Tíminn - 07.12.1988, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 7. desember 1Ó88
Tíminn 15
ar í Evrópu, þetta var þjóðarein-
kenni og er e.t.v. enn í einhverjum
mæli. Það var þessi „árátta", sem
stuðlaði að því að landsmenn voru
málfarslega og menningarlega ein
þjóð, sem var ekki og er ekki
einkenni þjóða Evrópu né Englands.
í bréfinu kemur fram misræmið
milli einstaklinga sem fá einkunnina,
„skemmtilegur og aðlaðandi“ og
efnislegra aðstæðna, sem valda því
að: „Jafnvel morgunkaffið megnar
ekki að hressa hugann, og fáfræðin
og sóðaskapurinn í þessu kotbænda-
landi eykur á leiðindin með hverjum
deginum sem líður“. Á þeim stað
sem bréfritari lýsir var tuttugu árum
áður ort af íslensku þjóðskáldi, um
það „volaða land“.
í lok bréfsins skrifar höfundur:
„Ég er feginn að þessu verki mínu
skuli nú senn lokið. Ef þú vissir
hversu allt þetta góða fólk er glatt og
undrandi yfir árangrinum, þá mund-
ir þú skynja eins og ég, að allt þetta
erfiði er engan veginn unnið fyrir
gýg“-
Kvöldið áður voru þeir félagar
gestir Árna Thorsteinssonar. „Við
fengum ágæta vindla og ljúffengt
kryddvín og ræddum saman á báðum
tungumálunum, þetta var ánægju-
legt kvöld, enda fannst mér nærri
því sem ég væri kominn heim“.
Bréf Collingwoods eru menning-
arsöguleg heimild, hann ræðir vafn-
ingalaust um neikvæð einkenni, sem
hann sér glöggt með augum sem
mótast af því umhverfi sem hann er
sjálfur sprottinn upp úr, en hann er
jafn vafningalaus í áliti sínu á því
sem betur fer, það er því fráleitt að
tala um einsýni hans í þessu sam-
bandi. Hann veit hvar skórinn
kreppir, sem er eins og hann segir,
fáfræðin, hirðuleysi og óhrjáleiki,
sem stafa af fátækt. Á þeim heimil-
um, þar sem fátækt og fáfræði
sleppti, var líkast „sem hann væri
kominn heim“.
Haraldur Hannesson hefur unnið
þarft starf með því að afla þessara
bréfa og koma þeim á vandað og
fagurt mál, þýðing hans á þeim á
íslensku er unnin af trúmennsku við
frumtextann. Hann hefur auk þess
aflað fjölbreytilegra upplýsinga um
Collingwood og skýringa við bréfin
sem snerta bæði höfund þeirra og
„menningarsögulega og sagnfræði-
lega þætti, sem bréfin varða“.
Hann er frumkvöðullinn að því að
kynna Islendingum Collingwood og
verk hans. í kafla þessa rits „Erlend-
ir ferðamenn og myndir Colling-
woods,, segir hann sögu söfnunar
mynda Collingwoods. Koma þar
margir ágætir menn við sögu en
þarfastur í því starfi hefur hann
verið ásamt Mark Watson. Haraldur
skrifar um þátt Watsons í söfnun
mynda Collingwoods og kynnir starf
hans að verndun menningarsögu-
legra verðmæta hér á landi. Watson
var meðal frumkvöðlanna að stofn-
un byggðasafnsins í Glaumbæ í
Skagafirði. Hann ferðaðist hér á
landi á árunum 1937 og 1938, fyrri
ferðin ári eftir ferð W.H. Audens
• hér. Watson „kynnti sér einnig nátt-
úru landsins og dýralíf" og því varð
það að hann tók að rannsaka ís-
lenska hundakynið og hófst hana um
að hreinrækta það á búgörðum sín-
um í Kalifomíu í Bandaríkjunum og
Hampshire á Englandi. Það mátti
ekki seinna vera. Hann skrifaði bók
um íslenska hundinn „The Icelandic
Dog, 874-1956“, sem kom út 1956.
Watson kom hingað „nærri árlega
síðustu tvo áratugina sem hann lifði“
(lést 1979). Hann safnaði myndum
og bókum um íslensk efni og þar
með myndum Collingwoods og með
aðstoð dótturdóttur Collingwoods,
Janet B. Gnosspelius varð honum
mikið ágengt í söfnun myndanna.
Kynni Haraldar Hannessonar og
Marks Watson hófust eftir lok síðari
heimsstyrjaldar og þau kynni urðu
til þess að myndirnar höfnuðu að
lokum í Þjóðminjasafni íslands
1964, sem gjöf Watsons.
