Tíminn - 12.08.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 12. ágúst 1989
Timiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin i Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavik. Simi: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Vextir og f ramleiðsla
Erlendur Hjaltason, framkvæmdastjóri Húsgagna-
verksmiðju Kristjáns Siggeirssonar hf., eins elsta og
virtasta iðnfyrirtækis í landinu, ritar merka grein í
Morgunblaðið í gær, þar sem hann af yfirsýn og
þekkingu leggur út af þeim orðum að „íslenskur
iðnaður sé íslensk atvinna“.
í grein sinni segir Erlendur að framleiðsla vöru
og þjónustu hér innanlands hafi í för með sér að
stærstur hluti verðmætaaukningar við framleiðslu
og sölu vörunnar verði eftir í landinu. Þessi
verðmætasköpun verður enn meiri þegar þeir
fjármunir, sem við þetta myndast, fara í veltu
innanlands, bæði sem neysla og skattar. Þannig
verður nýting þess fjármagns, sem eytt er, mun
betri.
Greinarhöfundur bendir einnig á að við fram-
leiðslu neysluvöru innanlands sparast gjaldeyrir,
þar sem í flestum tilfellum þarf aðeins að kaupa
hráefnið erlendis frá. Ályktun Erlends Hjaltasonar
er því rétt þegar hann segir að gjaldeyrissparandi
iðnaðarframleiðsla sé jafn mikilvæg þjóðarbúinu
sem gjaldeyrisaflandi útflutningur.
Síðan rekur Erlendur þá sögu í stuttu og skýru
máli, hvernig aðstaða íslensks iðnaðar breyttist við
inngöngu íslands í Fríverslunarsamtök Evrópu fyrir
u.þ.b. 20 árum. Niðurstaðahans er sú að iðnaðurinn
hafi staðist þá kröfu um aðlögun að erlendri
samkeppni, sem EFTA aðildin fól í sér. A.m.k.
telur höfundur að það eigi við um húsgagnaiðnað-
inn, sem hann gerir einkum að umtalsefni.
Hér verður það ekki í efa dregið, að vel hefur
tekist til um það að framkvæma íslenska EFTA-
stefnu á 20 árum, en eigi að síður minnt á, að
iðnaðurinn komst ekki hjá því að fá langan
aðlögunartíma sem mörg fyrirtæki hafa nýtt sér,
komið sínum málum vel fyrir eftir að hafa lifað í
skjóli þeirrar tollverndarstefnu sem óneitanlega
hleypti lífi í innlendan iðnað meðan það var og setti
auðvitað mark sitt á íslenska iðnaðarstefnu um
langt skeið. Sá ágreiningur sem var um EFTA-aðild
fyrir 20 árum, snerist fyrst og fremst um aðlögunar-
tímann sem í boði væri, en ekki markmiðið um
afnám vemdartollastefnunnar.
Ástæða er til að benda á þau orð Erlends
Hjaltasonar, þegar hann segir að það sem íslenskum
iðnaði stafi mest ógn af í dag, svo og flestum
íslendingum, sé verðbólga og sá fjármagnskostn-
aður sem af henni leiðir. „Framleiðendur eru ekki
að kvarta yfir því að greiða raunvexti fyrir lánsfé
sitt,“ segir greinarhöfundur. „Við viljum aðeins að
vextir, sem okkur eru skammtaðir, séu ekki hærri
en hjá erlendum samkeppnisaðilum okkar og að
stjórnvöld sjái um að verðbólgu sé haldið í lág-
marki.“
Undir þetta sjónarmið tekur Tíminn heilshugar,
enda í samræmi við þá stefnu sem blaðið styður um
vaxtamál og þá viðvörun við ógn verðbólgunnar,
sem Tíminn mun ekki þreytast á að hafa uppi.
Blaðið vill aðeins bæta því við að baráttan við
verðbólgudrauginn vinnst ekki nema öll áhrifaöfl
þjóðfélagsins leggist á eitt um að kveða hann niður.
Ríkisvaldið er ekki einrátt í því efni.
E
J____/itt mikilvægasta atriði í
nútíma lifnaðarháttum er skipu-
lag byggðarlaga og mótun þess
umhverfis sem maðurinn lifir og
hrærist í. Á öldinni sem við
lifum hefur þjóðfélagið breyst
úr bændasamfélagi þar sem bú
voru dreifð um allan byggilegan
hluta landsins í þéttbýli, þar sem
menn búa bókstaflega hver ofan
á öðrum. Atvinnuhættir og
tæknivæðing og jafnvel hugsun-
arháttur hefur tekið slíkum
stakkaskiptum að kynslóðirnar
eiga erfitt með að setja sig í
hverrar annarrar spor og eiga
jafnvel erfitt með að skilja hver
aðra. Rétt áður en þessi setning
var sett inn í tölvu heyrði skrá-
setjari lýsingarorðið „speisaður"
í fyrsta sinn. Hann var sá eini
viðstaddra sem ekki skildi, enda
einhverjum áratugum eldri en
þeim sem ætlað var að meðtaka.
