Tíminn - 07.02.1989, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 7. febrúar 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR
Jóhannes Arason:
Við þurfum nýheilindi í
samstarf i vinstri manna
- Horft um öxl til stjórnar Hermanns Jónassonar á kreppuárunum.
Á síðastliðnu hausti eða snemma vetrar héldu þeir
flokksþing Alþýðuflokkur og Framsóknarflokkur. Þá skeði
það sem aldrei hefur skeð áður að formaður Alþýðuflokks-
ins ávarpaði flokksþing Framsóknarflokksins og svo aftur
formaður Framsóknarflokksins ávarpaði flokksþing Al-
þýðuflokksins. Um þetta var ekki nema gott að segja. Það
virtist vera að myndast samband á milli þessara tveggja.
flokka. En þetta fór í taugarnar á sumum alþýðuflokks
mönnum. Einn Hafnfirðingur var hneykslaður á þessari
vináttu. Hann taldi, að Framsóknarflokkurinn hefði verið
fjandflokkur Alþýðuflokksins. Það var nú það. Ekki fór
þetta vináttusamband þessara tveggja flokka síður í
taugarnar á Sjálfstæðisflokknum. Einn sjálfstæðismaður
lét þáu orð falla að þeir sjálfstæðismenn þyrftu að sækja Jón
Baldvin í Framsóknarfjósið og var auðskilin lítilsvirðing í
þeim orðum. Það var að skOja sem Alþýðuflokkurinn væri
þeim eitthvað háður, eitthvert áhald sem sjálfstæðismenn
þyrftu að grípa til ef þeim lægi á.
Sj álfstæðisflokks, viðreisnarstj órn.
Sú stjórn sat í tólf ár, hvorki meira
né minna. Ég ætla ekki að eyða
mörgum orðum á þá stjórn nema
það að til þeirrar stjórnar og ný-
sköpunar liggja flestar rætur mein-
semda. Þá voru komnir nýir menn
til valda í Alþýðuflokki. Þeir voru
úr menntamannastétt, litu á sig
frekar sem fulltrúa menntamanna
og þeirra sem voru hærra settir í
þjóðfélaginu. Um það ber glöggt
vitni kaupgjaldsvísitalan svokall-
aða. Hún var ekki í þágu verka-
manna.
Á undanförnum árum hefur al-
þýðufólki verið att út í verkföll.
Eftir harða baráttu fékk það lítils-
háttar kauphækkun en þeir sem
voru í hærri launastiga fengu marg-
falt meiri kauphækkun. Vísitalan
' sá um það. Guðmundur J. Guð-
hamarinn hvert af öðru. Hvernig
stendur á þessum ósköpum og það
í miklu góðæri um árabil.
Eitt aðalverkefni ríkisstjórnar-
innar er að ráða niðurlögum verð-
bólgunnar. Ólafur Thors sagði eitt
sinn í áramótaávarpi: Ef ekki verður
hægt að stöðva verðbólguna er allt ann-
að unnið fyrir gýg. Þetta var sann-
leikur, þá ekki síður nú. Margt
hefur stutt að vexti verðbólgunnar,
gífurlegt okur á flestum sviðum.
Þar hefur ráðið hin svokaliaða
frjálshyggja. Svo hinir gífurlega
háu bankavextir. Þetta mikla
bankakerfi hefur fengið að leika
lausum hala um árabil. Bankarnir
hafa eytt gífurlegu fé í auglýsingar
eftir sparifé landsmanna með alls
konar skrumi, einn með kjörbók,
annar með gullbók o.s.frv. og allir
gefa bestu vexti. Svo hefur þetta
Já, öðruvísi mér áður brá. Sú var
tíðin, að Alþýðuflokkur var ekkert
vinnuhjú hjá íhaldinu. Það var nú
hér í gamla daga þegar reisn var
yfir Alþýðuflokknum og hann. bar
höfuðið hátt. En snúum okkur nú
aftur að þessu nýja samstarfi Al-
þýðuflokks og Framsóknarflokks
ög hneykslan sumra alþýðuflokks-
manna á því. Sú var tíðin, að þessir
tveir flokkar unnu saman og komu
í gegnum þingið mörgum stórmál-
um og nú er best að líta inn í liðna
tíð og láta verkin tala.
Það var ekki átakalaust að koma
í gegnum þingið vökulögunum
svonefndu. Fram að þeim tíma
máttu sjómenn standa á dekki
meðan þeir gátu eða marga sólar-
hringa eða þar til þeir féllu í
fiskkösina og fræg eru orð Ólafs
Thors við atkvæðagreiðslu að hann
væri viss um það að gamlir sjómenn
yrðu andvaka er þeir fréttu þetta.
Þessir tveir flokkar alþýðufólks
komu þessum lögum í gegn,
þ.e.a.s. 6 tíma hvíld á sólarhring.
Þá má nefna lögin um alþýðu-
tryggingar og afurðasölulögin og
sérstaklega mjólkursamsölur og
margt fleira sem þessir tveir flokk-
ar komu í gegnum þingið gegn
hatrammri mótstöðu Sjálfstæðis-
flokksins. Nú þykir þetta allt
sjálfsagt.
