Tíminn - 11.08.1988, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 11. ágúst 1988
AÐ UTAN

llllllll!
Burma:
Landið gjöfula sem mannleg
mistök hafa troðið í svaðið
Ne Win, einræðisherra í Burma, sat að völdum í
einhverju auðugasta ríki Asíu í 26 ár og tókst að koma því
á vonarvöl áður en hann sagði af sér fyrir skömmu.
Eftirmaður hans varð sá samstarfsmaður hans sem þjóðin
hatar hvað mest. Blaðamaður þýska vikuritsins Spiegel
heimsótti Burma nýlega og segir svo frá heimsókninni.
Allt í niðurníðslu í
þessu náttúruauðuga ríki
Hermaðurinn ýtir við fótgang-
andi útlendingi með byssunni sinni
og segir ákveðið: „Go to bed!“
Eftir klukkan 10 á kvöldin á enginn
erindi á götum Rangoon, höfuð-
borgar Burma. Þegar er orðið
dimmt á fólk að sofa.
Leigubíllinn, sem fenginn var á
flugvellinum og var haldið gang-
andi með úrgangshlutum úr banda-
rískum bílum frá um 1950, gefst
upp eftir nokkra kílómetra. I litla
Datsun-vörubílnum, sem aumkar
sig yfir strönduðu farþegana úr
leigubílnum, ræður ríkjum em-
bættismaður í einu ráðunei'tinu.
Hann tekur í fargjald fyrir greið-
ann, greitt í dollurum, sem svarar
ríflega mánaðarlaunum.
Á „Strand-hótelinu“ sem í eina
tíð var einn af þekktustu gististöð-
um Asíu þar sem Rudyard Kipling
og Somerset Maugham héldu
gjarna til, báðu gestirnir um búrm-
anskan bjór en hann er ófáanlegur.
Auglýsingar á ferðaskrifstofu ríkis-
ins hvetja ferðamenn til að fljúga
til ævintýraborgarinnar Mandalay,
en hvort flugvélin er ekki í umferð
eða alltaf er uppselt með henni, er
ekki hægt að komast að. Eitt er
víst, það er enga farseðla að fá.
Og hvað þá um að fara með lest?
„Því miður, engir fleiri farseðlar
þessa vikuna," er svarið. Ferða-
maðurinn verður samt að yfirgefa
landið strax næstu helgi, því að
meira en eina viku þola Burma-
menn engum útlendum gesti að
dveljast innan landamæra sinna,
en í Burma er m.a. að finna
fallegustu pagóðuborgir Asíu.
Þetta er Burma 1988. Landið,
serri eitt sinn var stærsti hrísgrjóna-
útflytjandi heims, er nú tilneytt að
flytja inn hrísgrjón og verðið á
þeim hefur hækkað um 400% síðan
í janúar.
í Burma eru gífurlegar olíulind-
ir, samt sem áður er ekkert bensín
að hafa þar sem eldgamlar dælurn-
ar eru ekki starfhæfar vegna skorts
á varahlutum, og engir peningar
eru til til að setja upp nýjar.
Burma er þekkt fyrir kryddaða
tóbakið sitt, engu að síður er erfitt
að verða sér úti um vindla, og
vinsælustu vindlingana „Duya“ er
eingöngu hægt að fá keypta gegn
erlendum gjaldeyri. Burma er
mesta tekkviðarræktun í heimi, en
trén rotna í skóginum þar sem
engin flutningatæki eru fyrir hendi
til að koma þeim þaðan.
Burma komið á lista yfir
fátækustu þjóðir heims
- að eigin ósk
Burma, eitt auðugasta land
Asíu, þar sem jarðvegurinn er
frjósamur, fólksfjöldi er innan
skynsamlegra takmarka, málmar
og eðalsteinar eru í gífurlegu
magni, hefur breyst frá því að vera
fært um að sjá nágrönnum sínum
fyrir hrísgrjónum í mesta fátæktar-
bælið í Asíu. Og í vor urðu stjórn-
völd að fara þess á leit að landið
yrði sett á lista fátækustu þjóða
heims, í því skyni að Burma-menn
losnuðu undan þeirri kvöð að
greiða hluta erlendra skulda sinna.
