsfisk-
framleiðenda til gengisfellingar er
þannig orðuð, eins og fram hefur
komið héraðframan: „...nauðsyn-
legt að miða gengisskráninguna
við að útflutningsatvinnuvegirnir
verði reknir með eðlilegum hagn-
aði“.
Það má hverjum manni vera
ljóst að þetta er sama afstaðan,
enda er enginn munur á þörf
frystihúsa til tekjuaukningar í ísl.
krónum eftir því hvort þau eru í
einum sölusamtökum fremur en
öðrum.
Margt fór að gerast
En nú fór ýmislegt að gerast.
Um leið og sambandsfrystihúsin
höfðu samþykkt ályktun þar sem
talið var að breyta þyrfti genginu
gjörbreyttist allt. Síðan hefur engu
verið líkara en að tekin hafi verið
ákvörðun um það í Vesturbænum
að vera stikkfrí og láta sambands-
frystihúsin um baráttuna. Tveimur
dögum eftir fundinn er það haft
eftir formanni Sambands fisk-
vinnslustöðvanna og slegið upp í
DV: „ERUM EKKI AÐ BIÐJA
UM GENGISFELLINGU".
Meira að segja hefur formaður
Félags ísl. iðnrekenda nú birst
aftur á sjónvarpsskerminum og vill
nú ekkert af gengisfellingu vita þó
að tilefnið hafi stóraukist frá því að
hann boðaði gengisfellingu í haust.
Samband fiskvinnslustöðvanna
gekk á fund ríkisstjórnarinnar með
þetta nýja veganesti og trú þessu
nýja hlutverki var farið fram á
aðgerðir til að auka tekjur fisk-
vinnslunnar um 2% til þess að
mæta 10-15% halla. Jafnframt var
tekið skýrt fram að ekki væri verið
að biðja um gengisfellingu, en að
raungengi verði að taka tillit til
útflutningsatvinnuveganna. Mest
áhersla var þó lögð á þá kröfu að
ríkisstjórnin tæki að sér að stjórna
landinu.
Þörf á skýringu
En nú var orðin þörf á skýringu
á því hvers vegna Samband fisk-
vinnslustöðvanna vildi ekki gengis-
fellingu (þó að raungengi verði að
sjálfsögðu að taka tillit til útflutn-
ingsatvinnuvegannal), en Félag
Sambandsfiskframleiðenda taldi
gengisfellingu óumflýjanlega. Og
það var næsta auðvelt að búa þá
skýringu til. Afkoma sambands-
frystihúsanna hlaut að vera svona
miklu verri en annarra frystihúsa
úr því að þau kröfðust gengisfell-
ingar en önnur frystihús vildu ekki
sjá gengisfellingu. Nú er það sam-
kvæmt bókinni að eðlilegast hefði
verið að sá þessu fræi á bak við
tjöldin. En af einhverjum ástæðum
fór þetta í óvenjulegan farveg.
Blöðin komust í málið. Það er
alltaf hættulegt því að þá er hægt
að svara rangfærslum.
í Morgunblaðinu fimmtudaginn
þann 28. janúar stendur þetta:
„Staðan er þó misjöfn og mun
staða frystihúsa innan Sjávaraf-
urðadeildar SÍS vera verst vegna
þess að þau eru háðari Bandaríkja-
markaði og dollar en önnur fisk-
vinnslufvrirtæki". Sjávarafurða-
deild SÍS hefur lengi lagt mikla
áherslu á Bandaríkjamarkaðinn,
sem hefur verið okkur hagstæður.
Með falli dollarans hefur þetta
breyst nokkuð. í samræmi við það
færði Sjávarafurðadeild sig meira á
aðra markaði. Árið 1987 seldust
59% allra frystra afurða allra fram-
leiðenda landsins í dollurum. Það
vill svo til að Sjávarafurðadeild SÍS
seldi 59% sinna frystu afurða í
dollurum það ár. Þessi heimagerða
skýring er því út í hött.
DV bætir um betur föstudaginn
29. janúar. Þar segir: „Talið er að
útreikningar þess efnis að frysting-
in sé rekin með 8% tapi séu í lægsta
kantinum og hefur DV heimildir
fyrir því að SÍS-húsin séu rekin
með 14-16% tapi á meðan tap
frystihúsa innan Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsannasénálægt 10%“.
Auðvelt er að sjá hvernig þetta
er matreitt. 8% tap á frystingunni
er samkvæmt framreikningi Þjóð-
hagsstofnunar. Á þeim er sá tækni-
legi galli að ekki koma fram breyt-
ingar á vöxtum í neinu samræmi
við það sem gerist í raunveru-
leikanum. Frá árslokum 1986 til
ársloka 1987 hækkuðu nafnvextir
mjög verulega, í mörgum tilfellum
meira en 100%, en að jafnaði um
65-70% hjá frystingunni. Vegna
þess að þetta kemur ekki fram hjá
Þjóðhagsstofnun eru flestir frysti-
húsamenn sammála um að halli
frystingarinnar sé miklu meiri en
8%. Margir nefna að hallinn sé yfir
10%, án þess að hafa í höndunum
nákvæmar upplýsingar um hve
mikið yfir 10%. (Þarna er skýringin
á heimild DV fyrir 10% tapi frysti-
húsa innan Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna).