Við eftirgrennslan koma í ljós
að það að vera „speisaður" er
nokkurn veginn hið sama og að
vera eins og „álfur úr hól“. Að
vera eins og utan úr geimnum og
fer mann þá að gruna að enska
orðið space sé lagt til grundvall-
ar hinu nýstárlega lýsingarorði,
sem líklega verður að teljast
fullboðleg íslenska eins og í
pottinn er búið í menningarefn-
um.
Með síauknu þéttbýli og
tæknivæðingu eykst þörfin á
skynsamlegu skipulagi þar sem
íbúðabyggð, atvinnufyrirtæki og
stofnanir verða að eiga sinn
samastað og tengjast með tilliti
til ýmis konar þarfa fólks og
athafnalífs, og þar er náttúrlega
skylt skeggið hökunni, sem
nærri má geta.
En með skipulagningu byggða
í þéttbýli hefur magnað mið-
stjórnarvald skotið upp kollin-
um, sem ráðskast með mannlegt
umhverfi og telur sig þess um-
komið að skapa fólki lífsstíl eftir
eigin geðþótta.
Skipulagsfrömuðir eru flestir
arkitektar, tæknifræðingar eða
því um líkt. Margt af þessu fólki
hefur sitthvað til brunns að bera
og kann talsverð skil á þeim
verkefnum sem það tekur að sér
að leysa.
í hópnum er líka margur aula-
bárðurinn, sem varla er fær um
að stjórna sínu eigin lífi, hvað
þá að skapa öðru fólki allt það
daglega umhverfi sem það lifir
og hrærist í.
Afdrifaríkar
ákvarðanir
Skipulag þéttbýlis er miklu
þýðingarmeira og afdrifaríkara
en menn almennt virðast gera
sér grein fyrir. Lítil umræða fer
fram um mótun bæja og borgar
og láta flestir sér í léttu rúmi
liggja hvernig til tekst þegar
þjóðlífinu er gjörbreytt.
Þéttbýlisstaðir, stórir sem
smáir, hafa tekið algjörum
stakkaskiptum sfðustu áratug-
ina. Sums staðar hefur sæmilega
tekist til en oftar en ekki hafa
gjörsamlega hugmyndasnauðir
reglustrikumenn flatt alla byggð
svo út að mannlíf og umhverfi
allt verður í slíku skötulíki að
engu er líkara en skipuleggjend-
ur og húsateiknarar hafi aldrei
fengist við annað en að hanna
herbúðir, sem að öllu jöfnu
þykja ekki eftirsóknarverðir
íverustaðir né að þar sé iðkað
fagurt mannlíf.
Það sýnist fyrir löngu úr sög-
unni að byggð ráðist af landslagi,
hvað þá að mannvirki falli að
því. Þegar snikkarar reistu þorp
og kaupstaði og lóðir voru
stikaðar út eftir þörfum og efn-
um hvers og eins voru ekki tök
á að jafna allt út og slétta.
Tæknin var ekki komin á það
stig og sennilega hefur lítill
áhugi verið á slíku skipulagi. Þá
urðu til götur og hverfi sem nú á
tímum þykir liggja mikið við að
friða og varðveita, enda bera
þau af svipleysi flatneskjunnar
sem tæknifræðingar og aðrir
skipuleggjendur leggja sínar
dauðu reglustrikur á.
Skapendur lífsstíls og mann-
legs umhverfis í bæjum og borg
eru fullir upp með að búa til alls
konar þjónustumiðstöðvar og
athafnasvæði, hver eftir sinni
sérvisku. Sumir eiga þá hugsjón
hæsta að búa út svefnbæi sem
lengst frá allri annarri byggð.
Svo eru reistir miðbæjarkjarnar
hingað og þangað og er undir
hælinn lagt hvort þeir öðlast líf
með tíð og tíma eða verða að
einhvers konar draugabæjum.
Stórtækastir eru skipuleggj-
endur höfuðborgarsvæðisins,
sem eru að móta milljónaborgir
að eigin viti.
En þrátt fyrir þá stóru hugsun
gleyma sömu aðilar umferðar-
æðum þangað til um seinan og
fer þá iðulega allt í einn umferð-
arhnút og stórvandræði eins og
deilan um Fossvogsbrautina,
sannar. Vesturbær Reykjavíkur
og Seltjarnarnes eru að einangr-
ast vegna flöskuhálsa í umferð-
inni. Bústaðavegur er orðinn að
hraðbraut í miðju íbúahverfi og
drynjandi margra akreina stór-
umferðaræð á Nýbýlavegi er
komin á móts við þriðju og
íjórðu hæð íbúðahúsa, sem reist
voru fyrir örfáum árum.