En Burma-menn geta hvorki
kennt nýlendustefnu annarra né
arðrænandi fjölþjóðafyrirtækjum
um hvernig komið er, ekki heldur
að þeir hafi orðið að hervæðast né
að þeir hafi ekki frið fyrir afskipt-
utn stórvelda, og ekki hcldur
fjandsamlegum nágrönnum né
uppskerubresti - og þeir hafa ekki
heldur tekið þátt í hervæðingar-
keppni þriðja heimsins.
Landið hefur í hálfan þriðja
áratug harðlokað umheiminn úti
svo að engu er við að jafna nema
Albaníu. Einangrun landsins hefur
verið svo alger að yfirvöld drógu
landið m.a.s. úr samtökum óháðra
ríkja.
Heimatilbúin eymd
Þannig er eymdin hreinlega
heimatilbúin, aBeiðing þess að
fyrirskipuð var óþörf stefnubreyt-
ing í efnahagsmálum, sem gefið
var heitið „leiðin til burmansks
sósíalisma", sem leiddi landið í
algera örbirgð og hefur valdið
vonleysi meðal 38 milljóna þjóðar
sem hefur tamið sér búddiska þol-
inmæði.
Þjóðarbrotin, sem ekki eru af
burmönskum uppruna og byggja
úthéruð ríkisins - Schanar og
Monar, Katschinar, Karenar og
Tschinar, gera tilraunir til að losna
undan valdi stjórnarinnar í
Rangoon með vopnavaldi.
Nú hefur maðurinn sem ábyrgð
ber á þessum ósköpum vikið af
valdastóli og tilkynnt að endurbæt-
ur verði gerðar. En eftirmaður
hans hefur verið valinn einmitt sá
samstarfsmaður hans sem hingað
til hefur kæft ruddalega sérhvern
andróður gegn einræðinu. Nú lítur
ekki út fyrir annað en búast megi
við algeru borgarastríði í Burma.
„Sonur orðstírsins“
Það var einmitt borgarastríð í
Burma þegar Ne Win hershöfðingi
(nafnið þýðir „sonur orðstírsins")
náði völdum í uppreisn því sem
Ne Win hefur ríkt harðri hendi í
Burma undanfarinn aldarfjórðung
og tckist að koma efnahag þessa
gjöfula lands í kaldakol.
næst án blóðsúthellinga (aðeins
einn féll í átökunum) árið 1962, en
hann hafði áður unnið sér frægð
fyrir andspyrnu gegn breska ný-
lenduvaldinu. Þá hafði Burma ver-
ið sjálfstætt ríki síðan 1948 en átti
þegar í stríði gegn þjóðernisbrot-
unum á landamærunum, kommún-
iskum skæruliðum og ópíumstór-
löxum. Hershöfðingjanum tókst
ekki að binda enda á smástríðin
heldur einungis að festa í sessi
yfirráð ríkisvaldsins í stærsta hluta
landsins, þar sem Burma-menn
búa.
Einræðisherrann Ne Win stjórn-
aði Burma eins og ættfaðir stórfjöl-
skyldu sinni, strangur og, að eigin
áliti, réttlátur. Útlendingum var í
fyrstu alls ekki leyft að koma til
landsins, en síðar var landvist
þeirra leyfð, fyrst í 3 daga og síðar
7, og þá voru ferðir þeirra takmark-
aðar við, auk höfuðborgarinnar,
aðeins hina frægu Mandalay sem
Rudyard Kipling lofsöng svo mjög
(„Á leið til Mandalay") og Pagan,
sem státar af fegurstu og frægustu
pagóðunum. Blaðamönnum var
yfirleitt synjað um leyfi til að
heimsækja landið.
Misvitrir framkvæma
vitlausa efnahagsstefnu
Hvað fæðuöflun varðaði var
Burma sjálfu sér nægt, iðnaðurinn,
að svo miklu leyti sem hann fyrir-
fannst, var þjóðnýttur, einnig
jarðir, samgöngutæki og verslunin,
sem áður hafði aðallega verið í
höndum Indverja og Kínverja. í
skrifræðisveldinu þrefaldaðist
starfsmannafjöldi.
