Tíminn - 03.02.1988, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 3. febrúar 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
!|l!llillll!lllíí|i!illlll!lllll

Daníel Agústínusson:
AÐ GEFA STEINA
FYRIR BRAUD
Hvar er reisn og virðing sveitarstjórnarmanna?
Sá þriðji kom og
bætti um betur
Því hefur verið haldið fram að
frumvarp ríkisstjórnarinnar um
verkaskiptingu ríkis- og sveitarfé-
laga væri sérstakt óskabarn sveit-
arstjórnarmanna og þeir hafi aftur
og aftur sett fram kröfur um aukin
verkefni til sveitarfélaganna. Hér
er margslungið mál gert of einfalt
og rangtúlkað. Krafa sveitarstjórn-
armanna - svo langt sem ég man -
var um nýjan tekjustofn, sem rennt
gæti traustari stoðum undir fjárhag
sveitarfélaganna. Hér er marg-
slungið mál gert of einfalt og rang-
túlkað. Krafa sveitarstjórnar-
manna - svo langt sem ég man -
var um nýjan tekjustofn, sem rennt
gæti traustari stoðum undir fjárhag
sveitarfélaganna. Að baki þeirri
kröfu var áhuginn fyrir lægri út-
svörum og aukið svigrúm til meiri
framkvæmda og þjónustu. Mörg-
um þótti sveitarfélögin búa við
mikið öryggisleysi í fjármálum
meðan innheimta útsvara var nán-
ast eini tekjustofn þeirra, sem oft
gat verið all sveiflukenndur.
Hvað vilja
sveitarfélögin?
Ég tel rangt að sveitarfélögin
hafi haft uppi almennar óskir um
yfirtöku verkefna frá rfkinu, jafn-
vel þótt greiðsla fylgdi með. Og
alls ekki án hennar. Hitt var þeim
mikið áhugamál að ríki tæki að sér
verkefni, sem að hluta hvíldu á
þeim. Þannigfögnuðusveitarfélög-
in í landinu frumkvæði Halldórs E.
Sigurðssonar fjármálaráðherra
1972 um yfirtöku alls löggæslu-
kostnaðar til ríkisins, en hann var
áður að hálfu í verkahring sveitar-
félaganna. Engin rödd heyrðist
gegn breytingunni. Halldór E.
gerði fleiri hliðstæðar ráðstafanir
sveitarfélögunum til hagsbóta í
fjármálaráðherratíð sinni og hlaut
fyrir almennar þakkir og virðingu
sveitarstjórnarmanna.
Hverra hagsmunir?
All löngu áður höfðu kennara-
laun að hluta verið greidd af sveit-
arfélögunum, en ríkið síðan yfir-
tekið þau. Með þetta voru sveitar-
stjórnarmenn mjög ánægðir og þó
einkum kennararnir, sem eftir það
fengu laun sín skilvíslega greidd.
Þá hefur það lengi verið krafa
sveitarstjórnarmanna að allir fram-
haldsskólar væru færðir á ríkið, en
ekki öfugt. Mörg fleiri dæmi gæti
ég nefnt á þennan veg, sem sveit-
arstjórnarmenn telja hagsmuni
sína. Hvernig mætti h'ka annað
vera? Um metnað er ekki vert að
tala í þessu sambandi.
Er þetta ekki sveitarfélögunum
til hagsbóta:
Að fá 40% byggingarstyrk til
félagsheimila af verðtryggðum
tekjustofni, þar sem er 50% af
skemmtanaskattinum?
Að fá 40% til byggingar íþrótta-
mannvirkja?
Að fá 85% til byggingar sjúkra-
húsa og heilsugæslustöðva?
Að fá 50% til byggingar grunn-
skóla?
