Tíminn - 26.03.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 26. mars 1988
Framleiðslusamvinnufélög
Það kom fram í máli Derek C. Jones prófessors á ráðstefnu á
Hótel Sögu á fimmtudagskvöldið að framleiðslusamvinnufélög
eru að breiðast út í Bandaríkjunum og nú á allra síðustu árum
hafa ein tíu ríki þar sett hjá sér sérstaka löggjöf um starfsemi slíkra
fyrirtækja. Derek C. Jones er prófessor í hagfræði við Hamilton
College í Bandaríkjunum. Hann hefur stundað rannsóknir á
samvinnufélögum og því sem nefnt er þátttökufyrirtæki („partici-
patory companies“) víða um heim og skrifað fjölda greina um
rannsóknir sínar. Hingað til lands kom hann á vegum nokkurra
áhugamanna, en ráðstefnan var haldin með aðstoð og stuðningi
ýmissa samtaka, m.a. Málfundafélags um samvinnumál, Mál-
fundafélags félagshyggjufólks, Sambands ísl. samvinnufélaga,
Menningar- og fræðslusambands alþýðu og KRON.
Derek C. Jones prófessor frá Bandaríkjunum. (Tímamynd: Pjetur.)
Starfsmannastjórnun
í fyrirlestri sínum kom hann
víða við, en í stuttu máli skilgreindi
hann framleiðslusamvinnufélög
þannig að þau væru fyrirtæki þar
sem starfsmenn hafi stjórnunina í
sínum höndum og áhrif þeirra á
hana byggist á vinnuframlagi
þeirra. Þá byggjast slík félög, líkt
og önnur samvinnufélög, á því að
hver félagsmaður hafi eitt atkvæði,
án tillits til eignarhluta í fyrirtæk-
inu, og einnig á opinni aðild fyrir
alla starfsmenn viðkomandi fyrir-
tækis.
Fjármögnun fyrirtækjanna bygg-
ist einnig í flestum tilvikum á
fjárframlögum eigenda, ýmist í
formi framlagðra peninga eða
greiðslna sem dregnar eru af kaupi
þeirra. Þessi framlög eigenda eru
mjög mismunandi há, en algeng
viðmiðun er þó að hver félagi leggi
í heild fram fé sem samsvarar um
fjórðungi af venjulegum árslaun-
um. Af því sést að það eru oft
umtalsverðir peningar sem félags-
menn leggja fram sjálfir til rekstrar
þessara fyrirtækja sinna. Þá er
hagnaði slíkra félaga skipt niður á
félagsmennina að loknu uppgjöri,
og er hvort tveggja til að hann sé
borgaður út, eða lagður að hluta til
inn í fyrirtækið sem rekstrarfé.
Þessi félög eru hins vegar frá-
brugðin venjulegum samvinnufé-
lögum neytenda í veigamiklu at-
riði. Það er að í þeim ráða starfs-
menn fyrirtækjanna öllu og þau
eru rekin með hagsmuni þeirra
fyrir augum. t neytendafélögum
eru það hins vegar neytendur utan
fyrirtækjanna sem stjórna, og hags-
munir þeirra ráða ferðinni.
Samvinnufélög framleiðenda
eru raunar gamalt fyrirbæri, en í
dag er Ítalía það land Vestur-Evr-
ópu þar sem þau njóta langmestrar
útbreiðslu. í öðru sæti er
Frakkland, en þau eru þó mun
víðar til, t.d. allmörg á Bretlandi,
nokkur á Norðurlöndunum og
jafnvel í Grænlandi. í Austur-Evr-
ópu hefur vegur slíkra fyrirtækja
farið heldur vaxandi undanfarið,
og í Bandaríkjunum er nú talsverð
umræða um gagnsemi þeirra. ís-
land er hins vegar sér á báti, ef
tekið er mið af öðrum Vesturlönd-
um, því að hér þekkjast slík félög
naumast eða ekki.
Mondragon
Sér á parti að því er varðar
samvinnufélög framleiðenda er þó
sú starfsemi sem kennd er við
Mondragon og fer fram í Baska-
héruðum Spánar. Þar hafa á
undanförnum áratugum verið
byggð upp mjög öflug slík félög
sem reka umfangsmikla fram-
leiðslu á fjölmörgum sviðum. Ár-
angurinn þar er slíkur að til þeirra
félaga er nú gjarnan horft ef menn
eru að leita að fyrirmyndum að
slíkri starfsemi.
Svo tekið sé meðaltal þá eru
framleiðslusamvinnufélög yfirleitt
af smærri gerðinni cf miðað er við
fyrirtækjamarkaðinn í heild. Al-
gengt er til dæmis að hjá þeim
starfi um það bil 20 starfsmenn.
Frá því eru þó undantekningar,
því að til eru mjög stór slík fyrir-
tæki.
Viðfangsefni þeirra eru líka af
hinu margvíslegasta tagi, en mörg
þeirra fást t.d. við byggingar, ráð-
gjöf og þjónustu margs konar.
