Tíminn - 03.01.1990, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 3. janúar 1990
Tíminn 9
Við íslendingar teljum okk-
ur enga óvini eiga. Við höfum
lengi átt góð samskipti við
þjóðir Austur-Evrópu. Við
bjóðum þær velkomnar til sam-
starfs um það mikla verk að
bæta heiminn og mannlífið.
Eftir áratuga einangrun og
einræði eiga þjóðir Austur-
Evrópu langa og erfiða leið
fyrir höndum efnahagslega.
Við íslendingar munum rétta
hjálparhönd, þótt í smáum stíl
verði. Til mikils er að vinna.
Aðeins á jafnræðisgrundvelli
verður samstarfið traust.
í þeim efnahagserfiðleikum
sem við íslendingar höfum átt
við að stríða undanfarin tvö ár,
hefur svartsýni náð nokkrum
tökum á mönnum. Þegar á
heildina er litið eru þessar
þrautir nú þó smámunir hjá
því sem íslenska þjóðin hefur
oft orðið að þola. Ég nefni sem
dæmi kreppuna fyrir heims-
styrjöldina síðustu. Sá er og
munur á að nú eru erfiðleikarn-
ir heimatilbúnir, en þá var
kreppan af annarra völdum.
Margt annað er ólíkt með þess-
um tveimur tímabilum.
Þá var þjóðin fátæk. Þá var
hjá fjöldanum lífsbaráttan sú
að eiga í sig og á.
Nú er þjóðin rík. Nú þyrfti
enginn að þola skort. Ef svo
er, er það reyndar ríkri þjóð til
skammar. Nú er svonefnt lífs-
kjarakapphlaup komið í stað
lífsbaráttunnar. Mikið vill
meira í veraldlegum efnum.
Eins og oft vill verða, þegar
sótt er meira af kappi en forsjá,
gleymist það sem nær okkur
stendur, mannlífið sjálft. Hin
svonefndu bættu lífskjör mæla
ekki aðstoðina við þá sem
undir högg eiga að sækja í
lífsbaráttunni, eða uppeldi
barna og unglinga, sem eiga að
erfa landið, eða aðbúnað aidr-
aðra, sem hafa skapað það,
sem við í dag byggjum á. Allt
er slíkt þó stór hluti af góðu
mannlífi.
Lífskjörin þessi mæla heldur
ekki fjölmargt, sem við eigum
umfram aðrar þjóðir. Til dæm-
is mælast ekki þau lífsgæði sem
í því felast að geta skotist á
fáum mínútum út í fagra nátt-
úruna með fjölskyldu og
vinum, eða einn, og notið
kyrrðarinnar, eða í faðm fjall-
anna, eða í heitar laugarnar.
Og slíkt er öllum frjálst. Hér
eru þetta ekki sérréttindi
þeirra sem ríkir eru. Við eigum
landið öll. Fáar þjóðir geta af
slíkum auði státað.
Þegar landamærin opnast og
þjóðirnar nálgast, munu marg-
ir leita lífsbjargar erlendis. Við
því er ekkert að segja. Við
fögnum með hverjum þeim
sem vel farnast og teljum ís-
land eiga þar Hauk í Horni.
Á okkur, sem heima
verðum, hvílir hins vegar sú
ábyrgð að byggja landið vel.
I öðru íslandsljóði, sem
Guðmundur Ingi Kristjánsson
orti og flutti á Hrafnseyri 17.
júní 1944, segir skáldið:
„/ hillingum bíður ísland enn
með ögur og núp og sand.
Það leggur með draum og sögn
í senn
á sál þína tryggðaband.
-Ognúerþað vort að vera menn
og verðskulda þetta land. “
Ég þakka ísiendingum öllum
það ár sem er að líða. Ég óska
öllum góðs gengis á því nýja.
Ég bið Guð að blessa ís-
lenska þjóð. Megi hann veita
okkur styrk til þess að „verð-
skulda þetta land.“
RÆDA
STEINGRÍMS
má að þau sameinist í þessu
tvennu.
Mér hefur virst sem sumir
telji að samningar við Evrópu-
bandalagið leysi allan vanda.
