Tíminn - 09.11.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 9. nóvember 1989
....11 RrtKMFNNTIR ................I.Illllll....Illllllll... .... ........... .................
Mannleg þjáning
Steinunn Ásmundsdóttir:
Einleikur á regnboga,
Atmenna bókafélagið, Rv. 1989.
Hér er á ferðinni fyrsta ljóðabók
ungs skálds, og að því er segir hér á
bókarkápu er höfundurinn aðeins
tuttugu og þriggja ára gömul. Þar er
þess einnig getið að bókin sé sprottin
upp úr reynslu höfundar af dekkri
hliðum lífsins, og að í ljóðunum sé
að finna bæði lífsháska og þroskaðan
hug.
Eftir lestur þessara ummæla frá
forlaginu fer ekki hjá því að lesandi
opni bókina af nokkurri forvitni. Og
ekki er hægt að segja að bókin valdi
vonbrigðum. Það leynir sér ekki að
hér yrkir höfundur sem býr yfir mun
meiri lífsþroska en almennt gerist
um þau ungu skáld sem hér hafa
síðustu árin verið að kveðja sér
hljóðs. Ljóðin hér eru ort af mun
meiri fágun og alúð en menn eiga
almennt að venjast af ungskáldi. Og
hitt leynir sér ekki heldur að það er
rétt, sem segir í baksíðukynning-
unni, að hér eru það erfiðleikar
nútímafólks, hlutir á borð við ein-
angrun og bölsýni, sem eru helsta
viðfangsefnið.
Líka fer ekki á milli mála að hér
tekst höfundi á ýmsum stöðum vel
og jafnvel ágætlega til. Ég nefni sem
dæmi ljóð sem þarna er og heitir
Þrymur, þar er töluvert haglega
dregin upp líkingamynd af því
hvernig hugarfóstur eða ímyndun
geta grafið um sig innra með fólki,
með almennri skírskotun:
Hugarfóstur
ég næri þig
og gef þér líf.
Þú skapar
veröld mína
í breiðunnar litróf,
leggur orð á tungu
og liti í myndir.
Við dveljum saman
í húsi líkama
og vegum salt
á öfgum heimsins.
Hér er vel farið með skáldlega
mynd; eini veiki punkturinn má þó
kannski teljast vegasaltið í lokin sem
tæplega fellur nógu markvisst að
myndinni sem á undan er komin í
Ijóðinu.
Og sömuleiðis kemur hér einnig
fram að höfundur kann vel að fara
með fleiri afbrigði líkingamáls; ég
nefni til dæmis ljóð sem þarna er og
heitir Fiskur, þar sem einmanaleika
og stefnuleysi í lífi nútímamanns er
skilmerkilega til skila haldið með
því að líkja þessu við fisk í hafdjúpi.
Svipað má einnig segja um ljóð sem
heitir Gljáandi heimar; þar eru haf-
djúpin sömuleiðis notuð sem ljóð-
ræn tákn fyrir mannlega þjáningu.
En á hinn bóginn er á það að líta
að í þessari bók fer í rauninni mun
minna fyrir þessari sömu mannlegu
þjáningu heldur en vænta mætti eftir
baksíðukynningunni að dæma. Ljóst
er hún er meginstefið, sem bókin er
kveðin í kringum, en í heildina
verður þó tæpast talið að úr því stefi
takist höfundi að skapa verulega
markvissa hljómkviðu. I öllum þorra
ljóðanna er einungis verið að kveða
um mannlegan dapurleika og sorgir;
og eiginlega allt heldur óljóst og sker
sig í rauninni í litlu frá því sem hér
er búið að yrkja um í ómældu magni
allt frá því að nýrómantísku skáldin
hófu upp raddir sínar hér um og upp
úr síðustu aldamótum.
Þetta er eiginlega hálfgerð synd,
því að það fer ekki á milli mála að
hér yrkir höfundur sem á flestan hátt
kann vel að fara með Ijóðformið.