Að fá byggingarstyrki til dag-
heimila, byggðasafna og fleiri
framkvæmda. Það hefur sýnt sig að
skipting þessi var mikið öryggi
fyrir sveitarfélögin, sem ekki ber
að vanmeta, enda hefur reynslan
af þessu samstarfi ríkis og sveitar-
félaga verið góð. Hver segir að
hagsmunir sveitarfélaganna séu
nokkuð betri, þótt þessi verkefni
væru öll í þeirra verkahring, jafn-
vel þótt þau fengju til þess eitthvert
fjármagn?
Jöfnunarsjóður
óþarfur milliliður
Engin rök mæla með því að
Alþingi veiti fé - eyrnamerkt
ákveðnum framkvæmdum í land-
inu - til jöfnunarsjóðs. Hann er
þar algerlega óþarfur milliliður.
Uppgjörsdeild sjóðsins á aðeins að
greiða eftir fyrirmælum fjárveit-
inganefndar og sérdeildin skal
greiða eftir reglugerð frá félags-
málaráðuneytinu. Það er allt frelsið
og sjálfstæðið. Með slíkri lagasetn-
ingu er verið að skopast að sveitar-
félögunum.
Með slíku skipulagi er verið að
gera jöfnunarsjóð að einhverskon-
ar blóraböggli milli ríkissjóðs,
sveitarfélaga og annarra aðila, sem
nú njóta styrks úr ríkissjóði. Hon-
um er ætlað að gegna svipuðu
hlutverki og sláturleyfishöfum nú,
milli ríkissjóðs og bænda, og allir
kannast við úr fréttum frá síðustu
áramótum. Jöfnunarsjóður hefur
svo sannarlega háleitari markmið-
um að sinna.
Hættulegt dreifbýlinu
Alvarlegasti þáttur þessa máls er
sá að sveitarfélögin hafa enga
tryggingu fyrir fjárveitingum AI-
þingis í jöfnunarsjóð samkv. þörf-
um eða fyrri hefðum. Fjárveitingar
eru gerðar frá ári til árs og Alþingi
getur hvenær sem er klippt á þær
og sagt sveitarfélögunum að draga
seglin saman, því nú þurfi ríkið á
peningunum að halda til að bjarga
ýmsum vandamálum, sem varði
þjóðarhag. Allir þekkja slíkar for-
múlur frá liðnum árum.
Alveg sérstaklega er þetta hættu-
legt fyrir landsbyggðina. Duglegir
þingmenn hafa oft á tíðum komið
þar fram ýmsum áhugamálum
fólksins. Stjórnirýmissasjóða, eins
og íþróttasjóðs, félagsheimilasjóðs
og margra annarra hafa ævinlega
haft tilfinningu fyrir þörfum hinna
dreifðu byggða. Enginn veit hvað
jöfnunarsjóður sér langt út fyrir
Reykjavíkursvæðið. Eitt er víst að
þar hefur höfðatölureglan átt góðu
gengi að fagna. Ekki treystir hún
byggðina í landinu.
Frumvarp þetta er lævísleg til-
raun andstæðinga íslenskra byggða
til að forða Alþingi frá því að taka
fyrir og afgreiða mörg framfaramál
fólkinu til heilla. Vísa þeim sem
flestum í jöfnunarsjóð og skrúfa
síðan fyrir fjárveitingar til hans,
þar sem þarfir ríkisins verði að
ganga fyrir og lækka þurfi skatta á
þjóðinni. Þrauthugsuð og mjög
snjöll aðferð. Ýmsir kratar hafa
aftur og aftur lýst því yfir að
höfuðtilgangur frumvarpsins sé að
létta greiðslum af ríkissjóði. Þarf
frekari vitna við?
Vatnsveita án
vatnsréttinda
Það er álíka fráleitt fyrir sveitar-
félögin að taka við verkefnum frá
ríkinu gegn einhverjum fjárveit-
ingum í jöfnunarsjóð frá ári til árs,
eins og fjölmennt sveitarfélag
byggði dýra vatnsveitu, án þess að
hafa full umráð yfir vatnsréttindun-
um og annar aðili gæti hvenær
sem er skrúfað fyrir vatnið og veitt
því aðra leið. Fjárveitingavaldið
getur hvenær sem er - með einu
pennastriki - stöðvað allar fram-
kvæmdir sveitarfélaganna, svo
lengi sem þau hafa ekki óháðan,
verðtryggðan tekjustofn.