Það er mikill misskilningur. Þá
mun sem aldrei fyrr reynast
rétt að „hver er sinnar gæfu
smiður“. Þá geta mistökin orð-
ið örlagarík. Minnumst þess
sem skáldið segir „Trúðu á
sjálfs þíns hönd, en undur
eigi“-
Ég treysti íslensku þjóðinni
til að standast það próf, en legg
á það áherslu að til þess verður
sérhver íslendingur að gera sér
grein fyrir því sem framundan
er og vera ætíð vel á verði.
í þeim opna heimi sem virð-
ist á næsta leyti verða hætturn-
ar margar á vegi smáþjóðar.
Hún getur sem hægast horfið í
mannhafið.
Mér hefur orðið tíðrætt um
heilbrigt efnahagslíf, fyrst og
fremst vegna þess, að á því
sviði eru erfiðleikar okkar
þessa stundina og án þess mun
annað duga skammt. En stað-
reyndin er að fleira þarf ef
duga skal.
Styrkur smáþjóðar felst í
hennar arfi, sögunni og tung-
unni, í þeirri sterku ímynd sem
kynslóðirnar hafa skapað.
Þjóðin þarf að hafa þann metn-
að til að bera, sem gerir henni
kleift að standast strauminn
harðan.
Því mætti eins snúa dæminu
við og segja: Án þess styrks
sem sjálfstæðið krefst mun
heilbrigt efnahagslíf duga
skammt.
Nýlega sá ég í erlendu tíma-
riti varpað fram þeirri spurn-
ingu, hvort dagar smáríkjanna
væru liðnir. Höfundur greinar-
innar komst að þeirri niður-
stöðu, að svo væri ekki. Ég er
honum sammála.
Á fyrri öldum og jafnvel
fyrir fáum áratugum voru
smáríkin fótum troðin. Rödd
þeirra heyrðist ekki. Þetta er
gjörbreytt.
Þátttaka í ýmsum alþjóðieg-
um stofnunum, þar sem at-
kvæði vega jafnt, og á smáríkin
er því hlustað, hefur gjörbreytt
stöðu þeirra. Nútíma fjöl-
miðlatækni hefur ekki gert það
síður. Nú berast fréttir á svip-
stundu um heim allan af öllu
sem gerist.
Við íslendingar hefðum ekki
unnið þorskastríðin, svo-
nefndu, nema vegna þess að
kall okkar heyrðist og málstað-
ur okkar hlaut skilning þjóða
heims.
Þessum gjörbreyttu aðstæð-
um smáríkjanna fylgja einnig
skyldur. Nú geta þau beitt
áhrifum sínum til þess að koma
góðu til leiðar, og þeim ber
skylda til að gera það. Sá tími
er liðinn, að okkur varði lítið
um það sem gerist erlendis.
Við lifum í minnkandi heimi.
Flest sem gerist á einum stað
hefur áhrif á heildina.
Við íslendingar höfum á
stundum virst hikandi við að
beita okkur af krafti á alþjóð-
legum vettvangi. Þó eru
ánægjulegar undantekningar.
Við gengum ötullega fram í
því að fá gerðan alþjóðasátt-
mála um hafið og það tókst.
Á síðustu árum höfum við
hvatt til afvopnunar og betri
sambúðar í heiminum. Sér-
staklega höfum við lagt áherslu
á afvopnun á höfunum. Sú
krafa nýtur vaxandi stuðnings.
Ég er sannfærður um að vopna-
Aldrei kemur til mála að íslendingar afsali sér sjálfsákvörðunarrétti sínum til að ráða eigin auðlindum til lands
og sjávar.
búnaður á höfunum verður
fljótlega á dagskrá leiðtoga
stórveldanna.
Það er mikill misskilningur
að við íslendingar séum með
kröfu um takmörkun kjarn-
orkuflotans að bregðast sam-
starfslöndum okkar. Við erum
ekki einir um þá skoðun að
nauðsynlegt sé að draga úr
kjarnorkuvopnabúnaði skipa
og kafbáta, bæði til þess að
forða hafinu frá kjarnorku-
mengun og draga úr hættu á
ófriði.
