Tíminn - 04.02.1989, Blaðsíða 9

Liaugardagur 4. febrúar 1989
Tíminn 9
22. júlí 1940. Yfirmenn í sovéska hernum, að ógleymdum sjálfum Joseph Stalín, fylgdust vandlega með hinu nýja þjóðþingi í Tallinn.
búða í Vokurta. Sendiherrann
vildi skenkja forsætisráðherra
vodka, en hann afþakkaði með
þeim orðum, að hann drykki
ekki áfengi á heilsuhæli.
Foringi dauðasveitar
skrifar bók
Þann 14. mars 1961 birti Þjóð-
viljinn forsíðufrétt undir fyrir-
sögninni: „íslenskur ríkisborg-
ari sakaður um múgmorð.“
Fylgdi þessari frétt löng grein
inni í blaðinu, sem skrifuð var af
Árna Bergmann, sem þá var við
nám í Moskvu, (þar sem peysan
á Sakharov var prjónuð) en er
nú ritstjóri Þjóðviljans. Hér var
um þýðingu að ræða úr bók eftir
Ants Saar sem nefndist „Grímu-
lausir morðingjar.“ Bók þessi
var nýkomin út í Tallin, höfuð-
borg Eistlands, prentuð á eist-
nesku í 20 þúsund eintökum, og
segir í ævisögunni, að hún hafi
verið „send ókeypis á öll eist-
nesk heimili á Vesturlöndum, ef
KGB hafði heimilisfangið á ann-
að borð.“ Samkvæmt ævisög-
unni var Ants Saar, heimildar-
maður Árna Bergmann, foringi
fyrir dauðasveit kommúnista
1942, en honum tókst að flýja
austurfyrir áður en hann yrði
handtekinn.
Segja má að með þessari Þjóð-
viljagrein Áma Bergmann hafi
að mestu lokið opinberri aðför
kommúnista að Eðvald Hinriks-
syni. Hann starfaði næstum
óáreittur við gufubað sitt og
nuddstofu og gerir enn, ól upp
tvo drengi sína, þá Atla og
Jóhannes og eina dóttur, Önnu
Jónínu, en kona Eðvalds er
Sigríður Bjarnadóttir úr Vest-
mannaeyjum. Eftir að Þjóðvilj-
inn gerði Eðvald að fjöldamorð-
ingja bar við að hann fengi
upphringingar á nóttunni, þar
sem honum var hótað. Þeir sem
lenda upp á kant við kommún-
ista kannast við þær aðferðir og
þurfa ekki að vera landflótta til
þess.
Heiðursfortíð
Stalínista
Þótt dæmin sanni að Þjóðvilj-
inn ætli seint að taka þeirri
þíðu, sem nú fer um Sovétríkin
og leppríki þeirra að stærstum
hluta, fer ekki á milli mála að
mikið hefur breyst hér á landi á
• síðasta áratug eða svo. Alþýðu-
bandalagið sem flokkur ástund-
ar ekki persónuníð, þótt mál-
gagnið detti stundum í þann
pytt, eins og dæmið um Stefán
Jóhann sýnir. En forverar
bandalagsins eiga aðra sögu,
sem ástæðulaust er að bregðast
við eins og hún hafi aldrei gerst.
Hinn harði kjarni Alþýðubanda-
lagsins kveinkar sér hvergi við
þeirri fortíð. Fyrir um viku gerð-
ist það í Moskvu, að stofnuð var
hreyfing sem hefur það að mark-
miði að skýra sem nákvæmlegast
frá kúguninni á Stalínstímanum.