Sveitarfélögin í landinu eru með
elstu stofnunum í þjóðfélaginu og
hafa með höndum fjölbreytta
málaflokka. Þeir geta skipt sköp-
um fyrir mannlífið í landinu. Það
er ekki samboðið virðingu þeirra
að standa með betlistaf við dyr
fjárveitingavaldsins á hverjum
haustnóttum. Þeim ber að hafa
sjálfstæðan tekjustofn, óháðan
ríkisvaldinu, sem lagar sig eftir
verðlaginu í landinu á hverjum
tíma. Tekjustofn þessi komi við
hliðina á útsvörunum. Þetta er
þungamiðja málsins og sá eini
kostur sem er samboðinn virðingu
sveitarfélaganna. Meðan ríkis-
stjórnin vill ekki afhenda slíkan
tekjustofn skyldi enginn sveitar-
stjórnarmaður taka mark á tillögu-
flutningi um verkaskiptingu. Hann
er hinn sami og gefa steina fyrir
brauð.
Lögin um söluskattinn
Með lögum um söluskatt nr.
10/1960 fékk jöfnunarsjóðurinn
hlutdeild í innheimtum söluskatti.
Þetta var afgerandi stuðningur við
fjárhag sveitarfélaganna, til lækk-
unar á útsvörum, örvaði fram-
kvæmdir og skapaði verulegt ör-
yggi í greiðslum á þeim tíma, sem
innheimtan gekk hægast. Hér var
kominn fyrsti vísir að sjálfstæðum
verðtryggðum tekjustofni, sem gat
verið undanfari að flutningi verk-
efna til sveitarfélaganna. Með
þetta voru sveitarstjórnarmenn al-
mennt mjög ánægðir.
Við afgreiðslu fjárlaganna fyrir
1984 er brotið blað í þessum
málum. Ríkissjóður tekur upp á
því að ræna jöfnunarsjóð stórum
fjárfúlgum með einföldu ákvæði í
lánsfjárlögum og því hefur verið
haldið áfram síðan. Ránsfengur
þessi nam 1984 og 1985 kr. 100
millj. hvort ár, 1986 kr. 160 millj.
og 1987 kr. 350 millj. Tölur þessar
eru bundnar við áætlunartölur fjár-
laga, en í reynd hafa tekjurnar
orðið hærri og stundum verulega
hærri, en áætlunartölur fjárlag-
anna, þar sem söluskatturinn verð-
ur yfirleitt hærri en áætlun segir til
um. Þannig hirti ríkið af jöfnunar-
sjóði 1987 kr. 500 millj. í stað kr.
350 millj. sem áætlað var, þegar
allt var gert upp. Á þessum 4 árum,
1984-1987, hefur ríkið rænt jöfnun-
arsjóð um rúmlega 1000 millj. f ár
er áætlunin kr. 200 millj. en gæti
hægjega orðið helmingi hærri
upphæð.
Jafnframt þvf að lögfestar tekjur
jöfnunarsjóðs eru skertar um kr.
200-400 millj. 1988 er sveitarfé-
lögunum ætlað að taka að sér
fjármögnun á íþróttasjóði, félags-
heimilasjóði, byggingu og rekstur
dagheimila, rekstur tónlistarskóla,
byggingu og rekstur byggðasafna,
aðstoð við vatnsveitur, án frekari
fjárveitingar.
Skylt er þó að geta þess að
hækkun söluskatts 1988 er áætluð
45%, svo hann skilar jöfnuriarsjóði
æði miklu meira fé en áður. Hækk-
unin er þó ekki mikið umfram það
sem sveitarfélögin fengu fyrir 1984
miðað við þær verðbreytingar, sem
síðan hafa orðið. Verkefnin sem
talin eru upp hér að framan fá því
ekki umtalsverðar fjárveitingar.