Líka er áberandi að þeim fjölgar
nú á ýmsum sviðum rafeindatækni
og hugbúnaðargerðar.
Aukið lýðræði
Kostir slíkra félaga eru m.a.
taldir þeir að þau auka lýðræði frá
því sem almennt er í einkafyrir-
tækjum. Því fylgir aftur að ánægja
fólks af starfi sínu vex og því finnst
það vera virkari þátttakendur sem
eigendur en ella. Þá mætti ætla að
slík félög gætu sýnt verulega fram-
leiðni, ekki síst vegna þess að
eignaraðild heldur fólki lengur í
störfum en ella, sem aftur byggir
upp sérhæfingu og starfshæfni inn-
an fyrirtækjanna. Þá má ætla að
þetta fyrirkomulag tryggi virka
upplýsingamiðlun innan fyrirtækj-
anna, svo að starfsmenn séu sér
þess vel meðvitandi hvernig hægt
sé að auka framleiðnina. Á móti er
hins vegar bent á það að vald
ráðinna stjórnenda sé minna en í
einkafyrirtækjum og því geti fylgt
skortur á markvissri stjórnun. Áft-
ur sýnir reynslan að þvf meiri sem
hagnaðarvon starfsmanna er, því
meiri verður framleiðnin, og virðist
það vega þyngra í reynd heldur en
stjórnunin. Rök fyrir framleiðslu-
samvinnufélögum eru því býsna
sterk þegar allt er lagt saman.
Hér á landi kvaðst Derek C.
Jones sjá ýmsa möguleika á rekstri
framleiðslusamvinnufélaga, og
nefndi hann sem dæmi fyrirtæki
eins og prentsmiðjur, þjónustufyr-
irtæki, ráðgjafarfyrirtæki, bóka-
verslanir, byggingafyrirtæki og
fyrirtæki á sviði rafeindaiðnaðar.
Hins vegar lagði hann áherslu á
nauðsyn þess að einhver aðili í
þjóðfélaginu hefði það hlutverk að
styðja við bakið á slíkum fyrirtækj-
um, e.t.v. samvinnuhreyfingin eða
verkalýðsfélögin. í lokin lagði
hann svo áherslu á að nauðsynlegt
væri að gera vinnustaðina lýðræðis-
lega ef raunverulegt lýðræði ætti
að ríkja í landinu.
í pallborðsumræðum, sem
fylgdu á eftir erindinu á ráðstefn-
unni, kom m.a. fram sú skoðun að
í rauninni væri til mikið af fyrir-
tækjum hér á landi sem eðli málsins
samkvæmt mætti flokka sem eins
konar framleiðslusamvinnufélög.
Hins vegar virtist það vera skoðun
flestra, sem þar töluðu, að núver-
andi löggjöf hér á landi beindi
þessum fyrirtækjum nánast óhjá-
kvæmilega inn í form hlutafélaga.
Þess vegna yrði fyrsta skrefið í átt
til slíkra félaga hér að búa svo um
hnútana með löggjöf að fólk gæti
valið á milli þeirra og hlutafélaga í
eigin fyrirtækjarekstri. -esig
Jarð- og stauraborar:
• í girðinguna
• í skógræktina
• í grunninn
1) Á þrítengibeisli traktors.
2) Vinkilstilling
3) Tvívirkur dempari
4) Hraöabreytir
5) Sterkir sniglar.
Eldri borgarar
safna peningum
Félag eldri borgara í Reykjavík
og nágrenni er að hefja umfangs-
mikla fjársöfnun fyrir féíagsheimilis-
sjóð félagsins. I fjáröflunarskyni
verður félagið með kökubasar í
Goðheimum, Sigtúni 3 í Reykjavík
á morgun, sunnudaginn 27. mars og
hefst hann kl. 14:00.
Félagsmenn í F.E.B. eru rúmlega
6.200 talsins og stendur húsnæðis-
skortur starfseminni fyrir þrifum, en
sem stendur hefur félagið aðstöðu
fyrir félagsstarfið í Goðheimum,
Sigtúni 3 í Reykjavík, sem rúmar
um 200 manns í einu.
Popphljómsveitir
á Listahátíð ’88
Hljómsveitirnar The Blow Mon-
keys og The Christians koma til með
að spila hér á Listahátíð 16.-18. júní
í sumar fyrir milligöngu Skífunnar
h/f.
Meðal laga sem hljómsveitin The
Blow Monkeys hefur komið inn á
vinsældalista hér og erlendis má
nefna Digging your scene, Wicked
ways og It doesn’t have to be this
way. Einnig hefur The Christians
verið hátt á vinsældalistum í Bret-
landi og hlotið einróma lof hjá
gagnrýnendum.
Meðal vinsæiustu laga The
Christians má nefna Forgotten
Town, When the fingers point, Hoo-
verville og Ideal World.