Tíminn - 09.12.1988, Qupperneq 15

Föstudagur 9. desember 1988
Tíminn 15
lllllllllllllll! MINNING
Guðmundur
Kristinn Guðnason
Þegar gamall leikfélagi kveður
þetta jarðlíf, náinn vinur og bróðir,
er mér skylt og ljúft að minnast hans
með nokkrum orðum. Ég áttaði mig
ekki almennilega á því, að Guð-
mundur eða Mundi, eins og hann
var jafnan nefndur af kunnugum,
hefði sofnað þeim svefni, sem
draumlaus er og varir til eilífðar.
Guðmundur Kristinn var hann
skírður skömmu eftir að hann
fæddist, en það var á litlu koti í
afskekktum fjalladal, Laxárdal, í
Austur-Húnavatnssýslu. Ber það
heitið Kárahlíð, liggur við eystra
mynni Strjúgsskarðs. Hefur verið í
eyði meira en hálfa öld.
Foreldrar Munda bjuggu um ára-
tug í Kárahlíð, þau Guðni Sveins-
son, ættaður úr Fljótum norður, og
Klemensína Karítas Klemensdóttir,
kona hans, frá Ljótshólum í Svína-
dal. Þarna ólust upp hinir synir
þeirra hjóna: Ingvi Sveinn, Pálmi og
Rósberg Snædal (f. 1919, d. 1983).
Fátæk voru hjón þessi af veraldar-
auði, en auðug af bjartsýni, lífsgleði
og trú á framtíðina. Virkir félagar
póstur og organisti
voru þau í ungmennafélaginu í
Dalnum, Morgunroðanum. Guðni
var hagmæltur, Klemensína fróð-
leiksleitandi og íhugul og fylgdist vel
með mönnum og málefnum.
Að vonum leituðu þau eftir betra
og rýmra jarðnæði, en tímar liðu
fram. Fluttust þau þá með syni sína
nokkru utar í Dalinn - að bænum
Vesturá. Bjuggu þau þar um áratug.
Vorið 1939 brugðu þau á það ráð að
flytjast að Hvammi, góðri jörð fram-
ar í Dalnum, ekki langt frá bæjunum
Gautsdal og Mjóadal.
En byggðin grisjaðist nú óðum á
Laxárdalnum, og gerðist því óhægt
um búskapinn, og félagslíf þvarr.
Fluttust þá Guðni og Klemensína út
í Skagastrandarkauptún, sem var þá
í miklum vexti og miklar vonir við
bundnar. Þar ól síðan fjölskyldan
aldur sinn. Gömlu hjónin dóu þar
bæði í hárri elli, og nú er Mundi
genginn þar til feðra sinna og mæðra,
ljúfur drengur, sem svik voru ekki
fundin í.
í upphafi þessara minningarorða
gat ég þess, að við Mundi hefðum
verið leikfélagar. Jú, við vorum það
svo sannarlega. Ólumst upp á ná-
grannabæjum á Dalnum. Hann á
Vesturá, ég á Sneis. Stutt er á milli
þessara bæja. Oft mun ég hafa farið
í leyfisleysi fram að Vesturá, til að
leika mér með Munda. Rétt fyrir
sunnan bæinn þar rann (og rennur)
Vesturáin. Á eyrum þessarar ár,
sem er býsna straumþung þó að hún
sé ekki ýkja vatnsmikil, lögðum við
vegi, létum steina tákna bíla, en þeir
voru þá teknir að sjást á þjóðvegin-
um er liggur eftir Langadal. Allt
þetta geymist í huga manns, eftir öll
árin, sem horfin eru í tímans haf.
Mundi var góður félagi, honum var
hægt að treysta.
En hvernig var æviskeið þessa
framliðna vinar míns? Það var að
mörgu leyti hversdagslegt, líkt og
flestra. Guðmundur var 65 ára rúm-
lega. Fæddur 11. mars 1923, en lést
20. nóvember síðastliðinn. Mundi
naut ekki framhaldsskólamenntunar
í æsku. En einhverja tilsögn hlaut
hann í orgelleik. Hann eignaðist
ungur harmoniku og lærði að leika á
hana tilsagnarlaust eða -lítið. Hann
var óvenju lagvís. Spilaði hann þá
mikið á dansskemmtunum um skeið.
Um það var ort, fyrri hluti vísu:
Fyrírspilar fimmtán kall
Fróns uw byggdir vída.
