Tíminn - 11.08.1988, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 11. ágúst 1988
Tíminn 9

|É|gBl
■■h

MWMmíM
m mm
Cj^ejfrXý-yXvv.vy^ Kátihfif/:
'

.
' ;wm
v////// 'av/i'/.
ÉMÍ
VETTVANGUR
Bjarni Guðmundsson:
Af landbúnaði
á Norðurlöndum
Ár hvert hittast landbúnaðarráðherrar Norðurlanda
ásamt embættismönnum sínum og fulltrúum bændasam-
takanna. Á ársfundi þessum gefur hver sendinefnd yfirlit
yfir stöðu landbúnaðarins í viðkomandi landi, og helstu
nýmæli í landbúnaðarstefnu þess. Þá er ákveðið viðfangs-
efni tekið til sérstakrar umræðu á hverjum ársfundi.
í ár var fundurinn haldinn í Svíþjóð, í Tállberg við
Siljanvatnið. Aðalumræðuefni fundarins var hin svonefnda
Brundtlandskýrsla: Framtíð okkar allra (Our Common
future). í henni er fjallað um umhverfismál, og hvernig
þjóðirnar geta búið sér samfélag í sátt við náttúru og
umhverfi. Skýrslan er samin af nefnd, sem Sameinuðu
þjóðirnar kölluðu til starfa. Fyrir nefndinni var Gro
Harlem Brundtland, forsætisráðherra Noregs, og því er
skýrslan við hana kennd. Hér verður ekki rakin umfjöllun
ársfundarins um skýrslu þessa, heldur greint í stuttu máli
fráþví, er fram kom í greinargerðum þjóðanna um það,
sem efst er á baugi í landbúnaðarmálum hjá stjórnvöldum
í hverju landi.
Danmörk
Danskur landbúnaður glímir nú
við nijög mikla fjárhagserfiðleika.
Fjölskyldutekjur hafa til dæmis rýrn-
að um 17% frá árinu 1986 til ársins
1987. Ríkisstjórnin hefur lagt fram
frumvarp til laga um hagræðingarlán
til landbúnaðarins. Mun sú fyrir-
greiðsla geta náð til 16.500 búa af
þeim 86.000, sem rekin eru í land-
inu. Nýti öll bú fyrirgreiðsluna til
fullnustu sem geta, er áætlað, að hún
taki til skulda, sem samtals nema
nær 25 milljörðum danskra króna
(tæplega 10 millj. ísl. króna á bú).
Fyrsta árið er gert ráð fyrir að
vaxtabyrði landbúnaðarins muni
léttast um ríflega 1,3 milljarða
danskra króna með ráðstöfunum
þessum. Nefna má m.a. að við
ráðstafanir koma þau bú ein til
greina, þar sem vinnuframlag fjöl-
skyldunnar við búskapinn er meira
en 1200 stundir á ári.
Ráðstafanir Evrópubandalagsins
í landbúnaðarmálum snerta danska
bændur að sjálfsögðu verulega.
Beinast þær einkum að offram-
leiðsluvandanum. Til framkvæmda
er að koma áætlun bandalagsins um
að leggja hluta akurlendis í tröð, að
nýta það til ræktunar beitilanda eða
til annarra þarfa. f þessu skyni er
bændum boðinn fjárstuðningur.
Mikilvægir þættir í þessum aðgerð-
um eru verndun viðkvæmra lands-
svæða, plöntun skóga og stuðningur
við lífrænan landbúnað (ökologisk
produktion). Gert er ráð fyrir, að
2-4% af flatarmáli landsins falli und-
ir verndaraðgerðir þessar.
Frá og með orlofsárinu 1988-1989
verður orlof finnskra bænda 17
dagar, var áður 16 dagar. Frá næstu
áramótum verður fæðingarorlof
finnskra sveitakvenna 200 dagar.
Noregur
Bændur og ríki hafa nýlega gert
með sér nýjan búvörusamning til
tveggja ára. Hljóðar hann upp á
1420 millj. norskra króna (tæpl. 10
milljarða ísl. kr.). 56% af umsömd-
um tekjuauka bænda munu koma
með búvöruverðinu, en 44% með
framlögum frá ríki á fjárlögum.
Mjólkurframleiðsla, sauðfjárrækt og
kartöflurækt munu njóta tekjuauka
yfir meðaltali samningsins. Korn-
ræktin fylgir meðaltalinu tæplega,
en undir því verða alifugla- og
og mengun vatnsfalla; ennfremur
varðveislu náttúrulegs gróðurlendis
og öflun þekkingar um lífrænan
landbúnað.
