Tíminn - 22.08.1989, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 22. ágúst 1989
Tíminn 7
VETTVANGUR
Angantýr H. Hjálmarsson, kennari Hrafnagilsskóla:
Það þarf sterk bein
til að þola góða daga
Grein með þessari yfirskrift birtist í dagblaðinu Degi
hinn 12. maí 1989. Þá voru launþegar í ýmsum starfsgrein-
um að reyna að ná viðunandi samningum við vinnuveitend-
ur og nokkrum hafði heppnast það. Síðan hefur margt gerst
í innanlandsmálum, en ég sé engin merki þess, að
landsmenn hafí nokkuð vitkast á því tímabli og því síður
að þeim hafí skilist, að íslenskt þjóðfélag eigi að vera ein
heild, sem öllum þegnum landsins ber að styðja eftir þvi
sem geta þeirra Ieyfír.
Hér á eftir ætla ég að birta meirihlutann úr þessari grein
í Degi og síðan að bera saman við ástandið í innanlandsmál-
um eins og það er í dag.
Það er staðreynd, að mikið góð-
æri hefur gengið yfir ísland á
undanförnum áratugum, og þrátt
fyrir þetta góðæri virðast allir at-
vinnuvegir vera í kaldakoli og
flestir menn eru sammála um, að
þeir geti ekki lengur lifað af þeim
launum sem nú eru í boði. Það er
líka hið eina sem allir íslendingar
virðast vera sammála um.
Það sjá allir að eitthvað er bogið
við þetta. Góðæri og yfirvofandi
gjaldþrot þjóðarbúsins eiga ekki
að geta farið saman. Þess vegna er
fólk sífellt að leita að sökudólgum
og sjá þá reyndar á hverju strái, en
engum dettur í hug að þeir séu
sjálfir sökudólgar. Menn sjá bara
flísina í auga bróður síns.
Þannig er ástandið í landsmálum
í dag.
Það hafa margs konar harðindi
gengið yfir landið á undanförnum
öldum, sem oftast stöfuðu af eld-
gosum, eða hafísum og snjóalög-
um. Ekki er þeim um að kenna
núna, en samt held ég að það gæti
verið hollt fyrir okur að bera það
ástand saman við kringumstæður
okkar í dag. Þá dó fólk úr hungri
svo hundruðum og þúsundum
skipti, svo eitt sinn komst tala
landsmanna niður fyrir 40.000. Þá
var fólk ekki í vafa um orsök
mannfellisins og gerði sér fulla
grein fyrir, að það varð að beita
ýtrustu hyggindum við að halda
lífinu. Það dugði hjá sumum, en
því miður hjá alltof fáum.
Mjólkurkýrin
Það þótti sjálfsagt að halda lífi í
mjólkurkúnni svo lengi sem hægt
var í harðindum. Þegar allt var í
heyþroti, varð fyrst að fella hesta
og kindur, en mjólkurkúnni var
haldið lifandi svo lengi sem kostur
var. Þegar síðasta heytuggan var
þrotin, var gripið til þess ráðs að
rífa upp fjalldrapa og lyng handa
henni, berja bein úr þorkshausum
og jafnvel að taka eitthvað af mat
sveltandi fólksins til að halda í
henni Iíftórunni þar til að hægt
væri að koma henni á beit.
Ykkur finnst þetta vafalaust eiga
lítið erindi til okkar, nútímafólks-
ins, en þó hygg ég að það sé hægt
að draga nokkra samlíkingu af því
við okkar tíma.
Það valt mest á því að skapa
mjólkurkúnni lífvænleg skilyrði til
þess að hún gæti svo breytt gróðri
jarðar í fæðu handa fólkinu. Nú
eru það framleiðsluatvinnuvegir
þjóðarinnar (aðallega sjávarútveg-
ur, iðnaður og landbúnaður), sem
allt veltur á að haldi velli. Þeir
skapa tekjumar í landinu og eru
sem sagt komnir í hlutverk mjólk-
urkýrinnar. Fólk í þjónustustörf-
um (verslun, hótelrekstur, flutn-
ingaþjónusta o.m.fl.), embættis-
menn og kennarar fá sitt lifibrauð
af verðmætasköpun þeirra.
Á hverju eigum við svo að lifa,
þegar þessir atvinnuvegir eru orðn-
ir gjaldþrota, eins og allt stefnir að
núna?