Félags Sambandsfiskframleið-
enda hefur reynt að nálgast hvað
mikið skorti á að tekjur frystihús-
anna jafni allan kostnað þeirra við
núverandi aðstæður, þar með tal-
inn fjármagnskostnað. Þeir út-
reikningar eru byggðir á rekstri
allra frystihúsa landsins, bæði
frystihúsa innan Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna og Sjávaraf-
urðadeild SÍS. Þessir útreikningar
sýna að gjöld eru 16% umfram
tekjur. Við slíka útreikninga má
jafnan hafa fyrirvara og er því ekki
óeðlilegt að segja að hallinn sé
14-16%. (Þar með er komin skýr-
ingin á heimildum DV fyrir 14-
16% tapi sambandsfrystihúsanna).
Fyrir þann sem þetta ritar er
auðvelt að sjá eftir hvaða leiðum
DV hefur heimildirnar. Og þar
með hefur sagan fengið fasta
mynd: SÍS-húsin eru rekin með
14-16% tapi og krefjast þess vegna
gengisfellingar. Hin húsin eru ekki
rekin með nema 10% tapi og vilja
þess vegna síst af öllu gengisfell-
ingu.
Á þessari stundu veit enginn
hvort afkoman kann að verða betri
eða verri hjá SÍS-húsunum en öðr-
um húsum á þessu ári. Engar tölur
liggja fyrir um það, engar áætlanir
hafa verið gerðar um það. En satt
að segja hélt ég að hagur frystihús-
anna væri þannig um þessar mundir
að ekki veitti af að allir stæðu
saman í stað þess að vera með
svona fáránlegan leikaraskap.
Um orkumarkað EBE
og rafmagnssðlu
Frakklands
Sameiginlegum orkumarkaði
verður væntanlega á komið í Efna-
hagsbandalagi Evrópu 1992. Fyrir
sakir þess vex væntanlega útflutning-
ur Frakklands á rafmagni, en hann
nam 25,4 milljörðum kílówatt-
stunda 1986 (og keypti Vestur-
Þýskaland um 2 milljarða þeirra) og
einnig sakir þess að kjarnorkuver til
rafmagnsvinnslu eru þarlendis í
smíðum.
í Vestur-Þýskalandi vekja horfur
á auknum rafmagnskaupum frá
Frakklandi ekki óblandna gleði,
nema helst hjá iðjuhöldum. Eftir
einum stjórnarmanna efnavinnslu-
hringsins BASF er haft, að frönsku
ríkisraforkuverin, Electricité de
France (EdF) muni bjóða rafmagn á
7-10 pfennig á kílówatt-stund, en
verð hennar er nú 15-20 pfennig í
Vestur-Þýskalandi. Frálokumsíð-
ari heimsstyrjaldarinnar hefur
B ASF fengið rafmagn sitt frá Rhein-
isch-Westfalisches Elektrizitátswerk
(RWE).
í Vestur-Þýskalandi eru 34,4%
rafmagns unnin með kjarnorku,
22,7% með brúnkolum, 30,7% með
steinkolum, 4,6% með jarðgasi,
1,7% með olíu, 1,2% með brennslu
úrgangs og 4,7% með fallvatnsorku.
Kolanámurnar eiga mikið undir sölu
sinni á kolum til raforkuvera, en hún
er samkvæmt langtímasamningi,
svonefndum „Jahrhundertventrag",
og nemur 45 milljónum tonna á ári
fram til 1995. Síðustu ár hefur kola-
nám í Vestur-Þýskalandi numið um
75 milljónum tonna - í kringum 12
milljónir tonna umfram eftirspurn.
Og til stendur að fækka starfsfólki
kolanámanna um 30.000 á næstu
árum. í kolaiðnaði er þess vegna
andstaða við aukin rafmagnskaup
frá Frakklandi.
Sósíaldemókrata-flokkurinn hef-
ur snúist gegn rafmagnsvinnslu með
Rafmagnsframíeiðsla í Vestur-Þýskalandf
Úrgangsefrii 1,2%r
orkuveranna. v ‘
Ef tf auknum rafmagnskaupum^
verður frá Frakklandi, samt seat'
áður, mun m.a. koma til álita, að
kaup rafmagnsins verði á vegum
þýskra raforkuvera sem endurselji
það síðan.
Stígandi
kjarnorku og hefur birt áform um
niðurlögn hennar á 10 árum eða um
„útgang“ - „Ausstieg“ - úr kjarn-
orkunýtingu. Þá hafa andstæðingar
kjarnorku hvers konar snúist önd-
verðir við, ekki aðeins auknum raf-
magnskaupum frá Frakklandi, held-
ur líka gegn smíði frönsku kjarn-
jw-jm w.wTm.w.w «
».*.*.