Tíminn - 30.03.1988, Side 13

Miðvikudagur 30. mars 1988
Tíminn 13
Listin að gefa viðtal
- ráðleggingar til upprennandi stjórnmálamanna
„Das Interview ais Werkzeug des PoIitikers“ („Viðtalið
sem verkfæri stjórnmálamannsins) er yfirskrift á grein eftir
Gunter Diehi, sem á sínum tíma var taismaður ríkisstjórnar
Vestur-Þýskalands og síðar sendiherra lands síns í Indlandi
og Tokýó. Hann er nú orðinn 72ja ára. Eftirfarandi
útdráttur úr bók sem kom út í desember si. birtist nýiega í
Weit am Sonntag.
Þessi mynd er tekin í Bonn 1952. Konrad Adenauer, fyrsti kanslari
Vestur-Þýskalands situr og yfir öxl hans lítur Felix von Eckardt, þáverandi
blaðafulltrúi stjórnarinnar. Gúnter Diehl, höfundur greinarinnar stendur
að baki þeirra og fylgist með.
Hvernig á að koma
sér á framfæri?
Fyrsta atriði notkunarreglu um
hvernig eigi að færa sér í nyt viðtöl,
sem koma eiga í fjölmiðlum, er
raunhæft að sé: Hvernig kem ég
mér eiginlega á framfæri í blöðun-
um, útvarpi eða sjónvarpi?
Það verður að ráðleggja byrj-
endum að sýna vissa ágengni. Hún
er öruggasta ráðið til að vekja
athygli. Hann hefur þriggja kosta
völ: Hann getur snúið sér snarlega
í hring og beint spjótum sínum í
allar áttir. Þá getur hann reiknað
með að fá útrúlega marga fylgis-
menn. Ekki nú á dögum, heldur
1932 las ég á fögrum ítölskum
múrvegg máluð einkennisorð, eðli-
Ieg en þá ekki enn gengin í uppfyll-
ingu: Niður með alla!
Þessi einkennisorð höfðuðu til
mín þá. Og það eru einmitt við-
brögð af þessu tagi sem halda lífinu
í Græningjunum nú á dögum.
Annar kosturinn sem fyrir hendi
er er sá að ráðast ekki opinberlega
gegn pólitískum andstæðingi sín-
um heldur miklu frekar vinum
sínum, gera þá grunsamlega eða
hlægilega. Eins og kemur í ljós á
hverjum degi í stríðum straumi
fjölmiðlanna er þessi stríðslist til
að fá um sig umtal ákaflega árang-
ursrík og gjarna notuð, þrátt fyrir
áhættuna sem fylgir þessum mál-
flutningi. Þessi aðferð tryggir líka
sérhverjum þeim sem í rauninni
skiptir engu máli hvaða álit hefur,
að hlustað er á hann. Það er vitnað
í hann og honum er alls staðar
boðið að taka þátt í umræðum. Ef
gæfan er með honum verður hann
leiddur fram fyrir þá sem fyrir
skömmunum hafa orðið og gildi
hans sem manns og stjórnmála-
manns metið eftir því hvort hann
tekur þátt í þeim leik fullur kær-
leika og umburðarlyndis.
Samkvæmt þriðju aðferðinni
ætti hinn uppvaxandi stjórnmála-
maður að deila málefnalega við
andstæðing sinn í stjórnmálum eða
setja fram skoðanir sínar á
skynsamlegan hátt og reyna að
rökstyðja þær. Venjulegt og góð-
lynt fólk gæti trúað að þetta bæri
vott um að hér væri góður stjórn-
málamaður á ferðinni, eins og
stjórnmálamenn eiga að vera. En
það skynsamlega og rökrétta verk-
ar hins vegar ekki alltaf sérstaklega
örvandi á áhorfendur og hlustend-
ur sem eru vanir sífelldri ertingu af
öllu tagi. Þess vegna verður sá sem
ætlar að koma sér á hraðferð á
framfæri í pólitíkinni að tjá sig á
svo illvígan hátt og eins meiðandi
persónulega í garð andstæðingsins
og honum er framast mögulegt.
Hann verður að orða árásir sínar á
sérlega frumlegan hátt, svo að það
skipti alls engu eða því sem næst
engu máli hvort þær leiði í ljós
raunverulegar staðreyndir.