Mér finnst svarið liggja í augum
uppi. Við sveltum öll í hel eins og
þeir sem ekki gátu haldið líftórunni
í mjólkurkúnni forðum, eða þá að
lánardrottnarnir taka hér við stjórn
á öllum hlutum líkt og var á dögum
einokunarverslananna, nema því
aðeins að hver og einn íslendingur
fari strax að spara við sig til að geta
borgað skuldirnar í tæka tíð.
Flestir munu spyrja hvernig þeir
eigi að fara að því að spara, þegar
þeir geti naumast lifað af þeim
tekjum sem þeir hafa haft.
Ef þessi fullyrðing væri sönn,
mundu ekki húsgögn, klæðnaður,
hljómflutningstæki og nánast hvað
sem nöfnum tjáir að nefna hrúgast
upp á öskuhaugum landsins, án
þess að á því sjáist rispa eða rifa.
Nýir og rándýrir bílar eru fluttir í
stórum stíl til landsins og gömlu
bílunum er lagt fyrri fullt og allt,
þótt þeir líti bara vel út og gang-
verk þeirra sé í fullkomnu lagi.
Síðast en ekki síst má svo leiða
hugann að því hve mikinn hluta
utanlandsferða landsmanna mætti
spara án þess nokkur biði tjón af
nfema þá helst flugfélögin.
Eigum við að samþykkja það
athugasemdalaust, að fólk sem
þannig hagar sínum peningamálum
geti ekki lifað af launum sínum?
Skuldirnar
í góðæri undanfarinna ára höf-
um við safnað geigvænlegum
skuldaböggum. Erlendu skuldirnar
eru orðnar svo miklar, að þær
nema rúmlega hálfri milljón á hvert
mannsbarn í landinu. Það svarar til
þess að hver fjögurra manna fjöl-
skylda skuldi 2,2 milljónir í er-
lendri mynt. í stað þess að borga
eitthvað af þessum skuldum er
sífellt verið að bæta við þær. Eldri
skuldirnar eru borgaðar með nýj-
um lánum og stundum eru einnig
tekin lán til að borga vextina af
þeim. Við erum sem sé ekki megn-
ug þess að borga þessi lán með
núverandi lífssniði.
Eins og nú er, erum við að reyna
að velta vandanum yfir á börn
okkar og afkomendur og láta
skuldirnar skella á þeim.
Hvaða umsögn fáum við svo hjá
þeim?
Hvað verður svo skráð um okkur
á blöðum íslandssögunnar í fram-
tíðinni?
Svo kemur ein spurningin enn.
Var nauðsynlegt að taka öll
þessi erlendu lán?
Þessari spurningu ætla ég að
gera tilraun til að svara.
Það var óhjákvæmilegt að taka
mikinn hluta þessara erlendu lána,
vegna þess að almenningur heimt-
aði stöðugt meiri tekjur, en vildi
Fyrri grein
þó ekki safna sparifé, sem hefði þó
verið hægt að nota til nauðsynlegra
framkvæmda. Lán voru svo tekin
til framkvæmdanna, sum þeirra
voru þó talsvert ónauðsynlegri en
önnur. En lánin sköpuðu verð-
bólgu og fólk var svo hrætt við
verðbólguna, að það kepptist við
að eyða fé sínu sem fyrst svo það
rýrnaði ekki í verðbólgunni, en
það gætti þess ekki, að þessi ónauð-
synlega eyðsla var sérstaklega
verðbólguhvetjandi og þar með
skapaðist órofinn vítahringur.
Þáttur stjórnmálamanna
Ýmsir liggja stjórnmálamönn-
um okkar á hálsi fyrir að hafa ekki
haft stjórn á þessum málum og
stöðvað verðbólguna og lántökurn-
ar í tíma, en þar var við ramman
reip að draga. Fólk heimtaði stöð-
ugt hærri og hærri laun til að vinna
upp á mótiverðbólgunni og helst af
öllu að auka kaupmátt launanna.
Atvinnurekendur létu undan
kröfunum til að láta framleiðsluna
ekki stöðvast og svo kröfðust þeir
gengislækkunar til að vinna upp á
móti hækkandi launakostnaði, og
stjórnmálamenn samþykktu
gengislækkun til að koma í veg
fyrir gj aldþrot og framleiðslustöðv-
un. Eftir sátu launamenn án aukins
kaupmáttar og árangurinn varð
aðeins enn magnaðri verðbólga.
