Tíminn - 22.06.1989, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 22. júní 1989 Fimmtudagur 22. júní 1989
Tíminn 11

Forabflaeigendur voru önnum kafnir við að pússa og bóna bfla sína fyrir
opnun forabílasýningarinnar í Laugardalshöllinni í gær. Hér er verið að
veita gullfallegum Mercury Monterey síðustu „smumingu".
Slökkvibfll af gerðinni Ford T í eigu Þjóðminjasafnsins. Bfllinn var fluttur inn
fyrir slökkvilið Akureyrar. Síðar eignaðist Benedikt ■ Valiá bflinn og breytti
honum í vörubfl. Pétur G. Jónsson endurbyggði bflinn eftir að Erlendur
Halldórsson eldvaraaeftiriitsmaður í Hafnarfirði hafði endurheimt slökkvi-
búnað bflsins.
Þetta er mikið tryllitæki af gerðinni Ford Thunderbird frá 1955. Blæjuraar era
rafknúnar og þegar ýtt er á takka renna blæjumar aftur, skottið opnast og þangað
renna þær og koma þaðan aftur þegar ýtt er á rétta takkann. Þessi búnaður var víst
ekki sérlega notadrjúgur hér norður við Ballarhaf og bflamir náðu aldrei neinni
útbreiðslu hér. Þar að auki voru þeir rándýrir.
Víðistaðabfllinn: Ford T árgerð 1917. Pétur G. Jónsson endurbyggði
bflinn sem er elstur bfla á Islandi og í eigu Þjóðminjasafnsins. Hann er í
fullkomnu lagi og rýkur í gang og getur náð allt að 60 km hraða. Það er
talsverð kúnst að aka bflnum og skipt er á milli tveggja hraðastiga, „hæ“
og „Ió“, með fótunum en bensín gefið inn með skafti á stýrisleggnum og
kveikjunni flýtt um leið með öðru skafti, því að jafnvægi verður að vera
á hlutunum.
Þetta er mælaborðið í Cord árgerð 1936. Bfllinn var í eigu ensks lávarðar
og læknis sem varð að leggja honum vegna bensínskorts í upphafi striðs.
Tveir skipverjar á Lagarfossi keyptu bflinn og fluttu hann til landsins og
um tíma átti Jónas Sveinsson læknir bflinn, en hann vildi ekki vera verr
akandi en norska skautadrottningin og kvikmyndastjarnan Sonia Heine
sem átti sams konar bfl.
Eftír Stefán Ásgrímsson
„Sýningin er haldin í tilefni af því að
85 ár eruliðin frá því að fyrsti bílinn kom
til landsins en það var hinn svonefndi
Thomsensbíll er kom árið 1904 en Forn-
bílaklúbburinn hefur frá stofnun sinni
haldið bílasýningar á fimm ára fresti af
því tilefni,“ sagði Rúdolf Kristinsson
formaður Fornbílaklúbbs íslands.
Fornbílaklúbburinn opnaði sína veg-
legustu sýningu til þessa í gærkvöldi í
Laugardalshöllinni og stendur sýningin
fram yfir helgi. Á sýningunni er margt
merkra bíla og tækja.
í Laugardalshöllinni gefur að líta marg-
an gamalglæsivagninn sem eigendur,
flestir í krafti blæðandi bíladellu, hafa
gert upp og haldið við af miklum sóma og
vandvirkni og kostað til þess ómældum
tíma og fjármunum. Þarna gefur að líta
elsta bíl landsins og jafnframt einn þann
yngsta frá sama framleiðanda.
Elsti bíllinn á sýningunni er Ford T
árgerð 1917. Þetta er svokallaður Víði-
staðabíll en hann var upphaflega í eigu
Bjarna Erlendssonar á Víðistöðum við
Hafnarfjörð. Bíllinn var notaður mikið
alla tíð allt fram yfir árið 1960, en þá var
honum farið að förlast all verulega.
Kunnugir segja ómögulegt að segja
hversu mikið er búið að aka bílnum en
þeir hljóti að vera orðnir margir kílómetr-
arnir sem bíllinn á að baki eftir 72 ár.
Þjóðminjasafnið eignaðist bílinn fyrir
allmörgum árum og á þess vegum gerði
Pétur G. Jónsson bílinn upp og nú
stendur hann sem nýr, gangfær og að öllu
leyti í fullkomnu standi á sýningunni.
