Tíminn - 04.01.1990, Qupperneq 9

Fimmtudagur 4. janúar 1990
Tíminn 9
'ililllllllllllllllllll AÐUTAN llllllllllllllllllllillllllllillllllllllilillllllllllillllllllllllllllillllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
kynnast kosningum
Búskmenn
Nýlega fóru fram kosningar í Namibíu sem fram að þessu
hefur verið verndarsvæði Suður-Afríku en á að hljóta
sjálfstæði á næsta ári. Alheimur fylgdist með og gert var
ráð fyrir hreinum sigri Swapo-manna, jafnvel svo að þeir
næðu þeim tveim þriðju hlutum atkvæða sem hefði gefið
þeim vald til að semja einir stjórnarskrá landsins eftir sínu
höfði. Meirihluta náðu þeir, um 60%, en verða að fá aðra
til liðs við sig til annast stjórnarskrársamninguna.
Ekki var annað að sjá af frétta-
myndum í sjónvarpinu en almenn-
ur fögnuður ríkti í Namibíu með
kosningarnar. Einn hópur íbúa
landsins vill þó gjarnan gleymast í
sjálfstæðisvímunni. Hvað verður
um búskmennina?
Búskmennirnir
mættir á kjörstað
Megn þefur af ólöglegum bjór
fyllti kæfandi loftið um miðjan
morgun, en strjálingurinn af búsk-
mönnum sem biðu þess að greiða
atkvæði sitt í skugga geysistórs
apabrauðs-trés virtist merkilega
rólegur.
Karlarnir, sem voru greinilega
ekki vanir að klæðast þeim fáu
vestrænu fataplöggum sem voru í
eigu þeirra, röbbuðu lágvært sam-
an á sérkennilegri smellandi tungu
sinni um skortinn á atvinnu og
peningum. Konurnar höfðu sveip-
að um sig ábreiðum og skreytt sig
með flóknum, litríkum perlu-
skreytingum og höfðu hemil á
skara af lífsglöðum börnum.
Hér eru komnir síðustu búsk-
mennirnir í Kalaharíeyðimörkinni
sem lifa eingöngu af veiðum og því
sem til fellur. Þar til fyrir 30 árum
notaði þetta fólk eiturörvar til að
viða sér til matar. Það kann enn að
komast af í eyðimörkinni á safa frá
jurtum.
En í þetta sinn eru búskmennirn-
ir búnir að kjósa í fyrsta sinn í
afskekktu byggðinni Tsumkwe í
skrælnuðu búskmannalandi Nam-
ibíu.
Búskmenn verða að
breyta um lifnaðarhætti
Hugmyndin um að kjósa sér
ríkisstjóm stangast á við þá þjóð-
félagsmynd sem búskmenn hafa.
Hvað þá varðar er eina sanna
þrepabygging þjóðfélagsins innan
fjölskyldunnar. Hugtakiðþjóðhef-
ur litla merkingu í þeirra augum.
Stáltröppur yfir girðinguna sem
skilur að Namibíu og Botswana
gera þeim kleift að fara yfir landa-
mærin eins og þeir vilja.
Engu að síður tilheyra þeir núna
óhjákvæmilega nútíma veröldinni.
Þó nokkuð margir búskmenn eiga
ekki afturkvæmt til síns fyrra lífs.
Ungir menn í þeirra hópi hafa lítið
lært að gera í höndunum, og á
svæðinu þeirra er þegar fleira fólk
en landið getur fætt án ræktunar,
vegna stefnu Suður-Afríkumanna
á verndarsvæðum þeirra.
Þegar kosningarnar í Namibíu
fóm fram á dögunum komu tugir
búskmanna á vömbílum frá fjar-
lægum stöðum til að kjósa. Þeir
æptu af fögnuði þegar þeir komu
auga á félaga og vini sem fyrir
voru. Sumir þeirra héldu fast um
boga og örvar sem þeir ætluðu að
selja sem minjagripi.