Stjórnendur tónlistarskólanna sáu
þetta strax og mótmæltu sem einn
maður verkefnaflutningi þessum,
sér til mikils sóma. Hefur það verið
tekið til greina.
Frumv. til laga um
eyðingu refa og félags-
legrar þjónustu
Á fundi sínum fyrir jól bætti
meirihluti félagsmálanefndar n.d.
einu atriði við frumv: Eyðingu
minka og refa. Fór vel á þessari
viðbót nefndarinnar. Eftir breyt-
inguna finnst mér fara vel á því að
frumv. heiti: Frumv. til laga um
eyðingu refa og félagslegrar þjón-
ustu í byggðum landsins. Það túlk-
ar betur en allt annað efni frum-
varpsins, og tilgang.
Sveitarfélögin hlunnfarin
Á árunum 1981-1983 námu
framlög ríkissjóðs til jöfnunar-
sjóðsins 3-3,2% af ríkistekjum en
frá því að skerðingin hófst 1984 og
vegna tollalagabreytinga og
minnkandi tekna af aðflutnings-
gjöldum hefur framlag til jöfnunar-
sjóðs af tollatekjum staðið í stað í
krónutölu frá árinu 1985. Þar er
því um mikla skerðingu að ræða,
eins og í söluskattinum,
Framlagið í jöfnunarsjóð hefur
því farið lækkandi frá 1984 sem
hlutfall af ríkistekjum og stefnir í
ár að vera undir 2%. Hér er því um
mikla hagsmuni sveitarfélaganna
að tefla, sem fulltrúar þeirra hljóta
að veita athygli. Sveitarstjórnar-
menn geta borið höfuðið hátt og
hafa enga ástæðu til að sætta sig við
neina mola af borðum ríkisvaldsins
né loforð fram í tímann. Krafa
þeirra er að ránsfengnum sé skilað
og þeim afhentur sjálfstæður tekju-
stofn, sem aldrei verði af þeim
tekinn, nema samþykki þeirra
kemi til. Þar næst er hægt að ræða
verkefnaflutninginn. Það er
ómerkilegur áróður, sem sumir
þingmenn hafa látið sér um munn
fara, að verkefnaflutningurinn sé
aðal málið.
Hvers vegna var jöfnunar-
sjóðurinn skertur?
Þegar hér er komið munu margir
spyrja: Hvers vegna var tekinn upp
skerðing á söluskattslögunum frá
1960, sem lækkað hafa tekjur
jöfnunarsjóðs um kr. 1000 millj.
árin 1984-’87 gegn mótmælum
sveitarstjómarmanna? Þótt fyrrv.
ríkisstjórn hafi gert marga ágæta
hluti, bar hún í sér dauðamein
frjálshyggjunnar, sem birtist í sölu
ríkisfyrirtækja og lækkun á
mörkuðum tekjustofna ríkisins.
Það er kjami frjálshyggjunnar að
lækka tekjur ríkissjóðs og reka
hann með bullandi halla í mesta
góðæri í sögu þjóðarinnar. Segja
svo við almenning: Þetta getið þið
borgað. Við höfum enga peninga.
Einkum gengur þetta út yfir alla
félagslega þjónustu og menningar-
mál. Svikist var um að afla ríkis-
sjóði nægilegra tekna og það notað
sem ástæða fyrir skerðingu á jöfn-
unarsjóði. Þannig skyldu sveitar-
félögin finna fyrir samdrættinum.
Saga þessi ætti að vera öllum kunn.
Fjármálum ríkisins stýrðu á
þessum árum fóstbræðurnir Albert
Guðmundsson og Þorsteinn
Pálsson. Albert markaði stefnuna
■ 1984-1985. Þorsteinn fetaði dyggi-
lega í fótspor læriföður síns 1986-
1987 og gerði raunar snöggtum
betur, eins og tölurnar hér að
framan bera vott um. En það er
eins og stendur í vísunni góðu uip
ausuna:
„Sá þriðji kom og bætti um betur
og boraði á hana gat.“
Jón Baldvin núverandi fjármála-
ráðherra hefur þó gengið lengst
þeirra allra. Hann skerðir tekjur
jöfnunarsjóðs um kr. 477 millj.
skv. fjárlagafrumv. fyrir árið 1988,
sem hæglega gætu reynst a.m.k.