Þeir sem komnir eru á efri ár
muna heimskreppuna mikiu frá
árunum upp úr 1930 til 1940. Það
herrans ár 1934 mynduðu þessir
tveir flokkar stjórn undir forystu
Hermanns Jónassonar. Hinir ráð-
herramir vom Eysteinn Jónsson
og frá Alþýðuflokki Haraldur
Guðmundsson. Þessi ríkisstjórn
Hermanns Jónassonar stjórnaði
þjóðarskútunni gegnum kreppuár-
in með miklum ágætum. Þá dugði
þjóðinni aðeins þrír ráðherrar og
engir aðstoðarráðherrar og því síð-
ur viðskiptafræðingar og hag-
fræðingar. Það var víst lítið til af
þeim þá sem betur fer. Þá var
þjóðin fátæk. Vantaði allt, fyrst og
fremst mat. Lítið var að skammta.
Þá var ekki talað um að flytja kjöt
og smjör og fatnað í stórum stíl frá
útlöndum. Þjóðin gat ekki borgað
og það vissu þessi forystumenn
hennar þá. Þjóðin var þá ekki búin
að eignast þá forystumenn, sem
slógu lán og aftur lán til að kaupa
erlendar vörur í stómm stíl.
Stjórn Hermanns Jónassonar
skildi það, að tii þess að komast
yfir þessi erfiðu ár þá þyrfti þjóðin
að lifa sem mest á sínu. Þeir virtu
þau gullvægu sannindi gömlu
mannanna, að það væri hollur
heimafenginn baggi.
Á þeim ámm herjuðu búfjár-
sjúkdómar sem kostaði mikið að
sigrast á en þrátt fyrir alla erfið-
leika var unnið að ýmsum umbóta-
málum, ár brúaðar og skólar
byggðir. Þá unnu þessir tveir fiokk-
ar saman. Alþýðuflokkur skildi
það, að hann var flokkur hinnar
kúguðu alþýðu, sem lapti dauðann
úr skel og honum tókst með stuðn-
ingi Framsóknarflokksins að lyfta
verkafólki uppúr þeirri lægð eða
svaði sem hún var þá í.
í stríðslok mynduðu svo þrír
flokkar stjórn, Álþýðuflokkur og
Sameiningarflokkur alþýðu og
Sósialistaflokkurinn undir forystu
Sjálfstæðisflokksins, köiluð ný-
sköpunarstjórn. Þá var þjóðin orð-
in rík, vissi ekki sitt rjúkandi ráð,
þá moraði allt af nýríkum snobb-
aralýð, sem heimtaði að allur inn-
flutingur yrði gefinn frjáls, allar
gættir opnaðar fyrir erlendum
vörum. Það átti að vera allra meina
bót, allt var það talið sjálfsagt af
stjórnvöldum. Öllum fornum
dyggðum hent út á hauga.
Eftir nokkurt hlé í stjórnmáium
þessara þriggja flokka mynduðu
svo Sjálfstæðisflokkur og Álþýðu-
flokkur saman stjórn undir forystu
mundsson kallaði þetta uppmæl-
ingaaðai. Út úr þessum verkföllum
kom svo þetta, þeir ríku ríkari,
fátæku fátækari. Sannleikurinn er
sá, að í gegnum öli þessi ár þá
hefur þetta þríeyki, Alþýðuflokk-
ur, Alþýðubandalag, Alþýðusam-
band svikið láglaunafólkið.
Annars fannst mér þessir al-
þýðuflokksforingjar frá þessum
tíma, að þeir kæmu ekki eðlilega
leið inn í Alþýðuflokkinn, þ.e.a.s.
ekki inn um dyrnar heldur inn um
veggina eins og Brynjólfur biskup
orðar það er hann vígði Baukajón.
Enda kom Alþýðuflokkurinn rúinn
öllu trausti verkamanna eftir að
hann kom út úr samvinnu við
Sjálfstæðisflokkinn. Svo fer fyrir
þeim sem vistast með tröllunum
stendur í kvæði Jóns Trausta, Kon-
an í Hvanndalabjörgum.
Nú er ég að vona að þátta-
skil séu að verða hjá þessum
flokkum. Þeir séu að ná áttum,
þessir tveir flokkar, Alþýðuflokkur
og Framsóknarflokkur, ásamt Al-
þýðubandalagi búnir að mynda
stjórn saman en það eru mörg erfið
verkefni framundan, þarf marga
hnúta að leysa og ef til vill höggva
suma. Gjaldþrot hér og gjaldþrot
þar, heil bæjarfélög riða á barmi
gjaldþrots og atvinnutækin undir
verið lánað út með okurvöxtum,
þeir tala minna um það. Og allt
hefur verið talið löglegt, allt stjórn-
laust. Þá hafa stjórnvöld undanfar-
inna ára vakið upp draug, sem
ríkisstjórnir hafa hvorki haft vilja
né getu til að kveða niður. Alls
staðar er morandi af bönkum og
bankaútibúum, sumt stórhýsi. Svo
hafa sumar stéttir sína sparisjóði.