Búskmennimir, rétt eins og hinir
700.100 skráðu kjósendur landsins,
ætluðu að kjósa þing sem fær það
verkefni að semja stjórnarskrá
landsins þegar þessi síðasta ný-
lenda í Afríkú fær sjálfstæði á
næsta ári. Tveggja þriðju hluta
meirihluta þarf á þinginu til að
annast samningu stjórnarskrárinn-
ar og höfðu Swapo-menn gert sér
vonir um að fá hann einir. Svo fór
þó ekki, þeir hlutu um 60% at-
kvæða, og verða því að fá til
samstarfs menn úr öðmm flokkum
þar til tilskilinn meirihluti hefur
náðst.
Ekki treysta allir Swapo
Tíu flokkar buðu fram, en aðal-
keppinautarnir voru þó aðeins
tveir: Swapo, „South West African
People‘s Organisation“, sem háði í
meira en 20 ár skærubaráttu fyrir
sjálfstæði gegn Suður-Afríku, og
„Democratic Turnhalle Alliance“
(DTA), sem margir hvítir kjósa,
en hvítir menn eiga 80% lands í
Namibíu.
Þótt vafi þyki leika á að Swapo
sé fulls trausts vert fyrir að halda
mannréttindi í heiðri hefur flokk-
urinn heitið því að styðja fjölflokka
lýðræði þar sem réttindi og mál-
frelsi minnihlutahópa verði tryggð.
En margir óttast að ríkisstjórn
undir valdi Swapo eigi eftir að gera
Namibíu að eins flokks landi, og er
hræðslan við það einkum áberandi
meðal 80.000 manna minnihlut-
ahóps hvítra í landinu.
Búskmenn hafa löngum
verið ofsóttir
Sigur Swapo gæti boðað mikla
vá fyrir búskmennina. Meira en
2000 þeirra frá norðurausturhluta
Namibíu, þ.á m. nokkrir sem
höfðu flúið frá Angóla þegar það
land hlaut sjálfstæði frá Portúgal
um miðjan síðasta áratug, börðust
með suður-afríkönskum hersveit-
um gegn Swapo.
Búskmennirnir hafa líka sætt
ofsóknum annarra afrískra ætt-
bálka um langan tíma. Nú vinna
margir búskmenn á bóndabæjum í
eigu svartra annars staðar í Nam-
ibíu og sagt er að þeir sæti lítið
betri meðferð en þrælar. „Ef
Swapo nær öllum völdum er líkleg-
ast að þeir hefni sín og reyni að
drepa einhverja búskmenn," segir
trúboði einn.
Brögðum beitt
í kosningunum
Kosningarnar stóðu í fimm daga
og í upphafi ríkti bjartsýni um að
allt færi vel fram, en þegar á leið
fór að kárna gamanið, þrátt fyrir
nærveru yfir 7000 starfsmanna
Sameinuðu þjóðanna til að hindra
að Swapo, Suður-Afríkustjórn eða
stuðningsmenn hefðu í frammi
ógnanir eða fremdu vísvitandi
afglöp. í vikulok var orðið augljóst
að alls kyns bellibragða hafði verið
neytt til að reyna að hafa áhrif á
kjósendur.
Hjálparstofnunin Oxfam til-
kynnti um „óróavekjandi misfell-
ur“ í framkvæmd kosninganna og
hélt því fram að raunverulegar
lýðræðiskosningar væru ófram-
kvæmanlegar vegna þess að yfir-
stjórn á framkvæmd þeirra hefði
verið falin Suður-Afríku. Stofnun-
in benti á skort á atkvæðaseðlum í
norðurhluta landsins, þar sem er
höfuðáhrifasvæði Swapo, og að
sums staðar hefðu kjörstaðir verið
settir niður í dómshúsum, sem
Oxfam kallaði „tákn kynþáttaað-
skilnaðarstjórnarinnar".