Skuldir norskra bænda hafa vaxið
umtalsvert á síðustu árum. í samn-
ingaviðræðum ríkis og bænda var
fjallað um það, hvernig við þeim
vanda yrði brugðist. Aðilar urðu
m.a. sammáia um að leita allra leiða
til lausnar, svo sem með nýjum
reglum um framkvæmdastyrki í
landbúnaði, þar sem áhersla er lögð
á hægari fjárfestingu, einfaldari vél-
búnað búanna, samvinnu um búvél-
ar o.fl.
Loks er þess að geta að skipuð
hefur verið tuttugu og þriggja manna
nefnd til þess að meta landbúnaðar-
stefnu Norðmanna. Sitja í henni
fulltrúar flestra hagsmunahópa um
landbúnaðarmál. Nefndin á að skila
áliti sínu fyrir 31. des. 1989.
á kg af fosfór (P). Svara þessar
upphæðir til 4.35 og 2.18 ísl. kr. Pá
verða m.a. settar reglur um há-
marksfjölda gripa á hektara svo
draga megi úr mengunarhættu vegna
búfjáráburðar.
Þá samþykkti sænska þjóðþingið
nú í vor ný lög um dýravernd. Hvers
kyns búrahald búfjár á að hverfa úr
sænskum gripahúsum á næstu 10
árurn; dýrin fyrst - tæknin svo, segir
slagorðið. Þá vinna Svíar nú að því
að bæta gæði matvaranna og efla
eftirlit með þeim. Sérstakrar tillögu
um þau efni er að vænta frá ríkis-
stjórninni nú í árslok.
Svíar glíma við mikinn byggða-
vanda. I fyrra veittu stjórnvöld
bændum í Norður-Svíþjóð sérstakan
fjárhagsstuðning, er nam 100 milli.
sænskum kr. (um 730mi!lj. ísl. kr.).
Jafnhá upphæð var veitt í ár. Fjár-
munum þessum er fyrst og fremst
Athygli beinist nú æ meir að umhverfi búfjárins og velferð dýranna. Nú hafa Svíar löglcitt verulega takmörkun á búrahaldi í landbúnaði. Því má búast
við að lausaganga svína verði algengari sjón á næstu árum en verið hefur.
Finnland
Finnar glíma einnig við sinn of-
framleiðsluvanda. Þeir gripu til sölu
og leigu fullvirðisréttar að hætti
okkar. Fram voru boðnar 360 millj.
lítra mjólkur. Var það þrisvar sinn-
um meira mjólkurmagn en fyrirfram
var gert ráð fyrir að falt væri. Peir
bændur voru þá látnir sitja fyrir, sem
voru aldraðir, heilsuveilir, eða vildu
selia rétt sinn.
1 Finnlandi hefur mjólkurfram-
leiðslunni verið stýrt með tvíverðs-
kerfi um nokkurt skeið. f byrjun
þessa árs var tekin upp kvótaskipting
mjólkurframleiðslu eftir mjólkur-
búum. Er það nýmæli þar í landi.
Hver sá finnskur bóndi, er ryður
nýjan akur, verður nú að gjalda
skatt af framtakinu. Nemur skattur-
inn jafnvirði 315 þús. ísl. kr. á ha.
Til þess ða mæta samdrætti í atvinnu
á landsbyggðinni í kjölfar minnkandi
framleiðslu, lagði ríkið m.a. fram
jafngildi 735 millj. ísl. kr. af spöruð-
um útflutningsbótum til atvinnuupp-
byggingar. A árinu 1987 nutu 1200
byggðaverkefni þessa stuðnings.
Mest bar þar á smáverktökum, en
einnig var um að ræða aukabúgrein-
ar, svo sem gróðrarstöðvar, garð-
yrkju og loðdýrarækt.
Opinber nefnd hefur nú lagt fram
skýrslu st'na um finnskan landbúnað
árið 2000. Leggur nefndin til að þá
skuli búvöruframleiðslan svara til
hinnar innlendu eftirspurnar. Þó er
gert ráð fyrir lítið eitt meiri mjólk-
urframleiðslu til þess að mæta árs-
tíðasveiflum. Nefndin leggur enn-
fremur til, að 10 þúsund hektarar
akurlendis verði plantaðir skógi á ári
hverju, og 200 þúsund hektarar
lagðir í tröð.