Hvernig Adenauer notaði
sér blaðaviðtal
með góðum árangri
Það gildir jafnt um byrjendur og
pólitíkusa sem hafa fest sig í sessi,
að tímasetningin þegar boðskapn-
um er komið á framfæri er ákaflega
mikilvæg. Hin fullkomna sviðsetn-
ing er eitthvað á þessa leið: Fyrsti
kanslari sambandslýðveldisins
Vestur-Þýskalands, Konrad Aden-
auer, varð að takast á við hið
gífurlega vandamál hvort Þýska-
land skyldi vígbúast á ný skömniu
eftir að hann tók við embætti.
Hann var sannfærður um að vest-
rænu bandamennirnir myndu ekki
taka sér á herðar neinar skyldur til
að verja frelsi, öryggi og velferð
Þjóðverja, ef þeir sjálfir legðu ekki
sitt af mörkum. Adenauer vonaðist
þess vegna til að koma ár sinni
þannig fyrir borð að hann gæti
samið við fyrir hönd lands síns,
þ.e. að bandamenn skuldbyndu sig
til að beita sér fyrir því að ekki
verði óafturkallanlega lokað fyrir
endursameiningu þýsku ríkjanna,
og það í anda vestrænnari lýðræðis-
hefðar. Honum varð nauðsyn
þessa æ ljósari eftir því sem hug-
myndirnar urðu skýrari, án þess að
hann gæti gripið þar sjálfur inn í
atburðarásina. Sambandið við er-
lendar ríkisstjórnir var þá óreglu-
bundið og því beint um vissar síur
og í ákveðna farvegi af hálfu yfir-
stjórnar bandamanna. Þá var enn
engin þýsk utanríkisþjónusta kom-
in á laggirnar og það var erfitt að
ná til almennings í útlöndum opin-
berlega. Það átti líka við, og ekki
hvað.síst, um Bandaríki Norður-
Ameríku.
Lausn þessarar flóknu stöðu er
að finna 3. desember 1949 í viðtali
við því sem næst óþekktan blaða-
mann við blað, sem varla nokkur
maður sá, utan Bandaríkjanna.
Þessi blaðamaður var John Leacac-
os við „Cleveland Plain Dealer".
Tíminn er kominn. Hvað segir
Adenauer við Leacacos? Hann
gerir blaðamanninum ljóst, að
hann sé andsnúinn því að Þýska-
land hervæðist á ný, nema því
aðeins bandamenn breyti stefnu
sinni í málum Þýskalands. Leacac-
os var prýðis góður blaðamaður og
áttaði sig strax á hvað á spýtunni
hékk og skýrði stóru bandarísku
fréttastofunum í Bonn frá megin-
innihaldi viðtalsins, sem var komið
fyrir hvers manns augu sólarhring
seinna. Viðbrögðin voru svo geysi-
leg að Adenauer gat aftur tekið ró
sína. Takmarkinu var náð.
Gullhamrar gefast betur
en augljós andúð
Ef spyrill og sá sem situr fyrir
svörum eru sinn af hvoru kyni er
góð hjálp í því að sýna öðru hvoru
smáskammt af gagnkvæmri hrifn-
ingu. Fræg bandarísk blaðakona,
sem var búin að missa æskublóm-
ann, sló Konrad Adenauer óspart
gullhamra fyrir líkamlega hreysti
og andlegan sköpunarmátt. Gamli
maðurinn svaraði mjög vingjarn-
lega fyrir sig og sagði að honum
fyndist það enn aðdáunarverðara,
að hún hefði haldið útliti „unglings-
stúlkunnar". Blaðakonan roðnaði!
Viðtalið tókst með ágætum og allir
voru ánægðir.
Það liggur í augum uppi að ef
hins vegar er búið að byggja upp
gagnkvæma andúð þeirra sem eig-
ast við fyrir viðtalið skapast ekki
heppilegt andrúmsloft. Stjórn-
málamaðurinn ætti að koma sér
hjá því að vera þvingaður í viðtal.
Það gerist þó stundum að stjórp-
málamaður, sem er í klípu, hefur
trú á því að hann hafi möguleika á
því að firra sig vandræðunum með
því að taka áskorun um að koma í
opinbert viðtal. í flestum tilfellum
er ráðlegra að halda sig frá því.
Nokkrar þessara misheppnuðu til-
rauna hafa haft sorglegar afleiðing-
ar í för með sér.
