Tíminn - 27.10.1988, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 27. október 1988
’ Tíminn 9
RITSTJÓRASPJALL
llllllllll!
Illllllll
llllllllllli
Matarskattur grænf riðunga
Miklu bleki hefur veríö eytt a
svonefndan matarskatt, sem er
ekki annað en undanfari virðis-
aukaskatts, sem verið hefur í bí-
gerð um stund. En matarskattur
okkar er ekki nema svolítið brot af
þeim matarskatti, sem grænfrið-
ungar eru að reyna að setja á okkur
með aðgerðum bæði austan hafs og
vestan.
Aðgerðir þýskra fyrirtækja virð-
ast benda til þess að þar séu fleiri
grænmetisætur og grænfriðungar í
forstjórastétt en áður var vitað.
Linnir ekki orðsendingum og yfir-
lýsingum frá þeim flokki manna,
vegna þess að þeir telja sig þurfa
að beita okkur þvingunum vegna
hvalveiða í vísindaskyni. Sömu
sögu er að segja frá Bandaríkjun-
um, þ.e. í áhugasömum íslenskum
fjölmiðlum, sem vilja að sem mest
sé barið á íslendingum í hvalamál-
inu. Mótmæli grænfriðunga vestra
eru þó svo fámenn, að sé límdur
mótmælasnepill á hurð er ekki
vitað hvort einn eða tveir voru á
ferð. Út á þetta segja svo fjölmiðlar
okkur að Long John Silver sé
hættur að kaupa fiskinn.
Sannleikurinn er sá, að í Banda-
ríkjunum, eins og víðar, eiga við-
skipti sér stað með þeim hætti, að
bjóðist ódýr og nothæfur fiskur,
t.d. frá Suður-Ameríku, í miklum
mæli og stórum ódýrari en gæða-
vara utan af íslandi, verða íslensku
fyrirtækin að sæta því að missa af
einhverri sölu á meðan áhlaupið
stendur yfir. Fjölmiðlar hér heima
og grænfriðungar sjálfir láta síðan
líta svo út, að samdráttur í sölu,
sem orðið hefur af hreinum við-
skiptalegum ástæðum, stafi af sam-
blæstri grænfriðunga, og ekkert
geti leyst okkur undan þeim sam-
blæstri nema skýlaus yfirlýsing um
lok hvalveiða í vísindaskyni.
Slíkir hlutir flokkast undir
blekkingar og væri sæmra að halda
sönsum, a.m.k. hér heima.
Við getum auðvitað ráðið því
hvort við hættum hvalveiðum eða
hvort við gerum það ekki. Um það
fer eftir efnum og ástæðum hér
heima fyrir, en fyrst og fremst eftir
því hvenær vísindaþætti lýkur og
hverjar niðurstöður hans verða.
Talningu er ekki lokið. Talning á
hrefnum sýnir hins vegar nú þegar,
að stofninn hefur verið vanmetinn.
Hrefnustofninn virðist vera allt að
tuttugufaldur á við það sem talið
hafði verið. Komi nú ámóta niður-
stöður úr talningu á hvölum verða
grænmetisætur heimsins einfald-
lega að leita sér jórturs annars
staðar en á íslandsmiðum.
Viðureign íslenska ríkisins og
gróssers Tengelmann í Vestur-
Þýskalandi er dæmigerð um þá
tilætlunarsemi, sem grænfriðungar
vilja að sé höfð uppi við tiktúrum
þeirra. Annars vegar er fullveðja
og sjálfstætt ríki, en hins vegar
þýskur grósser, sem telur sig hafa
efni á að tala stórt á meðan hann
góflar í sig grænmetið. Ætti að
ræða þessi mál með eðlilegum
hætti þyrftu ríkisstjórnir íslands og
Vestur-Þýskalands að skiptast á
nótum um almennt viðskiptafrelsi
landa í millum. Það er alveg
ástæðulaust fyrir íslendinga að
taka þegjandi við viðskiptahöml-
um, sem komið er á af einhverjum
grósser í viðskiptalandinu, og er í
raun niðrandi að taka við slíkum
boðum.