Afleiðingar slíkrar efnahags-
stefnu voru óumflýjanlegar þegar
leiðandi stöður voru skipaðar yfir-
mönnum í hernum, bæði starfandi
og fyrrverandi, og gæðingum
þeirra sem ekki höfðu hið minnsta
vit á efnahagsmálum. Það tók þá
að vísu nokkurn tíma að gera þetta
auðuga og frjósama land með
nægjusömum íbúum gjaldþrota, en
tókst að lokum.
Verðbólgan náði þriggja stafa
tölu (500%) þrátt fyrir að oft væri
gefin út fyrirskipun án fyrirvara
um að innkalla alla verðmikla pen-
ingaseðla. Þannig voru á síðast-
liðnu hausti allir 25 , 35 og 75
kyat-seðlar, og þar með tveir
þriðju hlutar allra peninga í
umferð, lýstir ógildir bótalaust.
Þrátt fyrir opinbert bann á lán-
tökum jukust erlendar skuldir um
allt að því fjóra milljarða dollara.
Þegar allt kom til alls varð að
minnsta kosti að búa herinn vopn-
um og skotfærum og einræðisherr-
ann og fylgdarlið hans varð að hafa
farartæki við hæfi. Þannig tók hann
á leigu þotu frá Swissair í vor til að
ferðast til Evrópu.
Smygl og svarta-
markaðsbrask hélt
efnahagslífinu gangandi
Efnahagslífið þar fyrir utan hélst
gangandi með smygli og svarta-
markaðsbraski. Við kínversku
landamærin hafa risið risavaxnir
smyglaramarkaðir þar sem gjald-
miðill Burma-manna er jaðe og
rúbínar gegn niðursuðuvörum,
sígarettum, plastfötum, eldspýt-
um, lyfjum og reiðhjólum. Frá
Thailandi fást gegn eðalsteinum
fornmunir og tekkferðaútvarps-
tæki, gallabuxur, snyrtivörur og
myndavélar, frá Indlandi álnavara
í hin hefðbundnu lendaklæði
longji, skór og hamppokar.
Svartamarkaðsgengi burmanska
gjaldmiðilsins kyat hækkaði í átt-
falt opinbert gengi. Erlendir ferða-
menn verða að vísu að skipta 100
dollurum opinberlega, en geta lifað
góðu lífi þá viku sem þeir mega
Sein Lwin, eftirmaður Ne Wins og náinn samstarfsmaður tii margra
ára, hefur gengið manna harðast fram í að berja niður alla andstöðu
í Burma.
vera í landinu á jafnvirði einnar
viskýflösku og einnar lengju af
sígarettum.
Ástandið var orðið slíkt að það
þurfti ekki nema smáneista til að
reka hina seinþreyttu Burma-menn
til uppreisnar. í mars flykktust
þúsundir stúdenta út á götur höfuð-
borgarinnar til mótmæla eftir að
maður hafði verið drepinn á testofu
en lögreglan vildi leyna drápinu.
Verkamenn, kaupmenn og jafnvel
búddamunkar slógust í hóp með
stúdentunum.
„Sá sem brýtur flesta
hausa fær stöðuhækkun“
Yfirvöld snerust gegn mótmæl-
endunum af geysilegri hörku, eink-
um og sér í lagi var grimmdarleg
framganga óeirðalögregluforingj-
ans Lon Hteins, undirmanns náins
félaga Ne Wins, fyrrum hershöfð-
ingjans Sein Lwins. Sein Lwin var
ungur yfirmaður í 4. hersveit
„Burma Rifles“ ásamt Ne Win og
síðan 1962 hafði hann sjálfur þrisv-
ar barið niður stúdentaóeirðir
harðri hendi. Hann er nú 64 ára að
aldri.