Allur þessi bankarekstur kostar
gífurlegt fé, sem lántakendur verða
að borga. Þar hefur frjálshyggjan
fengið að leika lausum hala þeim
til stuðnings. Allt okur skal vera
frjálst.
Nú er svo komið að þetta banka-
veldi er búið að koma fjölda at-
vinnutækja á hausinn, heil bæjar-
félög riða til falls og svo unga
fólkið sem hefur verið að koma
þaki yfir höfuðið á sér. Það hefur
fengið lán til þess að byggja eða
kaupa íbúð. f raun og sannleika
verið platað til þess. Það vissi ekki
hvað það var að ganga út í. Svo
kom, að eftirleikurinn að borga
þessi lán gat orðið þungur róður.
Oftast endað með nauðungarupp-
boði, unga fólkið stóð á götunni
niðurbrotið. Bankinn hafði sitt og
þjónar þeirra, lögfræðingarnir.
Hinn mikilhæfi bankastjóri
Tryggvi Gunnarsson hafði þá
hugsjón, að bankinn væri fyrir
fólkið og stjórnaði lánveitingum
samkvæmt því. En núverandi
bankaráðsmenn virðast hafa allt
aðra skoðun, þ.e. fólkið fyrir bank-
ana og stjórna samkvæmt þeirri
hugsjón. Það verður að segjast
eins og er að þetta mikla banka-
veldi eða blóðsuga, sem hefur
verið ríki í ríkinu, er búið að leika
flestan íslenskan atvinnurekstur og
alla lántakendur verr, ég segi verr,
en kláðamaurinn sauðkindina í
gamla daga og er þá miklu til
jafnað.
Forystumenn stjórnmálaflokk-
anna hafa löngu séð hvert stefndi,
ekki síst formaður Framsóknar-
flokksins. Um það bera upphróp-
anir hans glöggt vitni, annað slagið
um vaxtaokur og fleira sem þurfi
að breyta. Þetta er auðvitað satt.
En hann sjálfur Steingrímur Her-
mannsson er búinn að vera í ríkis-
stjórn um árabil. Stundum hús-
bóndi á þjóðarheimilinu og allt
hefur sigið hröðum skrefum á
ógæfuhliðina. Hann hefur sagt að
við höfum aldrei verið nær þjóð-
argjaldþroti. Og þetta á sér stað í
miklu góðæri og þá verður manni
á að spyrja; hvað hefur Steingrímur
Hermannsson og flokkur hans ver-
ið að gera? Þeir framsóknarmenn
hafa löngum verið í stjórn með
Sjálfstæðisflokki með sína frjáls-
hyggju og allt okur og gróðahyggja
sem henni hefur fylgt. Framsókn-
armenn hafa þvælst með, oftast
nauðugir að manni heyrðist. Hent
gömlum leiðarmerkjum flokksins
til hliðar og hvað á maður að segja.
Hermann Jónasson sagði eitt
sinn í áramótagrein er hann var
formaður Framsóknarflokksins.
Hann sagði eitthvað á þessa leið
um samvinnu við Sjálfstæðisflokk:
Það er alltaf ómögulegt að hreyfa
við eggjunum í Heiðnabergi
íhaldsins. Þar á hann við þessa
sterku sérhagsmunaklíku Sjálf-
stæðisflokks. En Hermann þorði
að síga í Heiðnabergið og taka til
hendinni þegar á þurfti að halda og
ef eitthvert lag var. Þessi gamla
þjóðsaga á ekki við þá manntegund
sem gægist fram af bjargbrúninni
en þorir ekki að síga eins og skeð
hefur undanfarinn áratug og vel það
hjá framsóknarmönnum undir for-
ystu Steingríms Hermannssonar.
Ég hef nú farið örfáum orðum
um sögu þessara tveggja flokka á
liðnum árum og samvinnu þeirra
og stjórn kreppuáranna sem gafst
svo vel. Síðar skildu leiðir þessara
flokka, því miður. En nú er ég að
vona, að þetta sé að breytast.
Þessir vinstri flokkar séu að ná
áttum aftur og hefja samvinnu á
ný. Búnir að mynda saman stjórn
ásamt Alþýðubandalagi og leysa
hin miklu vandamál að þeirra eigin
sögn. Þeir menn sem þykjast vera
kallaðir til mikilla starfa verða að
standa í stykkinu, þora að taka
vandasamar ákvarðanir og vinna í
þágu alþýðufólks. Það hefur verið
vanrækt um árabil og ennfremur
að hefja til vegs og virðingar hinar
fornu dyggðir. Og ef þeim tekst að
halda stöðu sinni og rétta við
þjóðarskútuna aftur þá þarf allt
alþýðu- og félagshyggjufólk að
styðja þessa stjórn Steingríms Her-
mannssonar.
Svo óska ég þessari ríkisstjórn
velfarnaðar á nýbyrjuðu ári.