Haraldur Hannesson hefur um
langt árabil unnið að söfnun heim-
ilda um víðfrægasta rithöfund ís-
lendinga, sem er Jón Sveinsson
(Nonni), en hann vann á sínum fima
ósleitilega að kynningu landsins í
flestum heimsálfum, flutti t.d. 4.500
fyrirlestra í Evrópu um bækur sínar
og ísland (Heimild: Bréf frá J.Sv. til
Brynleifs Tobíassonar, dags. París
2. jan. 1939).
Söfnun Haraldar um Nonna leiddi
til þess að hann fann hátt á fjórða
tug mynda sem Nonni hafði eignast
eftir Collingwood í aðalstöðvum
ÞINGVELLIR á Þórsnesi, fjórð-
ungsþingstaðuraðfornu. Þareru
tóftir margar en menn greinir á um
hvar dómhringurinn hafi verið.
Myndin er máluð uppi á Þingvalla-
borg og hafa sumir talið dóm-
hringinn þar, aðrir að hann hafi
verið þar sem Þing vallabærinn er,
t.h. á myndinni. Þar fram undan er
Lambatangi (líka nefndur
Húsnes) og var um hríð talið að
dómhringurinn hefði verið þar.
Yfir Lambatanga sést í Litlatanga.
Þar áleit Coilingwood að þingið
hefði verið. Þórssteinn er upp af
tanganum og virðast menn
standa hjá honum. Þegar landið
umhverfis var brotið til ræktunar
1960 kom í Ijós hringmynduð
grjóthleðsla.
Herders forlagsins (forlag J. Sv.) í
Freiburg im Breisgau, skömmu eftir
síðustu styrjöld. Meðal gagna sem
Hermann Á. Krose, reglubróðir
Jóns Sveinssonar, jesúíti, hafði sent
þangað, voru þessar myndir.
Það er því að þakka áhuga Harald-
ar Hannessonar og Marks Watsons
og margra annarra að myndir Coll-
ingwoods frá Islandi eru nú varð-
veittar hér á landi. íslenska ríkið
hafði þó haft tækifæri til þess að
eignast þessar myndir fyrir alllöngu.
Collingwood hafði boðist til þess að
selja íslenska ríkinu þær myndir frá
íslandi sem hann hafði undir
höndum, með bréfum dr. Jóns Stef-
ánssonar til íslenskra ráðamanna á
árunum 1931-32. Þeim tilboðum var
hafnað. Þar kom fram sú afstaða,
sem allt of oft virðist einkenna allt
of marga íslenska pólitíkusa, að
vera sneyddir skilningi á gildi minja
og listaverka og annarra menningar-
verðmæta.
Haraldur Hannesson ritar formála
fyrir verkinu, hann samdi einnig
ævisögu Collingwoods og ritaði eftir-
mála, ritgerð um íslandsferðina
1897, auk þess sem þegar er getið.
Allar þessar ritgerðir eru einstaklega
vandlega unnar og bera vott um
ágæta fræðimennsku og ræktarsemi.
Janet B. Collingwood Gnosspelius
ritar inngang um störf afa síns, en
hún átti mikinn hlut að varðveislu
bréfanna ásamt Teresu dóttur Rob-
ins G. Collingwoods, sem var og er
alkunnur heimspekingur og sagn-
fræðingur, en Collingwood skrifaði
honum frá íslandi. Robin var þá
barn að aldri.
Björn Th. Björnsson listfræðingur
ritar um myndirnar: „Með augum
pílagríms", þar segir um listamann-
inn: „Með heiðum huga og hreinni
elsku skynjar hann tímann sem hefur
breitt grænan feld sinn yfir tóftimar,
yfir gamlar traðir, og hjúpað bústaði
manna og dýra í sína þungu og
mjúku voð. En hafið, fjöll og ár eru
söm; þau eru leiksviðið mikla sem
enn stendur uppi, þótt leikararnir
sjálfir séu komnir af klæðum til
annarra verka“. Björn útlistar nánar
tækni listamannsins og snilli hans
sem vatnslitamálara.
Collingwood hefur hrifist af tær-
leikanum, sem skerpir allar litaand-
stæður, fjöll og jöklar sjást skýrt um
óravegu, fjarlægðin dofnar ekki út í
mósku eða móðu, það sér út í
hafsauga. Litirnir eru skýrt afmark-
aðir og fjölbreytileiki landsins verð-
ur öllum sem sjá undrunarefni.
MyntíirCollingwoods votta þessa sýn.
