Tíminn - 04.02.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
' öuigairdágur 4. fébrúar 1989
Iíniinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Póstfax: 68-76-91
Óheillastefna
Sjálfstæðisflokksins
Pjóðin er nú að súpa seyðið af fjármálastjórn
Sjálfstæðisflokksins og Þorsteins Pálssonar á árun-
um 1983-1987. Á þessu tímabili var haldið uppi
kolrangri skattastefnu og afstöðu til ríkisfjármála,
svo að sá þáttur stjórnmála var blettur á þeirri
ríkisstjórn sem þá fór með völd í landinu.
Sjálfstæðisforystan öll stóð að baki þessari
fjármála- og skattastefnu og gerði kröfu til þess að
henni yrði haldið til streitu. Stefnan var í því fólgin
að láta eins og óþarfi væri að afla ríkissjóði tekna
til þess að koma í veg fyrir hallarekstur ríkisins,
enda skipti hallarekstur ríkissjóðs engu sérstöku
máli, þegar á heildarþjóðarbúskapinn væri litið. Sú
var og er skoðun sjálfstæðismanna, þegar til
kastanna kemur.
Þorsteinn Pálsson var valinn til þess að verða
formaður Sjálfstæðisflokksins á þessum árum.
Hann hefur í öllu reynst handbendi auð- og
markaðshyggjunnar, hávaxtapólitíkur og halla-
rekstrar á ríkissjóði. Sem fjármálaráðherra gaf
hann aldrei kost á öðru en að ríkissjóður yrði
rekinn með halla. Sem formaður Sjálfstæðisflokks-
ins og forsætisráðherra í hundadagastjórn, sem við
hann er kennd, lagði hann allt í sölurnar til þess að
halda uppi efnahagsstefnu sem var fjandsamleg
framleiðsluatvinnuvegunum, en hlóð undir vaxta-
gróða og verðbréfabrask.
Stefna Sjálfstæðisflokksins undir forystu Þor-
steins Pálssonar leiddi til þess að stjórn sú, sem
hann átti að hafa forystu fyrir, sprakk í höndunum
á honum sjálfum. Sú sprenging kom ekki síst til
vegna þess að honum tókst af alkunnri „kænsku“
sinni að koma sér út úr húsi hjá Jóni Baldvini
Hannibalssyni, sem áður hafði trúað á heilindi
íhaldsins, en komst nú að því að forystuliði þess er
ekki hægt að „treysta yfir þröskuld“.
Um langan aldur mun það loða við Sjálfstæðis-
flokkinn og forystu Þorsteins Pálssonar sérstak-
lega, að hann brást íslenskum atvinnuvegum þegar
mest á reyndi á árunum 1987-1988. Vegna þrjósku
Sjálfstæðisforystunnar að halda fast við efnahags-
og hávaxtastefnu, sem var í andstöðu við brýnustu
þarfir útflutningsins, fór svo að aðalatvinnuvegir
þjóðarinnar, sjávarútvegsgreinarnar, engjast í
gjaldþrotum. Peningaleiga og verðbréfabrask varð
arðbærasta atvinnugrein þjóðarinnar. Slíkur er
arfurinn frá íhaldinu.
Núverandi ríkisstjórn glímir við það vandasama
verkefni að hreinsa upp þar sem óþrifin voru mest
eftir samstarfið við Sjálfstæðisflokkinn: Að koma
fjármálum ríkissjóðs í eðlilegt horf. Að koma
framleiðsluatvinnuvegunum aftur á rekstrarhæfan
grundvöll. Þetta er ekki auðvelt verk. Þess verður
þó freistað að halda þessari hreingerningu áfram.
Hvað sem öllu öðru líður, þá er vonandi að þjóðin
beri gæfu til þess að Sjálfstæðisflokkurinn haldi
áfram að hvíla sig í stjórnarandstöðu. Þar er hann
best geymdur.
I—/ÁTINN ER í Reykjavík
Kristján Albertsson, rithöfund-
ur, á 92 aldursári. Með honum
er genginn merkur maður, sem
á langri ævi lagði íslenskri menn-
ingu til allan þann stuðning sem
hann mátti, og var í rauninni
sjálfur persónugervingur
hennar. Þetta kom þó aldrei
betur í Ijós en á efri árum
Kristjáns, þegar hann miðlaði
landsmönnum af þekkingu sinni
á íslensku menningarfólki, lífs
og liðnu, t.d. í sjónvarpsviðtali,
sem var með því merkara sem
frá þeirri stofnun hefur komið.
Kristján átti stundum í sérkenni-
legum deilum, sem risu af því að
hann andmælti atburðum og
ritum, sem særðu fegurðar-
kennd hans, en aðrir voru of
syfjaðir til að standa gegn. Eftir
Kristján liggja nokkrar bækur
og leikrit, sem bera mildu og
áreitnilausu hugarfari vitni,
einnig andríki þeirra tíma, sem
eru liðnir. Kristján Albertsson
hóf ungur afskipti af menningar-
málum, gerðist ritstjóri og
leikhúsmaður, en síðar starfaði
hann á alþjóðavettvangi fyrir
hönd íslands, lengi ævinnar og
fórst það allt vel úrhendi. Kristj-
án var blindur síðustu árin, en
hélt heiðríkju hugans óskertri,
las jafnvel fyrir bókarefni.