Aldrei gera harðstjórar skipu-
lags sér minnstu grein fyrir sam-
göngum strætisvagna þegar
skýjaborgir þeirra stíga niður í
efnisheiminn.
_________Ábyrgð____________
Mikil ábyrgð hvílir á herðum
þeirra sem taka að sér að teikna
hús og skipuleggja bæi. Til þess
þarf gott vit, sæmilega menntun
og tilfinningu fyrir þörfum ann-
arra og talsverða framtíðarsýn,
sem er allt annað en spádóms-
gáfa.
Víða um lönd og á öllum
tímum hafa stjórnendur lýða
lagt í mikinn kostnað til að reisa
opinberar byggingar sem hinir
færustu byggingameistarar hafa
lagt kunnáttu sína og metnað í
að gera svo úr garði að síðari
kynslóðir fyllast stolti yfir bygg-
ingarsögulegum afrekum for-
feðranna.
Á íslandi er fátt um gamlar
opinberar byggingar og eru tugt-
hús með elstu og fegurstu húsum
landsins. En sífellt er verið að
gera bragarbót á íslenskri bygg-
ingarlist, opinberri og stór-
skrýtnar kirkjur skjóta upp kolli
eða kryppu hér og hvar. Sú
hátimbraðasta þeirra allra
stendur vart undir sjálfri sér og
stórfellt viðhald er hafið á henni
áður en byggingu lýkur.
Ein mest aðkallandi opinbera
bygging sem nú er að rísa er
ráðhús í höfuðborginni. Um hús
þetta hafa staðið slíkar deilur og
flokkadrættir að við fátt verður
jafnað nema kanski Uppkastið á
sínum tíma. En í ljós hefur
komið að þá var einvörðungu
deilt um keisarans skegg.
Hér er ekki meiningin að fara
að deila um ráðhúsbygginguna
eða yfirleitt að setja fram neina
skoðun í því máli. Hins vegar er
lesendum gefinn kostur á að lesa
kafla úr lýsingu ráðhúsgerðar-
fólks á því hugverki sínu sem
borgarstjórn var sent í formi
teikninga af hugmyndinni sem
er áð taka á sig mynd í Tjarnar-
horni.
Hugmyndir og málfar skap-
enda ráðhúss féllu svo vel að
þeirri hugsjón borgarstjórnar að
byggja yfir sig að milljörðum var
þegar í stað slengt á borðið til að
reisa mikið niðurgrafið hús með
braggaþökum.
Á leiðinni heim
En hér hefst texti ráðhúshöf-
unda: „Vatnið og eiginleikar
þess, er fyrirmynd Ráðhúss
Reykjavíkur. Byggingin snýst
um léttleika, hreyfingu,
ljósbrot, þrívídd og gagnsæi,
ósnertanlega þætti, sem við
skynjum þó sterkt. Úr norðri
sækja annars konar áhrif, sem
einnig marka ráðhúsið. Þar er
borgin sjálf, með sín öguðu
form og þunga massa. Byggingin
er tenging milli vatns og
byggðar, sem hvort nærist af
öðru. Hún teygir sig yfir endi-
langan norðurbakkann, sem
verður hluti mannvirkisins.
Fyrir framan Iðnó er miðjuás
ráðhússins gripinn upp, þar sem
hann glitrar á veggflöt undir
yfirborði vatns og 5 fánastengur
taka þráðinn upp aftur. Að baki
þeirra eru þrep niður að vatns-
borði.
Norðurbakkinn við Vonar-
stræti klofnar, fellur niður að
vatnsborði, en tengist götuhæð í
báða enda. Að baki er hár
veggur eftir Vonarstrætinu endi-
löngu, sem myndar sæti með-
fram gangstétt, í götuhæð. Við
vatnsborðið eru tré og bekkir,
sem horfa yfir lága göngubrú.
Brúin skoppar yfir tjörnina
þvera og slengist inn í ráðhúsið
austanvert. Þetta er hrygglengja
hússins, sem liggur um það þvert
og tengist Tjarnargötu í vestri.
Þessi gönguleið, fjarlæg umferð-
argný, læðist um fuglalíf tjamar-
innar inn í mannlíf ráðhússins.
Þar gefst kostur á að skoða
sýningar, virða fyrir sér útsýni
yfir tjörnina, eða sinna erindum
í ráðhúsið á leiðinni heim.
Suðurhlið ráðhússins rís, sem
sef upp úr friðsælu vatninu. Er
nær dregur norðurbakkanum er
umrótið meira. Þar hafa hlutar