Þá verður kannski lokið þeirri
heiðursfortíð Stalínista, sem
hefur verið uppspretta réttlæt-
ingar á byltingavafstri á Vestur-
löndum og leitt af sér hryðju-
verkahópa, sem fremja morð á
borgurum í þágu málefnis. Nú á
að fara að reisa minnismerki um
fómarlömb Stalíns á árunum
1930-53 í Sovétríkjunum. Það
hefur hins vegar ekki enn verið
talað um að reisa minnismerki
um fórnarlömb vinstrisinnaðra
hryðjuverkamanna á Vestur-
löndum, þ.e. morðingja sem
nefnast skæruliðar á fjölmiðla-
máli. En í Sovétríkjunum þykir
ástæða að rifja upp hörmungar
liðins tíma einkum vegna unga
fólksins, sem þarf að læra svolít-
ið í sögu, m.a. þeirri sögu að
Stalín hafi borið ábyrgð á dauða
30 milljóna manna. Hér á Vest-
urlöndum er minna um þetta
talað, og á íslandi þykir mesta
goðgá að minna á handaverk
fyrri tíðar ef þau snerta Sovét-
ríkin. Aftur á móti halda menn
réttilega vöku sinni hvað snertir
hermdarverk nasista gegn
mannkyni. í því felst að ekki er
sama hver drepur mann.
Heiftin frá 1930
íslenskir flokkar eru runnir
upp úr þeirri nauðsyn lítillar
þjóðar að viðhalda sjálfstæði
sínu og jöfnuði á sem flestum
sviðum. Þeir virða mannrétt-
indi, og aldrei hefur skorist svo
í odda á milli þeirra, að fólki og
lífi þess væri í nokkru hætt. Svo
er einnig um borgaralega flokka
annars staðar í Vestur-Evrópu.
Hér hefur verið einkennandi sá
tiltölulega góði friður sem ríkt
hefur á stjórnmálasviðinu lengst
af því tímabili sem liðið er frá
myndun núverandi flokkaskipu-
lags. Þátt í þessum friði á eðlis-
læg óbeit á ofstæki, samsteypu-
stjórnir og fyrirkomulag kosn-
inga, sem býður upp á fjöl-
flokkakerfi. Saga borgaraflokk-
anna þriggja er í þessum efnum
lík um flesta hluti. Þeir eru
vammlausir ef miðað er við
stjómmál grimmdarveldanna,
og eiga sér enga afbrigðilega
fortíð. Að vísu hefur stundum
skorist í odda eins og eðlilegt er
í lýðræðisríki, og einstakir menn
hafa hlotið skrokkskjóður í orð-
ræðum. En slíkt hefur ekki
hindrað að menn gætu risið upp
að nýju eins og Einherjar og
hafið samstarf í einhverri sam-
steypustjórninni að morgni. Það
var ekki fyrr en á árinu 1930 sem
stjórnmálasviðið breyttist með
stofnun Kommúnistaflokks
íslands. Þá er óhætt að segja að
heiftin hafi haldið innreið sína í
stjómmálin, og svo var um langa
hríð þangað til nú, að mildari
menn hafa tekið við forystunni
og tengslin við „móðurtölvuna"
í austri hafa dvínað.
Undirhyggja
Qg tortryggni
Um það leyti sem Kommún-
istaflokkur íslands var stofnað-
ur, voru uppi hreyfingar suður í
Evrópu, sem enn juku á bil milli
flökka og efldu óbilgirni á
stjórnmálasviðinu. Þá voru tek-
in upp manndráp til að veita
öfgastefnum brautargengi, og
má minna á morðið á Walther
Rathenau, þýska utanríkisráð-
herranum, 24. júní 1922. En
morð af þessu tagi voru fágæt á
þessum tíma og þau vom yfir-
leitt framin af stjórnleysingjum.
Nú eru svona aftökur orðnar
þróuð grein atvinnumorðingja,
en einstökum hópum þeirra eru
gefin rómantísk nöfn, sem tengd
eru vinstri öflunum í heiminum,
og má stundum greina einskonar
réttlætingu í þessum nafngiftum.
Þegar Rathenau var myrtur voru
fimm ár liðin frá byltingunni í
Rússlandi. Sú bylting fæddi af
sér póltískan rétttrúnað, sem
réttlætti í sjálfu sér ýmsar þær
aðgerðir, sem ekki höfðu
þekkst, eða menn vildu ekki
kannast við að væru mögulegar
á dögum sem töldust tímar upp-
lýsingar. Einstrengingsleg boð
og bönn án undanlátssemi voru
þær fyrirmyndir, sem kommún-
istaflokkar í löndum utan Sov-
étríkjanna fengu í arf frá móður-
flokknum. Þau komu þó hvergi
harðar niður en í heimalandi
flokksins. Þar réði mestu austur-
lensk undirhyggja Stalíns og
sjúkleg tortryggni.