Ekki var nú kaupið beint hátt. En
Guðmundur lagði þetta á sig þá, fór
gangandi með harmonikuna á bak-
inu, oft langar leiðir. En ég vissi, að
hann hafði gaman af þessu. Honum
var það yndi að skemmta öðrum
með tónum hljóðfæris síns.
í Hofskirkju á Skaga var Mundi
lengi organisti, sömuleiðis á Hösk-
uldsstöðum á Skagaströnd. Þetta
veitti honum lífsfyllingu, því að
honum var annt um að kirkja og
kristni efldust sem mest, svo að
áhrifin á mannlífið ykjust, öllum til
heilla.
Myndi hlýddi á messur útvarpsins
frá æskudögum. Eitlhvað sérstakt
varð til að koma, svo að hann sæti
ekki þétt við útvarpstækið og hlýddi
á orgeltóna og tal kennimannsins.
En Mundi lét ekki þar við sitja að
hlýða á. Hann skrifaði, allt frá 1940,
niður það sem máli skipti úr hverri
útvarpsmessu: nafn prests, organ-
ista, nteðhjálpara, væri hans getið,
guðspjall dagsins sem presturinn
lagði út af, pistil og fleira. Allt færði
Guðmundur þetta inn í bækur af
hrukkulausri nákvæmni.
IJm þetta merka tómstundastarf
Guðmundar ritaði sr. Jón Kr. ísfeld,
þá prestur á Bóistað, grein í Kirkju-
ritið fyrir allmörgum árum.
Mér er til efs að nokkur annar en
Mundi hafi sinnt slíku verkefni, er
ég var að lýsa með fáum orðum. Ég
er ekki í vafa um það, að messu-
skýrslur þessar muni þykja merkilegt
framlag til menningar er tímar líða
fram.
Guðmundur stundaði öll algeng
störf, eftir að til Skagastrandar kom.
En frá árinu 1953 eða svo, var hann
staðarpóstur þarna. Mátti segja, að
ekki gæti valist samviskusamari
maður en hann til þessa starfs.
Kaupið var ekki hátt, en Mundi
gerði heldur ekki miklar kröfur til
lífsins. Hann bjó einn eftir að for-
eldrar hans létust. Enga afkomendur
á hann.
Minning látins vinar geymist í
þakklátum huga.
Auðunn Biagi Sveinsson
llllllllllllll BÓKMENNTIR
Sættir sósíalisma
og kristinnar trúar?
Það hefur lengi verið vitneskja
mín að sr. Rögnvaldur hafi kennt sig
við sósíalisma við hin og þessi tæki-
færi og því kemur það ekki alveg á
óvart að hann þarf að helga talsverðu
af frásagnarefni bókar sinnar,
„Trúin, ástin og efinn“, til að freista
þess að skýra samhengið og sættan-
leg viðhorf sósíalisma og guðfræði.
Þetta viðfangsefni kemur æ ofan í æ
fyrir í bókinni og lýsir því kannski
best að sr. Rögnvaldur hefur þurft
að glíma oft á æviferli sínum við það
heilaga viðfangsefni sitt að sætta
hugmyndafræði sósíalisma við trú
sína, kristni. Eru það einkum tveir
menn sem hann tekur nokkuð mið
af í þessu verkefni sínu en það er í
fyrsta lagi guðfræðingurinn og
stjórnmálamaðurinn Sigfús Sigur-
hjartarson og presturinn sr. Gunnar
Benediktsson. Ber þeim fyrir oftar
en ekki þegar sr. Rögnvaldur talar
um áðurnefnt efni. Það sem vantar
á í sögunni sjálfri er að mínu mati
einhver Iógt'a um niðurstöðu þessara
vangaveltna. Líklegt er að slík lógía
sjái dagsins Ijós í síðasta bindi ævi-
sögubrotanna en samkvæmt því að
rómverska talan I er skráð á bókar-
kjöl, má búast við framhaldi. í þessu
fyrsta bindi nær sagan enda ekki
nema að starfsdögum sr. Rögnvaldar
að Bjarnanesi.