Hvort hér var um að ræða raun-
verulegar tilraunir til að hafa áhrif
á kosningarnar er umdeilanlegt.
David Steel, fyrrum foringi Frjáls-
lynda flokksins breska og meðlim-
ur nefndarinnar sem eftirlit hafði
með kosningunum, sagði: „Fram-
kvæmdin hefur ekki verið gallalaus
frá byrjun til enda, en það er hin
eindregna einbeitni namibísku
þjóðarinnar að sigrast á þessum
göllum sem stendur upp úr.“
Samt voru gerðar klunnalegar
tilraunir til að afvegaleiða kjósend-
ur. Þar má nefna bæklinga sem
dreift var úr flugvél á áhrifasvæð-
um Swapo, þar sem fólki var
ráðlagt að draga það til vikuloka
að fara á kjörstað - í því skyni að
örtröð myndaðist þar þá. Líka var
tilkynnt um a.m.k. eina tilraun til
að stela atkvæðakössum.
Atkvæði Búskmanna
keypt fyrir sykur í brugg
Búskmennirnir fóru ekki var-
hluta af tilraunum óvandaðra til að
beita kosningabrögðum, þó að inn-
an við 5000 manns byggi runna- og
eyðimerkurlandið á þeim 15.000
fermílum sem nefnast Búskmanna-
land. í þeirra tilfelli var beitt
hráum efnivið til heimabruggs til
að kaupa atkvæði. Þar sem alkóhól
hefur tekið sinn toll í samfélagi
þeirra hefur það verið bannað, en
búskmenn kunna að blanda saman
sykri og hraðvirku geri til að fram-
leiða kraftmikinn drykk.
Bæði Swapo og DTA hafa neitað
því að hafa gefið sýnt mikla rausn
í sykurgjöfum, en ungur búskmað-
ur, með derhúfu DPA á höfðinu og
æfingaskó á fótum, lýsti yfir aðild
síns flokks í gjöfunum og hefði
tilgangurinn verið að vinna sigur á
Swapo. „Allir hafa heyrt að ef
Swapo vinnur kæfa þeir búskmenn-
ina fyrst, skera síðan handleggina
af, rista á kviðinn og éta síðan
skrokkinn," sagði hann.
DTA hefur löngum átt mikið
fylgi á svæðum búskmanna og
sigur flokksins þar myndi staðfesta
fullyrðingu hans um að vera sá
flokkur sem verndar hagsmuni
minnihlutahópa gegn Swapo, sem
DPA heldur fram að sé fyrst og
fremst fulltrúi Ovambo-ættflokks-
ins úr norðri, fjölmennasta ætt-
bálksins í Namibíu.
Búskmennirnir dæmdir
til að verða undir?
En hvort sem búskmennirnir
eiga vinum að mæta hjá sigurvegur-
um kosninganna eða ekki þarfnast
þeir brýnt aðstoðar ef þeim á að
takast að komast út úr þeirri erfiðu
stöðu sem þeir eru nú í. Núna er
aðeins ein verslun, sjúkraskýli og,
þótt undarlegt megi teljast, fang-
elsi í Tsumkwe-byggðinni.
Bandaríkjamaðurinn John
Marshall, sem áður var kvik-
myndagerðarmaður en helgar nú
krafta sína því verkefni að kynna
landbúnað á svæði búskmanna,
álítur að búskmennimir séu dæmd-
ir til að verða undir, hver svo sem
fari með völdin í landinu. Hann er
svo svartsýnn að hann segist ekki
eiga aðra ósk heitari en að yfirgefa
Namibíu. „En ég get ekki farið
héðan,“ segir hann, „þetta fólk
verður að fá hjálp.“
Búskmennirnir eru mættir á kjörstað þó að hugmyndin um ríkisstjórn sé þeim framandi og alls ólík þeirri samfélagsmynd sem þeir búa við.
Namibia