Flestir alþingismenn okkar eru
vafalaust bráðgreindir og framsýn-
ir menn. Þar af leiðandi var þeim
fullkomlega ljóst, að þeir máttu
ekki stöðva þennan hrunadans. Al-
menningur vildi hafa þetta svona
og hvaða alþingismaður þorir að
ganga móti vilja kjósenda sinna?
Hræðsla alþingismanna við kjós-
endur og kjörfylgi er svo mögnuð,
að þeir snúa afstöðu sinni í marga
hringi eftir því hvort þeir styðja
ríkisstjórn eða eru í stjórnarand-
stöðu. Þegar þeir eru í flokki
stjórnarinnar reyna þeir eftir bestu
getu að vinna að framfaramálum,
en eru þó svo bundnir af heimtu-
frekju almennings, að árangurinn
rennur oftast út í sandinn. Þing-
menn stjórnarandstöðunnar gera
líka allt sem þeir geta til að spilla
fyrir árangri hjá ríkisstjórninni og
það er býsna mikið sem þeir geta.
Árangurinn af þessu verður sá, að
ríkisstjórnin fellur og flokkar úr
stjórnarandstöðu taka völdin. Þar
með snúast hlutverkin við. Þá eru
það fyrrverandi stjórnarflokkar
sem reyna að æsa almenning upp
móti ríkisstjórninni. í sjónvarps-
þáttum frá Alþingi minna alþingis-
menn á smástráka, sem hafa orðið
ósáttir í leik og hugsa um það eitt
að gera hver öðrum allt það til ills
og bölvunar, sem þeim er frekast
unnt, og hirða ekkert um þótt þeir
verði sjálfir fyrir áföllum í þeim
leik, bara ef þeim tekst að klekkja
ögn á andstæðingnum.
Stjórnmálamenn teygja sann-
leikann oft með sannfæringarkrafti
út á ystu nöf og stundum hefur
maður séð hann hrökkva fram af
nöfinni. Það er eins og það geri
ekkert til, því oftast trúir fólk því,
að þeirra flokksmenn segi allt satt
en hinir ljúgi öllu.
Meðan svona ástand ríkir í söl-
um Alþingis er ekki mikil von til
þess að ráðin verði bót á efnahags-
vanda þjóðarinnar. Fyrst alþingis-
menn skilja það ekki, eða vilja
ekki skilja það, að íslenskt þjóðfé-
lag á að vera ein heild, er ekki von
að aðrir skilji það.
Óþarfir öfgamenn
Öðru hvoru veljast háværir öfga-
menn til forystu í stéttarfélögum
vegna þess að þeir hrópa hæst,
kunna flest slagorðin og láta mest
á sér bera. Þeir einblína venjulega
á fáein hagsmunaatriði og allt annað
er utan þeirra sjóndeildarhrings.
Þeir eru best fallnir til að etja einni
stétt móti annarri og eru bæði
leiðinlegir og óþarfir í þjóðfélag-
inu.
Örn Arnarson lýsti þessum
mönnum vel í eftirfarandi vísu:
Hávært tal er heimskra rök
hæst í tómu bylur,
oft er viss í sinni sök
sá er ekkert skilur.
Hinir hyggnari og hógværari
menn komast hvergi að með sína
skoðun og þó að þeim heppnist
það stöku sinnum, er þeim bara
brugðið um óstéttvísi og litnir
hornauga.
Verkföll
Verkföll standa nú yfir hér á
landi. Þau eru ekkert nýnæmi og
eru mjög algeng í flestum þjóðfé-
lögum. Verkfallsrétturinn er nauð-
synlegur, en hann er vandmeðfar-
inn, eins og margir aðrir góðir
hlutir. Ég held því fram, að þess-
um rétti hafi oftar verið beitt af
hörku en skynsemi, samanber vís-
una hér að ofan.
Fyrst ég er farinn að tala unt
verkföll er ekki úr vegi að ég varpi
frani þeirri spurningu.
Hverjir græða á verkföllum?
Ekki græða atvinnurekendur.
Launþegar græða stundum, en oft-
ast verður það skammvinnur gróði.
f það eina sinn, sem ég var í
verkfalli, vannst ekki meira á en
það, að gróði varð enginn og ég
geld þessa verkfalls enn í eftirlaun-
um mínum. Samninganefnd okkar
taldi þetta þó góða samninga. Mér
blandaðist ekki hugur um, að
meira hefði áunnist, ef kröfunum
hefði upphaflega verið stillt betur í
hóf og minna slegið af á eftir.