Á síðastliðnu ári varð mikið tjón
á uppskeru finnskra bænda. Um 75
þúsund býli urðu fyrir tjóni, sem
samtals var metið á 3,3 milljarða
finnskra marka (tæplega 35 milljarð-
ar ísl. kr.). Sjálfsábyrgðin var metin
á 1,4 milljarða marka, en 1,9 mill-
jarðar var tap, sem bætt var með
ýmsu móti; 5 ára lánum með 4,5%
vöxtum, svo og styrkjum m.a. til
fóðurkauna.
svínarækt ásamt meginhluta garð-
yrkjunnar.
í búvörusamningnum er nú gert
ráð fyrir stuðningi við atvinnuupp-
byggingu í öðrum greinum en land-
búnaði, enda verði hún á bændabýl-
um og sé hluti af búrekstrinum.
Samið er um 15 millj. kr. framlag
(liðl. 100 millj. ísl. kr.) í sérstakan
byggðaþróunarsjóð. Gert er ráð
fyrir, að yfirvöld byggðamála leggi
fram á móti jafnháa upphæð í
sjóðinn. Hér er um sameiginlega
tilraun yfirvalda landbúnaðar og
byggðamála til byggðastuðnings að
ræða, sem á að ná til tveggja fylkja
og fimm hreppa. Leggja Norðmenn
nú vaxandi áherslu á, að tengja
aðgerðir í landbúnaðarmálum og
stjórn þeirra öðrum málefnum
byggðanna.
Umhverfismálaumræðan snertir
einnig norskan landbúnað. f hinum
nýja búvörusamningi er gert ráð
fyrir 60 millj. norskra króna (410
millj. ísl. kr.) til aðgerða í umhverf-
ismálum, auk 70 millj. kr. til sameig-
inlegra verkefna stjórnvalda um-
hverfis- og landbunaðarmála á þessu
sviði í ár. Um er að ræða verkefni,
sem miða að því að draga úr frá-
rennsli áburðarefna úr ræktuðu landi
Svíþjóð
Þann 1. júlí næsta ár verður tví-
verðskerfið, sem gilt hefur við stjórn
ntjólkurframleiðslunnar í Svíþjóð
frá 1. júlí 1985, fellt niður. Þar í
landi glíma menn við mikla offram-
leiðslu á korni. Á síðasta ári féllu
127 þúsund hektarar akurlendis úr
ræktun, og í ár bætast þar við liðlega
250 þúsund hektarar. Er það liður í
samningi bændasámtakanna og
ríkisins frá því í fyrra. Njóta bændur
stuðnings til búháttabreytinga, eink-
um þeirra, er miða að verndun
umhverfis og rækun annars jarðar-
gróða en korns. Bætur fyrir aflagðan
akur geta numið allt að 18 þús. ísl.
kr. á hektara.
Þjóðþingið hefur samþykkt sér-
stakt átak til þess að laga landbúnað-
inn að umhvérfi sínu. Stefnt er að
því m.a. að minnka frárennsli köfn-
unarefnis úr akurlendi um helming
fyrir árið 2000. Leiðir til þess eru
bætt meðferð og hirða búfjáráburð-
ar, minni notkun tilbúins áburðar og
minna opið akurlendi. Lagður er
„umhverfisskattur" á tilbúinn áburð
og jurtalyf. Skrifarann minnir að
skattur þessi sé nú 60 aurar sænskir
á kg köfnunarefnis (N) og 30 aurar
varið til þess að styðja nýfram-
kvæmdir og atvinnuuppbyggingu
norður þar. Sérstök áhersla er lögð
á að styðja blandaðan búrekstur í
landbúnaði og skógrækt. Aðgerðir
þessar ná nú einnig til dreifbýlis í
öðrum landshlutum.
Mörgu svipar saman
Hér að framan hefur verið gerð
örstutt grein fyrir nokkrum málum,
sem ofarlega eru á baugi í landbún-
aði norrænna nágrannalanda. Má
glögglega sjá, að margan vandann
eiga menn sameiginlega; offram-
leiðslu, skuldasöfnun, leit að nýjum
búgreinum, hnignun umhverfis,
byggðabresti, svo það helsta sé nefnt.
Vel má það vera nokkur huggun, að
„ólán mitt er brot af heimsins
harrni", eins og Steinn Steinarr
kvað. Verðmætara er þó að frétta af
því, hvernig frændþjóðimar bregð-
ast við vandanum, hvaða úrbótaleið-
ir þeir hafa fundið og reynt og með
hvaða árangri. Það getur létt okkur
róðurinn, sparað tíma, fyrirhöfn og
fjármuni. í því felst mesta gildi
þeirra norrænu funda, sem hér hefur
að hluta verið sagt frá.