Skæruhernaður grænfriðunga
gegn Islendingm er einstakur í
sinni röð. Fleiri þjóðir en íslend-
ingar stunda hvalveiðar, svo sem
eins og Rússar, Norðmenn og Jap-
anar. Þrjár síðastnefndu þjóðirnar
eiga langa sögu í ofveiði á hvölum
við Suðurskautslandið, án þess að
grænfriðungar hafi talið sér skylt
að leggja þær í einelti. Hins vegar
þykir þeim ísland kjörið land fyrir
skæruhernaðinn. Ástæðurnar eru
augljósar. Útflutningur íslendinga
er einhæfur, efnahagslífið við-
kvæmt og því fljótlegt að kalla á
viðbrögð hinna geðminni ef t.d. er
hægt að aflýsa sölu á sjávarafurð-
um fyrir 120 milljónir hjá einu
fyrirtæki (Tengelmann). Nógir
verða til að slá sér á brjóst og lýsa
yfir að efnahagur okkar þoli ekki
aðgerðir grænfriðunga.
En gott og vel. Vilji ríkisstjórnir
á Vesturlöndum líða það að á
íslendingum sé barið sérstaklega
vegna vísindaveiða á hvölum með
viðskiptahömlum, sem sprottnar
eru af grunni skæruhernaðar, þá
vill svo til að lega landsins er
þýðingarmeiri fyrir þessar sömu
vestrænu þjóðir, en grænfriðungar
samanlagðir. Við getum því sagt
við þessar þjóðir: Ef þið ætlið að
láta líðast að við séum ofsótt fyrir
að framfylgja lögmætum alþjóðleg-
um samþykktum, þá eigum við
engan annan kost en tilkynna
ykkur, að við krefjumst endur-
skoðunar á samskiptum okkar við
vestræn ríki í alþjóðlegum sam-
skiptum. Við þurfum að lifa eins
og aðrir, og það hlýtur að vera
takmarkað hvað við þolum lengi
einstakar móðganir fyrirtækja og
einstaklinga, sem brjóta upp gáma
í umskipunarhöfnum, eða tilkynna
einhliða uppsögn viðskipta af því
forstjórar eru grænmetistrúar. Of
seint er fyrir þetta samblásturslið
að biðja okkur afsökunar eftir á,
eins og raunin varð með Grænlend-
inga.
Við eigum líka þann kost í streði
við grænfriðunga, að kalla á sam-
stöðu með Norðmönnum, Rússum
og Japönum, og boða til viðskipta-
hamla við fyrirtæki og ríki, sem
virða ekki eðlilega viðskiptahætti
við eitt ríkið eða öll. Jafnframt
gæti slík samstaða orðið til þess, að
grósser Tengelmann fengi í mag-
ann þrátt fyrir grænmetið, þegar
sameinað áróðursstríð hæfist. Þá
er ógetið þeirrar hugsanlegu
ákvörðunar, að ekkert hvalveiði-
ríkið heimilaði sölu á vörum og
hráefni til fyrirtækja sem stjórnað
er af grænfriðungum, eða keypti af
þeim vörur.
Vel má vera að fyrrgreindar
aðgerðir yrðu of seinvirkar, enda
virðast grænfriðungar búnir að
finna þá aðferð, að leggjast gegn
kaupum á íslensku lagmeti. Þar
telja þeir að viðbrögðin verði skjót-
ust og tjónið nóg til að snúa hugum
okkar. En það breytir ekki þeirri
staðreynd, að hér er um fullkom-
lega ólögmæta viðskiptahætti að
ræða, og sætir furðu, að fyrirtæki
skuli ekki beitt viðurlögum í sæmi-
lega siðuðum löndum, fyrir að taka
þátt í skæruhernaði með viðskipta-
þvingunum upp á eigin spýtur og
alls ekki í samræmi við venjur og
lög, heldur opinskátt og að hætti
samtaka, sem starfa öfugu megin
við venjulega samskiptasiði sam-
félaga. Það er verið að kúga okkur
og svínbeygja í hvalamálinu. Sumir
vilja láta kúgast.