Einar H. Kvaran átti viðtal við
Collingwood í ísafold 18. ágúst 1897:
„Hann hafði gert sér far um að sýna
litskrúð lofts og fjalla sem dýrlegast
er í hinni íslensku náttúrufegurð, og
voru því einkum sólarlagsmyndirnar
aðdáanlega fagrar...“ Samkvæmt
þessu viðtali virðist Collingwood
hafa þótt fegurst í Fljótshlíðinni,
Gilsfirði, útsýninu frá Stóm-Borg í
Húnavatnssýslu og Vatnsdalnum, og
þó framar öllu öðru ýmsum stöðum
umdir Snæfellsjökli. „En annars svo
að segja hvarvetna að einhverju
leyti einkennilega fallegt". Colling-
wood talar um í þessu viðtali, að
menn séu orðnir þreyttir á Sviss og
Noregi og „svo sjá menn hvergi slíka
sjón sem hér“. Þessi skoðun er
samhljóma skoðun Hardys, en hann
skrifar einhversstaðar um þetta leyti
að sandar, jöklar og hraun íslands
verði eftirsóttari sjón ferðamönnum
en firðir Noregs og fjalladalir Sviss.
Ásgeir B. Björnsson hafði umsjón
með útgáfunni, kannaði allt mynd-
efni og samdi texta með listaverkum
Collingwoods. Ásgeir fylgdi því
þeim leiðum sem Collingwood fór
og „vitjaði flestra þeirra staða sem
hann hafði málað, kannaði aðstæður
og hafði tal af staðkunnugum“ í
þeim tilgangi að sjá landið næst því
sem listamaðurinn sá það á sínum
tíma. Textinn var valinn með hlið-
sjón af fornsögum og þeim hughrif-
um sem myndirnar endurspegla. Val
þessara texta krefst mikillar nær-
fæmi og smekks og ber valið vitni
þess hvorttveggja. Sigurþór Jakobs-
son sá um uppsetningu og útlit, sem
hefur tekist mæta vel.
Þessa glæsilegu bók má þakka
smekk og skilningi íslenskra og er-
lendra áhugamanna á menningar-
sögulegum verðmætum og bókina
eins og hún er útgefin áhuga og
samskonar smekk útgefandans Ör-
lygs Hálfdanarsonar og allra þeirra
sem þar hafa unnið að.
■- LvarxoöiHnr
Jólakort - Jólakort!
Höfum til sölu tvær gerðir af fallegum jólakortum. Einnig hálsbindi,
blómavasa og glösin vinsælu með flokksmerkinu.
Landssamband framsóknarkvenna
Nóatúni 21, - s. 24480
Jólafundur
framsóknarkvenna í Reykjavík verður haldin í Norðurljósasalnum,
Þórscafé fimmtudaginn 8. desember og hefst með borðhaldi kl. 19.00.
Húsið opnar kl. 18.30.
Dagskrá:
Ávarp ................................Sigrún Sturludóttur form.
Jólasaga.............................. Steinunn Finnbogadóttir
Jólaljóð............................... Steinunn Þórhallsdóttir
Jólasöngur .......................................Rósa Kristín
Undirleikari Kristín Waage.
Gestir fundarins eru Guðmundur G. Þórarinsson alþingismaður,
Stefanía María Pétursdóttir formaður Kvenfélagasambands ís-
lands og Kristín Guðmundsdóttir formaður Bandalags kvenna í
Reykjavík.
Allt framsóknarfólk er velkomið, en tilkynna þarf þátttöku til
Þórunnar [ síma 24480 fyrir kl. 17.00 á miðvikudag.
Munið eftir jólapökkunum.
Stjórn F.F.K.
Áhugakonur um pólitík
Jóla-Matarspjallsfundur
Landssamband framsóknarkvenna gengst fyrir þriðja matarspjalls-
fundinum fimmtudagskvöldið 8. desember kl. 19.00 í veitingahúsinu
Torfunni.
Dagskrá: Þrjár konur úr Landssambandinu kynna ferð til Svíþjóðar,
þar sem formlega var stofnað Samstarf miðflokkskvenna
á Norðurlöndum.
Kynnt verður bókin „Nú er kominn tími til“, handbók kvenna
í pólitískum fræðum. Höfundur kynnir.
Allar áhugakonur um pólitík velkomnar.
Framkvæmdastjórn L.F.K.
Framsóknarvist
Hafnfirðingar og nágrannar, munið lokaumferðina fimmtudaginn 8.
desember kl. 8.30 í íþróttahúsinu við Strandgötu.
Glæsileg heildarverðlaun.
Kaffiveitingar. Fjölmennum.
Framsóknarfélögin í Hafnarfirði
Jólahappdrætti
Framsóknarflokksins
Dregið verður 24. desember.
Vinsamlegast greiðið heimsenda miða.
Framsóknarflokkurinn