Bílnum var ekið inn í Laugardalshöll-
ina og Tíminn spurði Pétur hvort nútíma
bensín brenni ekki of hratt, eða sé með
öðrum orðum of sterkt fyrir svo gamla vél
og gæti valdið skemmdum á henni. „Nei,
blessaður vertu, þetta étur allt,“ sagði
Pétur.
Bíllinn hefur aðeins hemla á afturhjól-
unum enda koma ekki hemlar á framhjól
bíla fyrr en árið 1928. Gírkassinn í gamla
Ford er byggður á sama grundvallaratriði
og sjálfskiptingar í nútímabílum. Hann

ævintýra-
bíla síðari
tímaskeiða
hefur tvö hraðastig og er skipt á milli
þeirra með því að stíga á fótstig í gólfinu
en bensíngjöfin er á stýrisleggnum. Þegar
gefið er í þarf jafnframt að flýta kveikj-
unni og til þess er sérstakt handfang
þannig að talsverða lagni þarf til að aka
bílnum og raunar öllum bílum af fyrstu
kynslóðum.
Pétur G. Jónsson hefur komið víðar
við sögu þegar gamlir bílar og tæki hafa
verið gerð upp. Á sýningunni er gamall
slökkvibíll og einn af fyrstu vegheflum
sem til landsins bárust. Veghefillinn er nú
í eigu Þjóðminjasafnsins. Báða þessa bíla
og nú síðast veghefilinn hefur Pétur gert
upp af þeirri prýði og vandvirkni sem er
hans aðalsmerki.
Slökkvibíll Þjóðminjasafnsins var upp-
haflega í eigu Ákureyrarbæjar en reynd-
ist ekki vel í brekkunum þar og var seldur
suður. Hann komst síðar í eigu steypufyr-
irtækis sem tók af honum slöngurnar og
slökkvibúnaðinn og breytti honum í.
vörubíl.
„Það var gengið í það að reyna að ná
þessu saman aftur þegar hafist var handa
við að endurbyggja bílinn. Það tókst loks
fyrir tilstilli Erlendar heitins Halldórsson:
ar í Hafnarfirði," sagði Pétur G. Jónsson.
Veghefilinn á sýningunni hefur Pétur
gert upp. Hann hófst handa við verkið
um síðustu áramót og hefur lagt nótt við
dag. Hefillinn er byggður í Noregi um
1928 og kom til landsins ásamt fleiri
heflum sem Vegagerðin og Reykjavíkur-
borg keyptu það ár. Þessir heflar voru
smíðaðir í Málmsteypu og vélaverkstæði
Drammenbæjar í Noregi.
Hefillinn er smíðaður utan um Fordson
dráttarvél. Á heflinum eru þung og mikil
afturhjól sem eru hol að innan og fyllt
með blýhöglum til að þyngja þau enn
frekar svo hefillinn spólaði síður. Hefill-
inn var lengst af á vegum Rangárvalla-
sýslu og í umsjá Erlendar heitins vega-
verkstjóra á Hárlaugsstöðum í Holtum.
Honum var lagt árið 1947 og hefur síðan
staðið við bæinn á Hárlaugsstöðum.
Á fyrstu árum bílaaldar voru það
einkum tegundirnar Ford og Overland
sem bitust um hylli bílamanna. Á sýning-
unni stendur fallegur Overland við hlið
Víðistaðabílsins. Överlandinn er í eigu
Rúdolfs og er frá árinu 1926.
Overland „dó út“ á íslandi líkt og
' geirfuglinn svo að Rúdolf flutti sinn bíl
inn frá BNA og gerði hann upp en það
verk tók nokkur ár.
Á alþjóðlega bílasafnaravísu er einn
merkasti bíll sýningarinnar bíll Jóns
Björnssonar af Cord gerð árgerð 1936.
Bíllinn sem talinn er verulega verðmætur
kom til landsins árið 1940 og hefur
framleiðslunúmerið 271.
Alls voru framleiddir að sögn Jóns um
2130 Cord bílar og eru 658 þeirra enn til
í heiminum samkvæmt upplýsingum al-
þjóðaklúbbs Cordeigenda. Bílarnir voru
mjög á undan sinni samtíð og voru einna
fyrstir bíla með framhjóladrif. Þá voru
þeir búnir fjögurra gíra gírkassa og
rafmagnsskiptingu, þannig að hægt var
að forvelja gírana og skipta síðan með
því að stíga á kúplinguna.