Indriði G. Þorsteinsson.
VETTVANGUR
Íllllllllllll
llllllllli
Arsreikningar og fráviksaðferð
Nú koma næstum daglega fréttir af rekstrarerfiðleikum
fyrirtækja víðs vegar um land, sem eru svo miklir, að fjöldi
þeirra hefur orðið gjaldþrota. Það er þess vegna mikið
fagnaðarefni, að út er komin bók sem nefnist: „Hvernig
lesa á ársreikninga fyrirtækja“. Höfundar hennar eru Árni
Vilhjálmsson prófessor og Stefán Svavarsson lektor og
löggiltur endurskoðandi. Utgefandi bókarinnar er Frjálst
framtak hf. í samvinnu við Hlutabréfamarkaðinn hf.
í inngangi bókarinnar segir m. a.:
„Ljóst er, að það getur skipt
ýmsa verulegu máli, að rétt mat sé
lagt á þær upplýsingar, sem veittar
eru í ársreikningum fyrirtækja.
Þeir aðilar, sem hafa ástæðu til
þess að skoða ársreikninga fyrir-
tækja, eru eigendur þeirra og lán-
ardrottnar og opinberir aðilar, svo
að hinir helstu séu nefndir".
Bókin, sem er 102 bls. að stærð,
skiptist í átta kafla og nöfn þeirra
gefa nokkra vísbendingu um inni-
haldið og eru þeir þessir:
1. kafli Rekstrarreikningur.
2. - Efnahagsreikningur.
3. - Fjármagnsstreymi.
4. - Skýríngaríársreikningi.
5. - Skýrsla stjórnar.
6. - Áritun endurskoðenda.
7. - Fráviksaðferð við reikn
ingsskil.
8. - Greining á ársreikningi
Að lokum er birtur ársreikning-
ur Sýnishorns hf. og er hentugt
fyrir lesandann að bera reikninginn
saman við efni einstakra kafla.
Það er rétt að vekja sérstaka
athygli á 7. kafla bókarinnar, þar
sem gerð er grein fyrir fráviksað-
ferð við reikningsskil, en í upphafi
kaflans segir svo (bls. 41):
„Eins og nokkrum sinnum hefur
verið bent á hér að framan, getur
skattalagaaðferðin gefið misvís-
andi mynd af hag og afkomu fyrir-
tækis. Samt er það svo, að flest
íslensk fyrirtæki beita þeirri aðferð
við reikningsskilagerð sína og er
það raunar að vonum, þar sem
aðferðin grundvallast á ákvæðum
laga. Á undanförnum árum hefur
verið vikið frá hinum hefðbundnu
aðferðum í reikningsskilum nokk-
urra af stærstu fyrirtækjum lands-
ins og hafa endurskoðendur þeirra
staðið fyrir þeim frávikum. Að-
ferðin, sem beitt er, gengur undir
heitinu fráviksaðferð. -
í ársreikningi, sem saminn er á
grundvelli ákvæða skattalaga, eru
það tiltölulega fáir liðir, sem hafa
þótt gallaðir. í rekstrarreikningi
eru það afskriftir, söluhagnaður
eða -tap eigna og verðbreytingar-
færslan. { efnahagsreikningi er
það bókfært verð varanlegra fjár-
muna, sem finna hefur mátt að“.