Vinnuveitendur hefðu þá a.m.k.
orðið Ijúfari til viðræðna í upphafi
verkfallsins og trúlega hefðu jafn-
góðir samningar tekist á mikið
skemmri tíma.
Svo er það þriðji aðilinn, sjálft
íslenska þjóðfélagið, sem ævinlega
tapar á verkföllum og oftast verður
það stórt tjón, sem snertir mikinn
hluta þjóðarinnar, þótt einungis
fáir menn séu í verkfalli. Setjum
svo að mjólkurfræðingar færu í
verkfall, þá væri lítið að gera fyrir
annað starfsfólk mjólkurbúanna,
en samt héldi það launum sínum á
meðan. í öðru lagi yrðu bændur að
hella niður mjólkinni, sem auðvit-
að yrði mikið tekjutap fyrir þá. í
þriðja lagi yrði almenningur að
vera án mjólkur svo lengi sem
verkfallið stæði, sem vitanlega
skapaði flestum landsmönnum
óþægindi.
Þetta dæmi er ekki tekið til að
ófrægja mjólkurfræðinga, heldur
til að sýna hversu mikið tjón allt
þjóðfélagið getur beðið af verkfalli
fárra manna.
Ég vík nú aftur að því sem áður
var komið, að ég tel verkfallsrétt-
inn nauðsynlegan, en verkföll
ónauðsynleg í flestum tilvikum.
Vandinn er bera að setja ekki fram
óaðgengilegar kröfur í upphafi og
svo verða báðir aðilar að reyna að
skilja aðstöðu hvors annars, en við-
leitni til þess hefur svo til alveg
skort í kjarasamningum til þessa
dags.
Síðasta verkfallið, sem skollið
hefur yfir þjóðina, verkfall
B.H.M.R., er að vísu ekki leyst
þegar þetta er skrifað, en vonandi
verður það leyst þegar greinin
kemur fyrir almenningssjónir. Þá
verður séð hverjir töpuðu á því og
hve gróði verkfallsmanna varð
mikill. Ég tel að unga fólkið tapi
mestu, því horfur eru á að mörgum
seinki um eitt ár í námi.
Hvers á þetta unga fólk að
gjalda? Hefur það nokkuð til saka
unnið? Ef svo er ekki, ber þá ekki
einhverjum að bæta því skaðann?
Stendur það ekki í stjórnarskrá
okkar, að hver sem veldur öðrum
manni tjóni, sé skyldugur að bæta
honum það?
Eitthvað er bogið við þetta, ekki
síður en að þjóðin sé að verða
gjaldþrota í góðæri.
LESENDUR SKRIFA il!lllllllll!lllllllllll!!llllll!lllllllll!llllllllllllllllllllllll ||!llll!llllllllllll!!lllll
Konráö Friöfinnsson:
Popparar skiljið
flöskunaeftirheima
í Tímanum þann 21. júlí mátti
lesa grein er bar yfirskritina „Sauð-
drukknir sviptir kaupi á sveitarhátíð-
um“. Þar var Héraðssambandið
Skarphéðinn að skora á alla þá er
standa fyrir útiskemmtunum eða
dansleikjahaldi fyrir unglinga að
greiða ekki popphljómsveitum kaup
ef meðlimir þeirra eru í annarlegu
ástandi sökum áfengisneyslu eða
annarra vímuefna.
Undir þetta sjónarmið Skarphéð-
insmanna langar mig að taka vegna
þess að lítil ánægja fylgir því að
hlýða á rammfalskan söng ellegar
hljóðfæraleik. Staðreyndin er nefni-
lega sú að allir menn gera betur edrú
en á skallanum eins og sagt er. Það
er einnig grófleg móðgun við popp-
tónlistina sem slíka þegar þegnar
sveitanna standa ekki í lappirnar en
burðast þó við að framkalla hljóð á
maskínur sínar. Poppið á einfaldlega
betra skilið.
Kæru tónlistarmenn. Skiljið þá
hálsmjóu eftir heima og verið ykkar. Slíkur gjömingur mun færa
ódmkknir frammi fyrir aðdáendum ykkur aukna virðingu þeirra.