Kristján Albertsson sat í útgáfu-
ráði Almenna bókafélagsins til
æviloka, og lagði þar margt gott
til mála á meðan hans naut við á
fundum. íslandi var mikill feng-
ur að manni á borð við Kristján
Albertsson.
Mannúðin og
arfur Stalíns
Nú fyrir jólin sendi Almenna
bókafélagið frá sér bókina „Úr
eldinum til íslands,“ ævisögu
Eistlendingsins Eðvalds Hin-
rikssonar. Saga þessi er merkileg
fyrir margra hluta sakir, en
hennar hefur aðeins að litlu
verið getið, og veldur þar eflaust
mestu, að hér á landi þykir ekki
kurteisi að halda á lofti ágætum
verkum, séu þau annað tveggja
ögrun við gamlar grýlur komm-
únista, eða þá skrifaðar af þeim
mönnum innlendum, sem lítt
eru þóknanlegir því framvarðar-
liði menningarmála, sem rugla
saman t.d. arfi Stalíns og mann-
úðarmálum, eða jafnvel krist-
indómi. Að vísu hefur orðið
mikil breyting á stjórnmálastarfi
helstu forystumanna Alþýðu-
bandalagsins, en þar segir ætt-
fræðin að gamlir kommúnistar
muni enn vera til húsa. Stefnu-
mið eru orðin mildari og ekki
eins tengd alþjóðahyggju og
áður var. En réttrúnaðurinn lifir
enn í menningarmálum. Sést
líka á málgagni Alþýðubanda-
lagsins, að það ætlar sér mikinn
hlut á þeim vettvangi, því yfir-
leitt er það fullt af skrifum um
listamenn, sem fáir vita að séu
til nema þar. Kemur þá stundum
í hug ágæt setning, höfð eftir
lækni sem var að bjástra við
sífursaman sjúkling og svaraði
upp á kvörtun: Hver segir að
yður eigi að líða vel. Eins mætti
stundum spyrja eftir lestur mál-
gagnsins um einstaklinga undir
flokki um listir og menningar-
mál: Hver segir að þér séuð
listamaður. En allt er þetta gert
til að halda við þeirri ímynd, að
forysta í menningarmálum sé í
höndum málgagnsins og Al-
þýðubandalagsins.
KGB kallar á Evu
Höfundur bókarinnar um Eð-
vald Hinriksson heitir Einar
Sanden. Hér er um eistlenskan
flóttamann að ræða, sem er
kunnur rithöfundur. Eftir hann
liggja nokkrar bækur, m.a. ein
nýleg sem nefnist: „KGB kallar
á Evu“, og fjallar um fyrrverandi
eiginkonu Sanden. Þau eignuð-
ust eina dóttur barna áður en
Sanden uppgötvaði, að Eva
kona hans var í þjónustu KGB.
Slíkar áhyggjur hefur sú merka
Moskuvustofnun af landflótta
Eistlendingum, að hún lætur
hvergi frítt fyrr en kominn er
agent í hjónarúmið. Sanden er
nú skilinn við KGB-konuna.
Bókin um Eðvald Hinriksson
geymir merkilegar upplýsingar
um Eistland á árunum fyrir stríð
og í stríðinu. Hún er ekki hættu-
legri íslenskri menningarstjórn-
un og þagnargildum hennar en
hver önnur bók, þar sem lýst er
hlýjum tilfinningum til föður-
landsins og hver örlög eru því
búin af tveimur grimmdarveld-
um, sem sækja að því sitt úr
hvorri áttinni með þeim af-
leiðingum, að nú er Eistland
undir ráðstjórn og verður það
um ófyrirsjáanlegan tíma. Að
vísu er komin upp hreyfing í
landinu til að ráða bót á þessu.
En nokkrir útifundir í skjóli
mildari stefnu Gorbatsjovs
breyta auðvitað engu, nema við
völdum taki enn skynsamari
maður að honum slepptum. Hitt
er annað mál að í þessari bók
skrá þeir Einar Sanden og Eð-
vald lýsingu á aðförunum við að
leggja eina smáþjóð í viðjar,
þjóð sem þeir segja að sé lík
Finnum og ætti af ýmsum ástæð-
um að teljast til Norðurlanda.