Ýmsir sérfróðir menn hafa
lýst sömu skoðun. En segja má
að hafið sé okkar heimur og
því beri okkur skylda til að
standa um það vörð.
Að sjálfsögðu fögnum við
þeirri þýðu, sem nú er orðin á
milli Áusturs og Vesturs og
stöðugt eykst. En hún verður
að ná til hafsins.
Við höfum einnig lagt til að
gerður verði alþjóðlegur sátt-
máli um verndun umhverfisins.
Við íslendingar búum við
hreinna umhverfi en flestar
aðrar þjóðir. Þvi veldur fjar-
lægðin frá hinum þéttbyggðu
og mjög iðnvæddu svæðum
heimsins. Við eigum þó einnig
við umhverfisvandamál að
stríða. Ef svo heldur fram sem
horfir um eyðingu andrúms-
loftsins, förum við ekki var-
hluta af því. Mengun hafsins
berst hingað fyrr eða síðar og
gæti lagt íslenskt efnahagsiíf í
rúst.
Ekki þýðir heldur að loka
augunum fyrir því að mengun
fer vaxandi hér á landi. Því
veldur m.a. mikill fjöldi bif-
reiða og ýmis konar iðnaður.
Gróðureyðingin er þó tvímæla-
laust alvarlegasta umhverf-
isvandamál okkar íslendinga.
Þeirri þróun verður að snúa
við.
Umhverfismálin hafa verið
til umræðu á Alþingi ímeira en
áratug. Gera verður ráð fyrir
að skipulag þeirra mála ráðist
þar nú í vetur. Um það sýnist
sitt hverjum, sem von er, þegar
um svo viðamikið mál er að
ræða. Það er einlæg von mín
að um umhverfismálin megi
nást þjóðarsátt. Þá getum við
beitt okkur á alþjóðavettvangi
af fullum krafti gegn þessu
sjálfskaparvíti mannsins, eyð-
ingu umhverfisins, í raun eigin
tortímingu.
Færa má rök fyrir því að
smáþjóðirnar eigi mikilvægu
hlutverki að gegna. Þær ala
ekki með sér drauma um land-
vinninga eða heimsyfirráð. Þær
eiga sína framtíð undir því að
friður haldist. Smáþjóðirnar
geta verið eins konar samviska
heimsins. Til þess þarf þó í
þeim að heyrast.
Við íslendingar höfum sýnt
að þrátt fyrir smæð getum við
komið ýmsu góðu til leiðar.
Við skulum halda því áfram og
við skulum hiklaust gagnrýna
það sem rangt er gert, jafnvel
þótt stórveldi eigi í hlut.
Á því ári sem er að líða hafa
miklar og róttækar breytingar
orðið í Evrópu. Sú þjóðskipan
sem varð eftir heimsstyrjöldina
hefur hrunið á örfáum vikum;
múrinn hefur verið rofinn og
girðingarfjarlægðar. Einræðis-
herrum og spilltum valds-
mönnum hefur verið vikið úr
sæti en lýðræði innleitt.
Þegar hið átakanlega blóð-
bað í Rúmeníu er undanskilið,
hefur þessi bylting orðið með
friðsamlegum hætti og án er-
lendra afskipta. Það er afar
mikilvægt og boðar í raun að
kalda stríðinu er lokið. Vænt-
anlega verður það staðfest í
Vín í sumar með samkomulagi
um takmörkun á hefðbundn-
um herafla og vopnabúnaði í
Evrópu.
Það erfiða ástand, sem ríkti
og ríkir enn víða um heim, á
fyrst og fremst rætur að rekja
til tortryggni manna í millum.
Stöðugt öflugri vopn eru fram-
leidd til varnar og árása á
ímyndaðan óvin. Svarið við
tortryggninni er að skapa
traust á milli þjóða. Það verður
best gert með auknum
kynnum. Að því verður stuðl-
að með frelsi til ferða og já-
kvæðri umfjöllun fjölmiðla
sem flesta múra klífa.