Bílarnir voru fyrst sýndir á bílasýningu
í New York í nóvember árið 1934 og
vöktu gríðarlega athygli. Þeir voru hins
vegar ekki fullhannaðir og í sýningarbíl-
ana vantaði ýmsan búnað. Mikið af
pöntunum barst en framleiðandinn gat
ekki staðið við þær á þeim tíma sem lofað
var og því dofnaði áhugi kaupenda fljót-
lega. Þá vildu fyrstu bílarnir ofhitna
vegna þess að vatnskassi þeirra var of
lítill.
Cordbíll Jóns Björnssonar hefur stýrið
hægra megin en hann var seldur nýr til
Englands til lávarðar nokkurs. Þegar
styrjöldin hófst voru stórir og eyðslufrek-
ir bílar teknir úr umferð og stóð bíllinn
eftir það um tíma á hafnarsvæðinu í Leith
en þar rákust tveir íslendingar, skipverjar
á Lagarfossi, á bílinn og keyptu hann.
Bfllinn skipti síðan nokkrum sinnum
um eigendur eftir að til íslands kom og
um tíma átti Jónas Sveinsson læknir
bílinn. Að hans eigin sögn keypti hann
Cordinn vegna þess að þegar hann var við
nám í læknisfræði í Bandaríkjunum ók
norska skautadrottningin Sonia Heine
um á hvítum Cord. Jónas vildi að eigin
sögn ekki vera verr akandi en íþrótta- og
kvikmyndastjarnan Sonia Heine.
Varahluti í Cordinn hefur til þessa
verið afar erfitt að nálgast. Nú hefur
verið stofnsett verkstæði vestur i BNA
sem smíðar varahluti í Cord en þeir eru
afar dýrir.
Langflestir fornbílar á íslandi eru frá
sjötta og sjöunda áratugnum og að veru-
legu leyti bandarískir. Því eru slíkir bílar
fyrirferðarmestir á sýningunni. Þarna gef-
ur að líta gríðarlega krómdreka af
Chevrolet, Ford, Buick og Chrysler
gerðum.
Margir þeirra hafa verið fluttir inn á
síðari árum og eru sumir bókstaflega
nýir. Dæmi um slíkan bíl er Chevrolet
árgerð 1957 sem aðeins hefur verið ekið
örfáar þúsundir mílna, eingöngu af nú-
verandi eiganda. Þá gefur að líta þekkt
tryllitæki; bleikan Ford Thunderbird
blæjubíl með eitthvað um 400 hestafla
vél, Lincoln frá því fyrir 1950 með tólf
strokka vél, Chevrolet Stylemaster,
tveggja dyra vagn frá 1942 svo einhverjir
séu nefndir.
Nokkru minna er af fornbílum af
evrópskum gerðum enda hefur áhugi
fornbílamanna einkum beinst að BNA-
bílum. Þó eru á sýningunni nokkrir
breskir, franskir og þýskir bílar, þar á
meðal er fallegur fjögurra dyra Opel með
6 strokka vél frá því fyrir 1940.
Upp úr 1950 var allmikið flutt inn af
bílum og kom mikið af vönduðum bílum
frá BNA og V-Þýskalandi, meðal annars
af Ford, Chevrolet og Mercedes Benz.
Margir minnast efalaust leigubíla hjá
Bifreiðastöð Steindórs af tveim síðar-
nefndu tegundunum en þeir voru notaðir
þar árum saman og sumum þeirra ekið
yfir milljón kílómetra án stórvægilegra
viðgerða.
Um svipað leyti fóru að berast hingað
bílar frá Sovétríkjunum og öðrum „aust-
urríkjum“. Þeirra á meðal voru bílar af
gerðunum GAZ 69 - Rússajeppinn -
Moskvits, Skoda frá Tékkóslóvakíu,
svokallaður blöðruskódi sem margir
muna, auk fleiri tegunda. Að sögn áhuga-
manna um fornbíla er nú unnið að því að
útvega og standseria þá bíla sem komið
hafa við bílasögu Islands en horfið hafa
af einhverjum orsökum. -sá
Þetta er einn af fyrstu vegneflunum sem til
íslands komu. Uppistaða hans er Fordson
traktor en grindin var smíðuð í Drammen í
Noregi og hingað kom tækið árið 1928.
Vegagerðin lét smíða húsið á hefilinn. Húsið
er opið að neðan og stjórnandinn stóð á fjöl
sem hangir í gormum undir húsinu miðju. Það
var eina fjöðrunin. Veghefillinn gekk fyrir
bensíni og tunnan aftan á er til að geyma
varabirgðir, enda var langt milli bensínstöðva
í þann tíð.