Það er ljóst að hún býr yfir næmri
ljóðrænni tilfinningu og kann vel að
fara með líkingamál. Hins vegar
skortir hana enn nokkuð upp á að
hafa náð nægilega góðum tökum á
vali og meðhöndlun yrkisefna, til
þess að úr verði Ijóð með þeim
persónulega tóni og styrk sem alltaf
er aðall þeirra skálda sem gerast
brautryðjendur nýjunga og framfara
í ljóðagerð. Þess vegna verða ljóð
hennar ekki það nýstárleg að þau
geti talist til meiri háttar tíðinda. En
hún hefur þó vissulega tímann fyrir
sér, og flest bendir til þess að hún
geti átt eftir að ná ágætum árangri.
Um það lofa ljóðin hér góðu.
Eysteinn Sigurðsson.
Af súrrealískum toga
að eitt sinn
bærðist þar
litríkt og
viðkvæmt
líf.
Birgitta Jónsdóttir:
Frostdinglar, Ijóð,
Almenna bókafélagið, Rv. 1989.
Þetta er að ýmsu leyti forvitnileg
Ijóðabók. Höfundur er á bókarkápu
kynntur jöfnum höndum sem ljóð-
skáld og myndlistarmaður, og í þessa
bók sína hefur hún sjálf gert mynd-
irnar. Hún nýtur þessara vinnu-
bragða því að í þessu tvennu, ljóðum
og svartlistarmyndum, er hér býsna
gott samræmi, svo að úr verður bók
sem engin leið er að telja annað en
tiltölulega trausta listræna heild.
Það er sömuleiðis greinilegt ein-
kenni á jafnt ljóðum sem myndverk-
um hér að þau verður að telja að
stórum hluta til vera af súrrealískum
toga. Þetta eru verk sem fyrst og
fremst er ætlað að höfða til innra
tilfinningalífs þess sem les og skoðar.
Þeim er bersýnilega ætlað að vekja
ákveðin viðbrögð með fólki, og þá
hugsanlega til samþykkis eða and-
stöðu eftir atvikum. Dæmi um þetta
getur verið fjöldamargt, til dæmis
lítið ljóð sem þarna e.r og heitir
Tréfuglinn:
Ég horfi á tré og fugla
finnst ég vera lík þeim
í eðli mínu.
Þó er ég tré án róta
og fugl án vængja.
Og í þessu ljóði, líkt og víðast
endranær þarna, er svo beitt líkingu:
ég ljóðsins finnur sig einangraðan
frá því umhverfi sínu sem á að veita
safa og næringu, ogjafnframtófæran
um að komast á braut.
Súrrealísku áhrifin í verkunum
felast svo öðru fremur í því að þarna
er gjarnan höfðað með vísunum út
fyrir hinn fasta hlutveruleika allt
umhverfis okkur. Þá er leitað inn á
þau sálarlífsmið sem öðru fremur er
að kenna við hluti eins og drauma,
martraðir og það hugmyndaflug til-
finningalífsins sem máski liggur á
stundum á mörkum þess að geta
kallast heilbrigt.
Hér er þó að því að gæta að af
slíkum innhverfum tilfinningaljóð-
um á mörkum súrreaiisma hefur
mikið verið ort hér undanfarið. Af
þeim sökum er óhjákvæmilega erfitt
að koma fram með nýja bók, sem
hvað efni og innihald varðar sé
tiltakanlega nýstárleg eða frábrugð-
in því sem þegar er búið að yrkja hér
á landi.
í sjálfu sér fæ ég ekki heldur séð
að hér sé í umtalsverðum þáttum
brotið upp á nýjungum að því er
yrkisefni varðar. En gildi bókarinnar
felst kannski fyrst og fremst í því að
hún er vel og einlæglega unnin, í
henni er gott samræmi á milli mynd-
skreytinga og ljóða, og í einu og öllu
er þar unnið opinskátt og af hjartans
einlægni.