700 millj. hækki söluskatturinn
verulega, eins og allt bendir til.
Verði einhver gengislækkun getur
skerðing þessi auðveldlega farið
upp í kr. 1000 millj.
Áuk þess ætlar hann sér með
frumv. þessu að lögfesta fjölda
verkefna hjá sveitarfélögunum í
þeim tilgangi að lækka útgjöld
ríkissjóðs. Það er auðskilið mál að
sveitarfélögin una illa slíkum ráð-
stöfunum.
Að standa á réttinum
Andstaðan gegn frumv. um
verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga þarf að byggjast á faglegri
samstöðu. Öll pólitísk smámuna-
semi þarf að víkja fyrir hagsmun-
um sveitarfélaganna og virðingu
þeirra. Láti sveitarstjórnarmenn
enn einu sinni troða á lögfestum
réttindum sínum er óvandaður
eftirleikurinn fyrir ýmsa valda-
menn þjóðfélagsins. Sá sem ekki
stendur á rétti sínum glatar virðing-
unni.
Hótanir Sigurgeirs
Eftir að Guðni Ágústsson alþm.
snérist af miklum myndarbrag gegn
frumv. á Alþingi 11. jan. s.I. var
málinu frestað. Jafnframt var því
vísað til Sambands ísl. sveitarfé-
laga. Stjórn þess tók frumv. fyrir á
fundi sínum 22. jan. s.l. Tvær
tillögur komu fram. Með og móti
frumv. Ekkert samkomulag náðist.
Þar næst var málinu vísað til full-
trúaráðsfundar síðar um daginn.
Þar var lengi og hart deilt um
frumvarpið. Var það gagnrýnt af
flestum. Áður en um ræðu lauk gaf
formaður sambandsins - Sigurgeir
á Seltjarnarnesi - út tilskipun til
fundarmanna og hótaði að segja af
sér formennsku yrði tillaga hans
felld. Svo hræddur var hann
orðinn. Hafði tillaga hans þá tekið
verulegum breytingum á fundin-
um, sem gengu út á það að níða
frumv. niður. Þrátt fyrir hótanir
þessar, sem eru einsdæmi og í raun
hrein skoðanakúgun, fékk tillaga
hans - með áorðnum breytingum -
aðeins 15 atkv. 5 greiddum atkv. á
móti, 8 sátu hjá og 6 voru fjarver-
andi.
Alþingi getur ekki
afgreitt frumv.
Athygli vekur að það er minni-
hluti fulltrúaráðsins sem mælir með
frumvarpinu og samþykkir tillögu,
sem jafnframt er hörð gagnrýni á
frumv. Það er talið að raunveruleg-
ir stuðningsmenn frumv. hafi verið
5-8. Aumari gat afgreiðslan tæpast
verið. Málstaður, sem barinn er í
gegn með hótunum, ber dauðann í
sér. Eftir slfkan fund forustumanna
sveitarfélaganna í landinu dettur
áreiðanlega fáum í hug að Alþingi
telji verjandi að afgreiða frumv.
Hinsvegar hefur Samband ísl.
sveitarfélaga brugðist hér for-
ustuhlutverki sínu. Það gagnrýnir
harðlega frumv. en mælir síðan
með samþykkt þess. Pólitísk
þjónkun er valin fram yfir faglega
umfjöllun. Slíkt ber að harma.
Nú er röðin komin að sveitar-
stjórnarmönnum um land allt að
rísa einhuga gegn frumvarpinu,
sem er smán og niðurlæging fyrir
sveitarfélögin og senda Alþingi
mótmæli sín. Það er sígild regla að
taka aldrei á móti steinum fyrir
brauð. Daníel Ágústínusson