Tíminn - 22.10.1988, Blaðsíða 2

2'Tírfilrtn
SS* *txJOi**•'/ s'x? ^ú• r>piií>. i
Laugardagur 22. bktóbér 1988
Bókin Biohazard aö koma út í Englandi, meö
nýstárlega kenningu um uppruna eyönivírussins:
VARÐ
EYÐNI
TIL í
GLASI?
Sjúkdómurinn AIDS, sem gefíð hefur verið nafnið eyðni á
íslensku, hefur vakið almenna skelfíngu víða um heim á
undanförnum árum, enda hefur engin lækning fundist við
honum enn og mörgum þykir ekki nógu Ijóst um uppruna
hans, eða með öðrum orðum ekki hafa verið nógsamlega
skýrt hvaðan þessi vágestur hefur svo skyndilega borist, en
sem kunnugt er hefur hann ætt um heimsbyggðina að
undanförnu.
í nýrri bók, „Biohazard", er upp-
runi eyðni rakinn til gáleysislegra
vinnubragða á rannsóknastofum. í
bókinni er sökinni skellt á vísinda-
menn sem gera tilraunir með kvik-
skurði á dýrum, þar sem þeir hafi af
algeru ábyrgðarleysi ætt áfram við
tilraunirnar þar til þessi banvæni
vírus var fullskapaður. Síðan hafi
harðýðgi og óvarkárni orðið til þess
að ekki var hindrað að hann dreifðist
um Víða veröld. í bókinni er þvt
haldið fram að hér hafi ekki verið
um einangrað atvik að ræða, heldur
eitt af mörgum og sé aðeins einn
hlekkur í atburðakeðju sem enn hafi
sinn gang í kvikskurðarrannsókna-
stofum. Verður hér á eftir vitnað
nokkuð í bókina.
Uppruni eyðni
Eyðni er ný ógnun við heilsufar
almennings og það svo stórkostleg
að slíkt hefur ekki áður þekkst.
Sjúkdóminum veldur vírus sem
þekktur er undir nafninu „Human
Immunodeficiency Virus“, skamm-
t bókinni Biohazard kemur fram sú skoðun að eyðni hafi orðið tii á tilraunastofu.
stafað HIV (áður kallaður HTLV-
III eða LAV).
Þegar komið var fram í september
1987 höfðu verið skráð 26.566 tilfelli
af eyðni í Bandaríkjunum og álitið
að hálf til cin milljón manna væru
smitaðir af sjúkdómnum. Vísinda-
akademía Bandaríkjanna og Heil-
brigðisstofnunin hafa lagt fram það
mat að þegar komið er fram á árið
1991 falli árlega í valinn 50.000
manns af völdum eyðni. Tölurnar
fyrir Mið-Afríku eru jafnvel enn
hærri og í Bretlandi er þegar farið að
tala um faraldur.
Þegar haft er í huga hið ógnvekj-
andi eðli sjúkdómsins og að ekki
lítur út fyrir að lækning finnist á
sjúkdómnum í náinni framtíð er
ákaflega mikilvægt að upplýsa um
uppruna vírussins.
Eftir að hafa blaðað í gegnum
h.u.b. eitt þúsund vísindaskjöl, allt
frá fjórða áratugnum, er það orðið
augljóst að til eru tvö aðalafbrigði af
eyðni. Annað, sem finnst í öpum, er
kallað apaeyðni og orsakast af flutn-
ingi meinlausra vírusa frá einni teg-
und til annarrar, þar sem þeir verða
banvænir. Slíkur flutningur milli teg-
unda getur ekki farið fram við nátt-
úrlegar aðstæður, og því er apaeyðni
tilbúin af manna völdum á kvik-
skurðarrannsóknastofum. Hitt af-
brigðið af eyðni er það sem finnst í
mönnum. Þó að það hafi líka orðið
til innan veggja rannsóknastofa, er
vírusinn sem mannaeyðni veldur
óskyldur hinum aðskildu vírusum
apaeyðni og afsanna þar með kenn-
inguna um að eyðni í mönnum sé
angi af apaeyðnifaröldrum í Banda-
ríkjunum. Frekar mætti segja að
afbrigðin tvö af eyðni séu bæði
einkennandi fyrir fikt manna með
vírusa, sem hefur orðið algengt síð-
an á árunum eftir 1930, með notkun
þúsunda tilraunadýra, þ.á m. æðri
spendýra.