Líka má segja að hér séu á
ferðinni nýstárleg efnistök í nokkr-
um verkum af tegund ættjarðarljóða
sem hér eru aftarlega í bókinni. Þar
á meðal er lítið „ættjarðarljóð" héð-
an úr Reykjavík sem heitir Lauga-
vegurinn:
Sölnuð blóm liggja
við kanta þína.
Fætur troða á.
Bílar troða á.
Svo fáir sjá
Þótt ekki sé þetta stórt í sniðum þá
er hér eigi að síður tekið á nýstárleg-
an hátt á ættjarðarástinni, sem vissu-
lega er síður en svo nýtt yrkisefni í
íslenskri ljóðagerð. Og fleira er hér
vel og einlæglega gert, svo sem
opinská ljóð höfundar til föður síns
sem, að því er hér segir, féll á sínum
tíma fyrir eigin hendi.
í stuttu máli sagt má því telja að
hér sé á ferðinni vel unnin ljóðabók.
Þetta mun vera fyrsta bók höfundar
síns, og ekki verður annað sagt en
að hún lofi góðu, ekki síst ef hún á
eftir að færa út kvíarnar og takast á
við fjölbreyttari yrkisefni síðar, og
þá máski heldur meira en hér er í
takt við hinn daglega raunveruleika
allt umhverfis okkur hin sem verkin
eru ætluð. Eysteinn Sigurðsson.
Flóttinn úr sveitinni
iöunn Steínsdóttir Búi Krístjánsson
DREKASAGA
Erlendur Jónsson:
Borgarmúr,
Bókaútgáfan Smáragil, Rv. 1989.
Sannast sagna mun að þessi nýja
ljóðabók Erlendar Jónssonar vekur
kannski öðru fremur upp í huga
lesanda hugrenningar um aðstöðu
þess mikla fjölda fólks sem flutti hér
á árunum í kringum seinna stríð úr
sveitinni á mölina. Þetta á einkum
við um fyrsta þriðjung bókarinnar,
þar sem beinlínis má segja að tekist
sé á við að lýsa viðhorfum aðkom-
inna malbiksmanna til landsins og
sveitarinnar, þar sem þeir finna sig
eiga allar rætur.
Þar eru á ferðinni lýsingar á lands-
lagi í sveitum, en áberandi er að því
er lýst frá sjónarhóli aðkomins ferða-
manns, sem á þar aðeins tilfallandi
leið um. Viðhorf innfædds íslensks
sveitamanns er þar ekki um að ræða.
Þessu landslagi er lýst því sem næst
eingöngu frá þjóðveginum, og gott
ef ekki út um glugga á einhverjum
bílnum sem á þar leið um. Og líkt
og kryddi er svo bætt inn í þetta
viðeigandi sögulegum upplýsingum
og skírskotunum til genginna tíma,
til dæmis í upphafskvæðinu þar sem
okkur er sagt að horfa „á bændabýlin
þekku/ þar sem heimasætur með
húfu/ og rauðan skúf, í peysu/ sitja
þokkafullar/ á sallafínum dráttarvél-
um.“ Vissulega væri létt verk að
saka höfundinn hér um að leita um
of inn í gamlan tíma og fást við úr
sér gengin og þvæld yrkisefni. En
ekki þó með réttu, því að hér er
hann tvímælalaust að taka á og lýsa
viðhorfum sem enn eru lifandi á
meðal þess hluta þjóðarinnar sem
kominn er á og um miðjan aldur, og
man þannig enn lífið í sveitinni eins
og því var lifað hér allt fram um
seinna stríð.
í öðrum þriðjungi bókar sinnar
Erlendur Jónsson.
má svo segja að höfundur haldi aftur
til þéttbýlisins og þess daglega amst-
urs sem fylgir lífinu þar. Þar tekst
honum enn að ýmsu leyti vel til við
myndasmíði sína af þeim slóðum, og
nokkuð markvissri hnyttni bregður
einnig fyrir, svo sem í litlu ljóði sem
þarna er, heitir Félagsfræði og er
svona:
Illt er
að heita strákur
og vera það ekki.