Grimmdarveldin tvö
Áður en nauðungarflutningar
hófust til Síberíu með hertöku
Sovétmanna í kjölfar sáttmála
Stalíns og Hitlers, sem leiddi til
skiptingar Póllands, var eist-
lenska þjóðin 1,1 milljón. Blóð-
takan var hrikaleg, enda voru
tugir þúsunda fluttir „austur á
hinar endalausu steppur Rúss-
lands og myndu aldrei koma
þaðan aftur.“ Þegar Stalín lét
taka landið voru 133 skráðir
meðlimir í Kommúnistaflokki
Eistlands, svo ekki var nú mót-
tökunefndin fjölmenn. Én í því
svikalogni sem á var eftir samn-
ing Stalíns og Hitlers voru þýsk-
ættaðir íbúar Eistrasaltslanda
kallaðir „heim“, það er til að
taka upp bólfestu í Póllandi. Ef
þeir kæmu ekki lægi fyrir þeim
að „þurrkast út af jörðinni."
Hinir þýskættuðu hlýddu kalli
og höfðu þó forfeður þeirra búið
í þessum löndum í allt að Sjö
hundruð ár. Þetta var mikill
fjöldi fólks og alltaf fækkaði
Eistlendingum.
Bókin um Eðvald er full af
sársauka og gamansemi í bland.
Kannski þessháttar gamansemi,
sem gat verið dauðans alvara
þegar atburðirnir voru að gerast,
en í ljósi sögunnar og kvíðaleysis
hennar er varla hægt annað en
brosa af allri þeirri gegndarlausu
mannfyrirlitningu, sem lýsti sér
í aðgerðum grimmdarveldanna
tveggja, sem sóttu að þessari
litlu þjóð eins og vargfuglar að
varpi.
Aftaka í vændum
Eðvald Hinriksson átti fótum
fjör að launa eftir að kommún-
istar höfðu tekið landið hið fyrra
sinnið. Hann snerist til varnar
eins og fjöldi landa hans og fór
huldu höfði um hríð. Með líkum
hætti og gerðist í Úkraínu þótti
fólki skárra að Þjóðverjar tóku
landið og hröktu Rússa á braut.
En það varð skammvinn ánægj a.
Föðurlandsvinir fundu fljótt, að
þeim voru ekki ætlaðar neinar
athafnir í þágu þjóðar sinnar
undir þýskri herstjórn. Eðvald
Hinriksson var hnepptur í fang-
elsi og látinn dúsa á annað ár í
einangrun, en allan þann tíma
vofði yfir honum aftaka. Vinir
hans björguðu honum og komu
honum undan, og slapp hann að
lokum á flótta yfir til Svíþjóðar.
Eðvald vann í stjórnmálalög-
reglu Eistlands frá því fyrir stríð.
Hann var íþróttamaður og í
landsliði í fótbolta. Þar þótti
hann liðtækur markvörður og
var kallaður maðurinn með
hundrað hendur.
Bæði á meðan hann var í
Svíþjóð og einnig eftir að hann
fluttist til íslands var ljóst að
kommúnistar töldu sig þurfa að
ná tangarhaldi á honum. Mun-
aði minnstu að hann yrði sendur
aftur til Eistlands frá Kalmar af
sænsku útlendingaeftirliti sem
virðist hafa verið óskiljanlega
hallt undir kommúnista. Það var
eingöngu vegna afskipta Tage
Erlander sem honum tókst að
sleppa og vegna dugnaðar lög-
fræðings, sem var hnútum kunn-
ugur. Hins vegar sluppu ekki á
annað hundrað landar hans, sem
Svíar sendu til Eistlands, beint í
dauðann, og hefur það mál verið
rifjað upp öðru hverju.
Vodka í heilsuhæli
Ljóst var að kommúnistar
undu því illa að ná ekki tökum
á Eðvald Hinrikssyni, fýrst nas-
istar komu því ekki í verk að
taka hann af lífi. Eflaust hefur
valdið því, að Eðvald tók þátt í
átökum gegn þeim ásamt öðrum
föðurlandsvinum meðan á fyrra
hernámi þeirra stóð 1941. En
mestu virðist þó hafa skipt, að
Eðvarð yfirheyrði mikinn undir-
róðursmann kommúnista, Karl
Sare að nafni, sem endaði í
Berlín sem uppljóstrari, og sagði
þar til annarra kommúnista, sem
staðið höfðu að manndrápum,
m.a. í Danmörku fyrir stríð.
Upplýsingar Karls Sare eru birt-
ar í bókinni um Eðvald, eins og
hann heyrði þær af vörum hans,
en fyrst eftir að Eðvald slapp frá
Eistlandi var alltaf verið að
spyrja hann hvað Sare hefði sagt
honum. Réttilega dró hann þá
ályktun af slíkum spurningum,
að þar væru útsendarar á ferð og
þagði við.
Búast hefði mátt við því, að
hér úti á íslandi yrði ekki sótt að
Eðvald Hinrikssyni, sem rekur
nudd og gufubaðstofu og hefur
gert í áratugi. Þangað kom m.a.
Bjarni Benediktsson, fyrrum
forsætisráðherra, og einnig
sendiherra Rússa hér, sem hafði
verið fyrrum yfirmaður fanga-