Samið við böðla
Þegar leið fram á þriðja ára-
tuginn reis upp annar einræðis-
herra í Þýskalandi á rústum
Veimar lýðveldisins og nýtti sér
afarkosti friðarsamninga Ver-
sala til að afla sér fylgis í nafni
þýskrar endurreisnar. Þessi ein-
ræðisherra var að sínu leyti álíka
skert persóna og Stalín, enda
kom á daginn að gengdarlaus
útrýming gyðinga og hömlulaus
manndráp á herteknum svæðum
í heimsstyrjöldinni síðari, gerði
þriðja ríkið að mestu hryllings-
mynd allra tíma. Þótt nasisminn
væri þannig ógeðfelldur í meira
lagi sem stjórnmálastefna, kom
það ekki í veg fyrir að Stalin
gerði samning við Hitler um
skiptingu Póllands, og virðist
raunar hafa treyst því að Þjóð-
verjar myndu halda frið við
Sovétríkin, a.m.k. á meðan þeir
væru að ganga frá afganginum af
Vestur-Evrópu. En þetta fór á
annan veg. Nasisminn var bar-
inn niður með ægilegum blóð-
fórnum, og máttu Sovétmenn
þola mest í þeim fórnum í mann-
falli. Þeir voru alveg óviðbúnir
innrás nasista sumarið 1941, en
sá kapítuli hafði verið skráður
með aftökum hershöfðingja í
Moskvu þremur árum áður. Þær
byggðust á gegndarlausri tor-
tryggni Stalíns, sem nasistar virt-
ust hafa notfært sér með því að
falsa skjöl um sviksemi hers-
höfðingjanna.
Með erlenda forsögn
Á meðan þessu fór fram í
Evrópu undu íslendingar við
sína stjórnmálaflokka. En lengst
af á þessum árum ríkti sam-
steypustjórn Framsóknarflokks
og Álþýðuflokks undir forystu
Hermanns Jónassonar. Þessu
samfellda tímabili lauk í raun
ekki fyrr en með þjóðstjórninni
1939-1942 undir forystu
Hermanns. Þá hafði heimsstyrj-
öldin staðið í þrjú ár og Bretar
og Bandaríkjamenn komnir
hingað með her manns vegna
stríðsins og siglinga um Norður-
Atlanshaf, m.a. til Murmansk.
Kommúnistaflokkur íslands
hafði breytt um nafn og hét nú
Sameiningarflokkur alþýðu,
sósíalistaflokkurinn. í ljósi
sögunnar er sérkennileg sú af-
staða íslenskra kommúnista á
þessum tíma að halda fram rétt-
mæti þýsk-rússneska samnings-
ins og réttlæta árás Rússa á
Finna og þá á land eins og
Eistland um leið. Alkunnugt er
andóf þeirra gegn Bretum á
þessum-tíma, en í byrjun stríðs-
ins höfðu þeir uppi þá kenningu,
að hernaður nasista væri hentug-
ur af því hann myndi eyðileggja
kapítalismann.
Aðrir flokkar á íslandi eiga
ekki svona forsögu. Þeir hafa
aldrei ánetjast erlendri hug-
myndafræði í þeim mæli að hún
yrði þeim heilagt orð. Hér er að
vísu talað almennt um einstakl-
ingshyggju og félagshyggju, eins
og þessi tvenn mið eru túlkuð á
Vesturlöndum. Fylgispekt við
þessar tvær hyggjur er ekki fyrir
hendi vegna þess að flokkar á
íslandi miða störf sín og stefnu-
mið við aðstæður hér á landi
eins og dæmin sanna. Enginn
flokkur hefur nokkru sinni leyft
sér að ætla að flytja hingað inn
ómengaða alþjóðahyggju, eins
og forveri Alþýðubandalagsins,
og skipti þá engu máli þótt hún
væri blóðug upp að öxlum. Slík
fortíð hlýtur að rifjast upp öðru
hverju á meðan enn eru uppi
menn sem skrifa um þá svívirði-
legu tíma, sem gengið hafa yfir
almenning í Evrópu á þessari
öld.