Illt er þegar
illur fengur
forgengur ekki.
Og illt er að heita
Blöndal, Briem eða Hafstein
og vera það
ekki.
í síðasta þriðjungi bókar sinnar
ná svo segja að hann haldi inn á
aokkru heimspekilegri mið en í
hinum tveim. Þar leggst hann dýpra,
yrkir torræðar en fyrr og virðist vera
kominn út í spurningar um ýmis
hinstu rök tilverunnar. Að því er
líkingasmíði varðar er þó ýmislegt
þarna vel gert, svo sem í Ijóðinu On
the rocks:
Gul eins og vökvinn
er öfund mín.
Köld eins og ísinn
er von mín.
Brothætt éins og glasið
er gleði mín.
Ég held að það fari ekki á milli
mála að lýsingar á viðhorfum burt-
flutts fólks til heimasveitar sinnar
geri sterkustu hliðina á ljóðasmíði
Erlendar Jónssonar í þessari bók.
Allir þeir, sem muna enn gamla
íslenska sveitalífið, hljóta að geyma
þær minningar innra með sér, og
hætt er við að af þeim sökum vakni
með ýmsum af og til upp efasemdir
um það hvort borgarlíf nútímans,
fyrst og fremst í Reykjavík, sé í
rauninni nokkru betra eða farsælla
en gamla og góða sveitalífið. Máski
ber slíkt dálftinn keim af rómantík
eða rósrauðum bjarma um æsku-
minningar, en slíkt þarf þó ekki að
vera lastandi. ÖU hljótum við að
hafa leyfi til að ala með okkur
drauma, og þá sömuleiðis til þess að
sækja þá drauma í minningar okkar
um tíma sem nú orðið heyra sögunni
til.
Eysteinn Sigurðsson.
eftir Iðunni Steinsdóttur.
Búi Kristjánsson myndskreytti.
Útgefandi: Almenna bókafélagið.
Eins og nafnið bendir til er þetta
hugarflugsævintýri, sem blandar
saman mannfólki og kynjaverum af
ýmsum gerðum. Sögustaðurinn er
þorpið Blikabær við rætur Furðu-
fjalls. f fjallinu búa kynjaverurnar,
svo sem drekinn ljúflyndi, sem er
með þeim ósköpum ger, að eldslogar
standa úr gini hans þegar hann talar,
Heiðríkur, Vomsan og Glæsir hinn
goðumlíki.
Söguþráður er spunninn um
þorpsbúana, einkum börnin og þess-
ar kynjaverur, aðallega drekinn,
sem þráir það eitt að gerast vinur
barnanna og leikfélagi. Glæsir býr á
tindi Furðufjalls og sölsar undir sig
þá, sem búnir eru ágætum eiginleik-
um. Hann rænir meira að segja
Heiðríki, sem sér um að himinblám-
inn sé á sínum stað og sumarsólin
njóti sín. En drekinn og börnin sigra
hann, svo að heiðbláminn kemst
aftur á himinhvolfið yfir Blikabæ. í
þeirri viðureign er lestrarkunnátta
mikilvægt vopn.
Málið á sögunni er lipurt og ég
hnaut aðeins um eina setningu, sem
ég felldi mig ekki við:...einu sinni
fyrir allt... þar sem ég hefði
skrifað:... í eitt skipti fyrir öll.
Myndirnar eru mjög skemmtileg-
ar og fyrir krakka, sem eru að byrja
að lesa verða þær áreiðanlega hvatn-
ing til þess að komast að efni textans.
Ekki verða þær síður lokkandi fyrir
þau ólæsu og mætti segja mér að
þessi bók yrði oft dregin á vettvang
þegar beðið er um sögulestur.
Frágangur á bókinni er vandaður
og er sannarlega ánægjulegt að börn
fá nú svona fallegar bækur til að
handfjalla og æfa sig á að lesa:
Sigríður Thorlacius.