Það er vissulega alveg rétt, að
ársreikningur sem settur er upp á
grundvelli skattalaga, gefur í sum-
um tilvikum grófa og jafnvel ranga
mynd af raunveruleikanum og þess
vegna er það eðlileg krafa, að þar
sé reynt að bæta nokkuð úr.
Fráviksaðferðin er þó að mínum
dómi heldur ekki gallalaus, en
samkvæmt henni eru gerðir tveir
ósamhljóða reikningar. Annar er
gerður fyrir eigendur fyrirtækisins
en hinn fyrir skattyfirvöld og þetta
tel ég undirritaður mikinn galla.
Það er þess vegna æskilegt að
kanna, hvort lagfæra megi skatta-
lögin í þessu tilliti, en það er þó
mjög hæpið, að sú lagfæring myndi
takast nægilega vel.
En með því að beita fráviksað-
ferðinni verður nokkur hætta á, að
sá sem setur reikninginn upp fari
þar eftir persónulegu mati og geri
e.t.v. alvarleg mistök, beiti fráviks-
aðferðinni þar sem réttara væri að
láta það ógert eða láti vera að beita
henni í öðrum tilvikum þegar það
væri mjög nauðsynlegt.
Það er þess vegna skoðun undir-
ritaðs að hyggilegast sé að setja
ársreikninga upp í fullu samræmi
við skattalög en láta fylgja þeim
greinargóðar skýringar frá hendi
stjórnar og endurskoðenda um þau
atriði í reikningunum, sem ekki
gefa rétta mynd af rekstri eða hag
fyrirtækjanna.
í bókinni bls. 42 er nefnt dæmi
af vél, sem kcypt er 1. apríl fyrir
1.000 kr. og seld 1. okt. á næsta ári
fyrir 1.200 kr. Samkvæmt skatta-
En meö því að beita
fráviksaðferðinni verð-
ur nokkur hætta á, að
sá sem setur reikning-
inn upp fari þar eftir
persónulegu mati og
geri e.t.v. alvarleg
mistök, beiti fráviksað-
ferðinni þar sem
réttara væri að láta það
ógert eða láti vera að
beitahenni í öðrumtil-
vikum þegar það væri
mjög nauðsynlegt.
lögum skal afskrifa vélina um 200
kr. á kaupárinu en ekkert á söluár-
inu. En samkvæmt fráviksaðferð-
inni skal afskrifa vélina á kaupár-
inu um 157 kr. en á söluárinu um
189 kr. og er þá bæði tekið tillit til
eignarhaldstíma og verðlagsþróun-
ar og þannig fæst miklu raunhæfari
niðurstaða miðað við þær upplýs-
ingar, sem fyrir liggja.
En það er nú samt svo, að þessar
afskriftarreglur samkvæmt fráviks-
aðferðinni gefa í mörgum tilfellum
alls ekki réttari niðurstöðu en regl-
ur skattalaga og jafnvel stundum
beinlínis ranga. Þetta má best
skýra með dæmi. Bóndi kaupir
sláttuvél 1. júlí, því að hann hyggst
þá hefja slátt. Næsta vor hættir
hann búskap og selur heyvinnuvél-
ar sínar í júní. í þessu tilfelli myndi
afskrift samkvæmt fráviksaðferð-
inni eins og hún er túlkuð gefa
ranga útkomu. Bóndinn hefði ekki
notað vélina meira, þótt hann hefði
keypt hana í ársbyrjun, svo að það
er fráleitt annað en hann fái fulla
afskrift á kaupárinu en hins vegar
enga á söluárinu, því að þá er vélin
ekkert notuð.
Þetta verður ekki rakið hér frek-
ar nú, en undirritaður vill að lokum
ítreka þá skoðun sína, að þessi
bók, „Hvernig lesa á ársreikninga
fyrirtækja“, verða allir stjórnend-
ur, endurskoðendurog lánvpitend-
ur fyrirtækja að kynna sér vand-
lega.
Kópsvatni, 26. september 1988
Guðmundur Jónsson.