Kvikskurðarmenn fluttu
vísvitandi apaeyðni til
annarra dýrategunda
Þó að læknar séu nú að gera sitt
besta til að draga úr möguleikanum
á smiti til manna, var þetta víssulega
Uppruna eyðni virðist mega rekja til rannsóknastofu.
ekki tilfellið með apaeyðni. Á sjö-
unda og áttunda áratugnum voru
kvikskurðarmenn víðs vegar um
Bandaríkin vísvitandi að flytja apa-
eyðni frá einni skepnu til annarrar,
einni dýrategund til annarrar, einni
rannsóknastofu til annarrar, og
fylgdust gaumgæfilega með henni
þegar hún varð vægðarlausari og
barst hraðar milli tegunda. AIIs
engin tilraun var gerð til að halda
veirunni í skefjum, vegna þess að á
þessu stigi voru óþekktar afleiðing-
arnar af slíkri starfsemi fyrir
manninn. Eins voru kvikskurðar-
menn miskunnarlaust að eyða ein-
kennum tegundanna með veirum frá
mönnum og öðrum dýrum en æðri
spendýrum, algerlega án þess að
taka tillit til forsagnar um að þeir
væru að leiða skelfingu yfir lífið
sjálft, sem kom frá þeim fróðari
mönnum í þeirra eigin vísindagrein.
Afleiðingin er sú að nú verða vís-
indamenn að svara ákærum um að
hafa skapað verstu ógn við heilsu
almennings sem upp hefur komið á
síðari dögum.
Eyðni í Afríku
Allmargar kenningar hafa verið
settar fram um uppruna eyðniveir-
unnar og áður en lengra verður
haldið verður að ræða um þá kenn-
ingu sem vísindamennirnir hafa mest
dálæti á. Hún styðst við hugmyndina
um að eyðniveiran sé afbrigði af
veiru sem venjulega má finna í
afríska græna apanum og hefur ný-
lega farið yfir hindrun milli tegunda
til mannsins.
Samkvæmt þessari kenningu þró-
aðist eyðni í Mið-Afríku og skýrt
hefur verið frá því að blóðsýni, sem
safnað var í Afríku 1959, innihaldi
mótefni gegn veirunni. Þessi kenn-
ing er byggð á einu jákvæðu blóðsýni
af 672, en vitað er að tæknin sem
stuðst var við hefur átt það til að
sýna falskar jákvæðar niðurstöður,
og nýlegri rannsóknir á svipuðum
nótum, með þróaðri tækni, hafa leitt
í ljós að veiran átti áreiðanlega ekki
upptök sín í Afríku.
Engu að síður virðist smitun af
veirunni algengari í Afríku en
nokkrum öðrum heimshluta og á
það er lögð áhersla til frekari
sönnunar því að veiran hafi orðið
þar til. í Afríku leggst veiran á
gagnkynhneigt fólk, karla og konur
í ekki minni mæli en homma, og
umræða fer nú fram um hver kunni
að vera orsök þessa. Því er hægt að
svara einfaldlega með því að benda
á þær leiðir sem veiran smitast oftast
um, þ.e. með blóði og sæði. Á
mörgum spítölum í Afríku er enn
ekki gerð minnsta tilraun til að
rannsaka blóð með tilliti til eyðni-
smits áður en það er gefið sjúkling-
um. Fjárhag margra spítala og
sjúkraskýla trúboða er þannig háttað
að jafnvel einnota stungunálar eru
marg-endurnotaðar, og margoft eru
þær ekki almennilega sótthreinsaðar
og jafnvel ekki gerð tilraun til að
hreinsa þær.
Hvort tveggja ofannefndra atriða
gæti skýrt hvers vegna bæði konur
og karlar verða jafnilla úti, jafnvel
þó að ekki sé tekin með í reikninginn
kynhegðun sú sem tíðkast á þessum
slóðum. Enn er umdeilt hversu mik-
ið hommakynlíf sé iðkað í Afríku,
en lítill vafi leikur á því að bæði
fjölkvæni og vændi eru stundum
viðurkennd félagsleg fyrirbæri.
Sums staðar er algengt að giftir
karlar leiti til vændiskvenna. Slíkar
siðvenjur hljóta að auka áhættuna á
því að breiða út sjúkdóminn.
Það liggja heldur engar sannanir
fyrir um að eyðni smitist ekki með
munnvatni, eða skordýrabiti, þó að
sumir vísindamenn álíti það ólíklegt.
Sumir benda á að þar sem sjúkdóm-
urinn sé sjaldgæfur meðal barna á
aldrinum 5-14 ára, geti moskítóflug-
ur ekki borið smit á milli, en þá er
litið framhjá þeirri staðreynd að
flest moskítóbit eiga sér stað að
næturlagi þegar börnin eru í rúminu,
eða a.m.k. innan dyra.
Algengt virðist að mjög ung börn
séu smituð, og það kann að vera
annað hvort vegna þess að sjúkdóm-
urinn hafi borist frá móðurinni um
legkökuna eða móðurmjólkina. Vit-
að er um báðar þessar leiðir og það
er miklu algengara að börn séu höfð
á brjósti í Afrfku en á Vesturlönd-
um.
Þær upplýsingar sem hér birtast eru fengnar úr
bókinni Biohazard, sem gefin er út af National
Antivivisection Society í Bretlandi.