Guðbergur gæðastimpill
Málfar þessarar bókar er afar gott
og er ekki annað að sjá en Guðberg-
ur Bergsson, sagnaritari sr. Rögn-
valdar, sé öruggur gæðastimpill á
hverri bók. Málfarið er ekki háfleygt
eða uppskrúfað og oft á köflum er
nánast eins og klerkurinn komi sjálf-
ur fram í orðum sínum á spjöldun-
um. Slíkt er auðvitað nauðsynlegt til
að lesandinn fái sjálfur að lesa
lifandi frásögn þess sem ævisagan
fjallar um. Það sem undirstrikar
þetta er sú staðreynd að klerkurinn
flakkar svolítið um í tíma og rúmi og
er strax á yngri árum að koma að
ýmsum vangaveltum sem auðvitað
hafa ekki átt sér stað fyrr en á efri
unglingsárum. Oftast greinir hann
frá þessari staðreynd að hann var
ekkert það undrabarn sem hugsaði
upphátt og í hljóði hvernig hann
gæti síðar á ævinni glímt við Guð og
glímt við hugsjónir hugmyndafræði
sem hann hefur ekki getað kunnað
nein viðhlítandi skil á. Hann gerir
sig því að vissu marki sekan um að
lesa óafvitandi meiri þroska inn í
sálarlíf barnsins en efni standa til.
Þetta er ekki einsdæmi óg er alls
ekki sagt til að varpa rýrð á söguna.
Miklu fremur ber að geta þess að
slíkur er vandi hvers manns sem sest
niður um miðbik ævi sinnar, eða
síðar, til að rita greinagerð um
nokkuð af því sem hann vill muna af
æsku sinni.
Sr. Rögnvaldur Finnbogason og
sagnaritarinn Guðbergur Bergsson.
Til er nákvæm skrá
Um þetta hef ég aðeins eitt að
segja og þar vísa ég í athugasemdum
framan við skáldsagnakennda ævi-
sögu „jiddíska" gyðingsins Isaac
Bashevis Singer, „Ást og útlegð“.
Þar segir að í raun réttri verði aldrei
rituð sönn ævisaga nokkurs manns,
því það sé ekki á valdi bókmennt-
anna. „Af því að ég trúi á Guð og
forsjón hans, er ég þess fullviss að til
er nákvæm skrá yfir ævi hvers
manns, verk hans góð og ill, mistök
hans og kjánaskap." Þessi orð Sing-
ers ættu að vera veganesti hvers
manns er sest niður til ritunar bóka
í ætt við ævisögur' og alveg sérstak-
lega ættu þessi orð að vera ofarlega
í hugum manna úr þessum hópi sem
teljast til boðenda trúar á Guð.
Víða komið við
f bók þeirra Rögnvaldar og Guð-
bergs er víða farið um heima og
geima og er bókin því nokkuð
skemmtileg aflestrar og alls ekki sú
þurra upptalning sem ævisögur vilja
oft verða. Margra er minnst í sögu
þessari og er það vel. Er ég reyndar
þeirrar skoðunar að ævisaga hvers
manns eigi að vera minning um þá
menn sem komu við eigin sögu og
birta þá sagnavídd sem hver og einn
hefur vaxið að þroska til. f sögu sr.
Rögnvaldar cr víða komið við og er
eins víst að hver sá sem kynnst hefur
klerkinum ágæta, sem nú býr undir
Jökli, eigi á hættu að rekast á nafn
sitt og meira til í bókinni. Fyrsti hluti
ævisögunnar er fróðleg lesning sem
hefst í Hafnarfirði og lýkur að veru-
legu leyti í Bjarnanesi, því ágæta
brauði, og hvct ég alla sem halda að
þeir hafi áhuga á lifandi frásögn í
þessum dúr, til að komast yfir lesn-
inguna. Bókin er vel þess virði að
hún sé lesin.
Kristján Björnsson
JÓLABÆKUR BARNANNA
Nýju fötin keisarans
og aðrar gamansögur
eftir H.C. Andersen o.fl. með glæsilegum
myndum eftir Karen Milone. Bók þessi kom
fyrst út í Bandaríkjunum 1986 og síðan farið
sigurför um mörg lönd.
Stefán Júlíusson rithöfundur íslenskaði
bókina.
Skemmtilegar og fallegar barnabækur
með fjölda litmynda. Glæsilegar jólagjaf-
ir fyrir börn á öllum aldrí.
Bókaútgáfan Björk.
Mídas konungur er
með asnaeyru
eftir Jens Sigsgaard, höfund hinnar víð-
frægu barnabókar: Palli var einn í heimin-
um, sem fyrst kom úr á íslensku 1948 og
síðan er ekkert lát á vinsældum hennar. Palli
hefur komið út á 37 tungumálum.
Mídas konungur kom fyrst út í Kaup-
mannahöfn 1985 og hefur þegar verið þýdd
á nokkurtungumál og hlotiðfrábærarviðtök-
ur. Vilbergur Julíusson skólastjóri þýddi
bókina á íslensku.