Varist að vera of mikið
í sviðsljósinu
Tilhneiging stjórnmálamannsins
til að koma til móts við sérhverja
beiðni um viðtal er rík og því sem
næst ómótstæðileg þegar um sjón-
varpsviðtal er að ræða. Pólitíkus-
inn stefnir að því að vera kosinn
aftur og aftur og að vinna sér sess
innan eigin flokks, og til að ná
þessum markmiðum eru miklar og
almennar vinsældir nauðsynlegar
eins og allir vita. Þess vegna sækj-
ast stjórnmálamennirnir eftir því
að koma fram í sjónvarpi, undir
því sem næst hvaða kringumstæð-
um sem er. Almenningur sem alltaf
er augliti til auglitis við stjórnmála-
manninn inni í sinni eigin stofu
hefur það smám saman á tilfinning-
unni að þekkja viðkomandi, þó að
hann geti í rauninni farið alveg
óendanlega í taugamar á sjón-
varpsáhorfandanum.
En allt kostar sitt. Það á líka við
um óljóst og óákveðið offramboð
sem með tímanum breytir vanan-
um í óvild. Það er áreiðanlegt að
meðal hinna mörgu þátta sem eiga
sök á almennri höfnun á venjulegu
stjórnmálastarfi í landi okkar og
ræktun félagslegrar menningar, er
sú árátta stjómmálamanna að vera
of mikið í sviðsljósinu. Að sjá
alitaf sömu andlitin og heyra sömu
innantómu slagorðin, býður upp á
andstöðu. Valéry Giscard d‘Esta-
ing tapaði einmitt þegar hann bauð
sig fram til endurkjörs í frönsku
forsetakosningunum vegna þess að
mörgum Fransmanninum fannst
það óbærileg tilhugsun að hafa
andlitið á honum á sjónvarpsskján-
um í 7 ár í viðbót!
Karl Carstens, sem var forseti
Vestur-Þýskalands eitt skeið, hefur
einu sinni sagt að best væri að gefa
aðeins einu sinni í mánuði stórt
viðtal, eða á annan hátt að hafa
eitthvað fram að færa fyrir al-
mannasjónir.
Of mikil dvöl í sviðsljósinu dreg-
ur með tímanum úr því áliti sem
pólitíkusinn vill njóta, rétt eins og
hver annar siðaður maður. Konfús-
íus segir að ytri vanhirða endur-
spegli innri vanhirðu. Henni sé
ekki hægt að leyna. Fólk hafi alltaf
næma tilfinningu fyrir því. í viðtali
sem á að birtast á prenti eða í
útvarpi getur líka, ef svo ber undir,
verið veitt í þægilegum fötum, í
fráhnepptri skyrtu og strigaskóm.
í sjónvarpi er vissara að hafa
varúð.
Ef stjórnmálamaðuf verður þess
láns aðnjótandi að vera miðpunkt-
ur í meiriháttar sjónvarpsviðtali,
sem tekið er upp á mörgum dögum
en sent út í einu lagi, ætti hann að
gæta þess að vera í sömu fötunum
og með sama bindið í öllum upp-
tökunum. Varðandi slík atriði
hafði Adenauer tileinkað sér leikni
Hollywood-leikarans.
Ábending sem Felix von Eckardt
gaf mér og ég er þakklátur fyrir,
væri líklega stjórnmálamönnum
gagnleg enn þann dag í dag. Þegar
um kvikmynduð viðtöl er að ræða,
þar sem verið er að koma á fram-
færi pólitískum boðskap, ættu eng-
in dýr að vera í myndinni ásamt
stjómmálamanninum. Jafnvel sjálf
Greta Garbo hefur ekki roð við
ketti eða hundi undir þessum
kringumstæðum, dýrin stela alltaf
senunni. Það á einungis við þegar
viðtölunum er ætlað að vekja sam-
úð að dýrin eru málstaðnum til
framdráttar.
Frjálslegur tónn í viðtali
Ég nefni oft sem dæmi um af-
slappað samband spyrils og þess
spurða í viðtali það sem ég sá af
tilviljun eitt sinn á BBC. Ungur og
rösklegur fréttamaður spurði
þingmann úr lávarðadeildinni
spjörunum úr þar til lávarðinum
varð nóg boðið. Lávarðurinn sagði
þá: „Ungi maður, þetta er
heimskulegasta spurning sem hefur
nokkurn tíma verið lögð fyrir mig. “
Og án þess að láta sér bregða
svaraði fréttamaðurinn ungi: „Það
getur vel verið. Vilduð þér samt
vera svo vænn að svara spurnine-
unni?“
Það er orðið sjaldgæft að verða
vitni að svo frjálslegum tón í um-
gengni manna á meðal. En kannski
eigum við einhvern tíma eftir að ná
svo langt.