Annar fyrrum samstarfsmaður
Ne Wins, Aung Gyi hershöfðingi á
eftirlaunum, skoraði á einræðis-
herrann eftir blóðbaðið í mars í
mörgum sendibréfum að steypa
landinu ekki í algera ógæfu. Hers-
höfðinginn fyrrverandi skýrði frá
fyrirskipunum undirmanna Lon
Hteins til óbreyttra lögreglumanna
sinna að „brjóta hausana á stúdent-
unum. Sá sem brýtur flesta hausa
fær stöðuhækkun". Kvenstúdent-
ar, þ.á m. dætur yfirmanna í hern-
um hefðu orðið að þola nauðganir
í vörslu lögreglunnar. Afrit af
bréfunum ganga kaupum og sölum
á götum Rangoon fyrir allt að 40
kyat, sem samsvarar vikulaunum
embættismanns ríkisins.
Þegar yfirvöldin lugu því að í
óeirðunum hefðu aðeins tveir látið
lífið, fullyrti Aung Gyi að 283
lægju í valnum. M.a. hefði 41
stúdent kafnað í lokuðum lögreglu-
flutningabíl á leið í fangelsi. Þetta
urðu yfirvöld síðar að viðurkenna
að var sannleikanum samkvæmt.
Allir þessir atburðir leiddu til
nýrra óeirða í júní sem urðu til
þess að allt líf í höfuðborginni
færðist úr skorðum. Aftur gripu
menn Sein Lwins til manndrápsað-
gerða. Þeirdrekktu mótmælendum
í Inya-vatninu í útjaðri Ranoon.
Þeir gengu svo langt að jafnvel
yfirmenn í hernum lögðu fram
mótmæli hjá Ne Win gegn þessum
ruddalegu aðferðum til að bæla
niður mótmælin.
Afsögn Ne Wins
- flokkurinn velur
eftirmann hans
Ne Win tilkynnti þá 1061 fulltrúa
ríkisflokksins á fundi, sem hafði
verið kallaður sérstaklega saman
vegna ástandsins, afsögn sína og
fjögurra annarra háttsettra manna,
þar sem hann áliti sig a.m.k.
„óbeint bera ábyrgð á hinum sorg-
legu atburðum". Auk þess til-
kynnti hann að auknu frjálsræði
yrði komið á í efnahagsmálum og
þjóðaratkvæðagreiðsla færi fram
um hvort Burma ætti aftur að
hverfa að fjölflokkakerfi.
Þessu vísaði flokkurinn ákaft á
bug þó að orð Wins hefðu fram að
þessu verið sem lög, flokkurinn
vildi ekki leggja sjálfan sig niður.
Fulltrúarnir leyfðu Ne Win sjálfum
að draga sig í hlé, en ekki öryggis-
lögreglustjóranum Sein Lwin, sem
líka var á afsagnarlistanum.
Æðsti maður lögreglunnar, sem
fram að því hafði verið fjórði æðsti
maður ríkisins, varð nú líka flokks-
formaður og forseti Burma. Hvort
þessi niðurstaða var raunverulega
andstæð vilja Ne Wins eða síðasta
bragð þessa 77 ára fyrrverandi
einræðisherra er það sem veldur
vangaveltum þeirra sem fylgjast
með ástandinu í Burma.
Erlendir stjórnarerindrekar tala
um að þessi niðurstaða sé ögrun
gegn öllum, sem höfðu gert sér
vonir um umbætur. Á flugritum er
hvatt til frekari mótmælaaðgerða.
Margar borgir fjarri höfuðborg-
inni, þar sem kennt hafði óróa,
voru settar undir neyðarlög. Ne
Win hótaði í afsagnarræðu sinni að
framvegis verði ekki skotið að-
vörunarskotum að þeim sem gera
sig líklega til að stofna til óláta.
„Þegar herinn skýtur, skýtur hann
markvisst," sagði hann.
Því miður lítur nú út fyrir að
örlög Burma, sem í augum vest-
rænna ferðamanna hefur verið
Ijómað rómantískum bjarma,
verði þau sömu og annarrar fýrr-
verandi paradísar í Asíu, Sri
Lanka, þar sem ekki linnir nú
blóðsúthellingum og ofbeldi.