Tíminn - 09.02.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Föstudagur 9. febrúar 1990
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Leninismi aflagður
Umbótastefna núverandi valdhafa í Sovétríkjun-
um, sem venjulega er kennd við Gorbatsjov, hefur
tekið á sig enn nýja mynd með samþykkt miðstjórnar
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna um að tímabært
sé að afnema það ákvæði stjórnarskrárinnar sem
veitir Kommúnistaflokknum forystuhlutverk í
sovésku stjórnkerfi og stjórnarfari.
Samþykkt miðstjórnarinnar felur í sér áskorun á
fulltrúaþingið í Sovétríkjunum að samþykkja stjórn-
arskrárbreytingu sem færi í þessa átt. Nú virðist
liggja næst fyrir að kalla saman fulltrúaþingið, leggja
tillögu fyrir það um afnám 6. gr. stjórnarskrárinnar
og fá hana samþykkta. Ef fulltrúaþingið gerir það,
fer ekki milli mála að alræði Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna er úr sögunni. Par með er formlega
opnuð leið til myndunar nýrra stjórnmálaflokka. Ef
af því yrði, sem varla þarf að draga í efa, þá verður
Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna eins og hver
annar hluti fjölflokkakerfis, en ekki stjórnarskrár-
verndaður alræðisflokkur í einsflokkskerfi.
Ekki er ofsögum sagt, að stjórnarskrárbreyting af
þessu tagi myndi valda algerum aldahvörfum í
stjórnmálasögu Sovétríkjanna. Hvað stjórnskipulag
varðar má með réttu segja að kjarni þess hefur falist
í ákvæðum 6. gr. stjórnarskrárinnar um „forystuhlut-
verk“ Kommúnistaflokksins. Grundvöllur sovét-
skipulagsins var einsflókkskerfi og bann við því að
stofna aðra stjórnmálaflokka. Um þennan grundvall-
arþátt stjórnskipulagsins voru hreinar línur, enda
byggðar á fræðikenningum Lenins sjálfs um að
tryggja yrði „menntuðum11 byltingamönnum forystu
í „alræði öreiganna“ sem var það stig þjóðfélagsþró-
unar sem fræðilega tók við af byltingunni. Andstaða
gegn fjölflokkkerfi og þingræði var einkenni á
leninismanum.
Væntanlegt afnám einflokkskerfisins í Sovétríkj-
unum er því augljóst fráhvarf frá leninisma ofan á
þær breytingar sem þegar hafa verið gerðar á
stjórnkerfinu í átt til lýðræðis ásamt mannúðlegri og
umburðarlyndari framkvæmd einræðisvalds en tíðk-
aðist fyrir daga Gorbatsjovs. Ekki er því annað að
sjá en að sovéskir valdhafar séu á góðri leið með að
afneita leninisma að fullu og öllu til viðbótar
fordæmingu á stalinisma, ef einhver munur er á
fræðum þessara kenningasmiða.
Þrátt fyrir allar umbreytingarnar í kommúnista-
heiminum á örstuttum tíma, hefur tillaga Gorba-
tsjovs um afnám einsflokkskerfis í Sovétríkjunum
komið ýmsum á óvart. Ekki er langt um liðið síðan
hann gaf í skyn að svo róttækar breytingar stæðu ekki
til. Við nánari athugun þarf þessi ákvörðun mið-
stjórnar ekki að vekja tóma furðu. Þróunin í
alþýðulýðveldunum, sem verið hafa eins og fylgi-
tungl Sovétríkjanna, er á þann veg að sovétleiðtog-
um var ekki stætt á að ríghalda í leninisma heima
fyrir, þegar þeir höfðu lagt blessun sína yfir lýðræðis-
þróun, fjölflokkakerfi, í fylgiríkjunum. Krafa um
þetta hefði vafalaust orðið hávær meðal lýðræðis-
sinna í Sovétríkjunum. Gorbatsjov hefur áttað sig á
hvað framundan var í því efni og kosið að taka
frumkvæðið sjálfur.
GARRI
Rassskelltir af Neptúnusi
Margir hafa nú á orði, að hið
frjálsa sjómannslíf sé orðið heldur
þvingað fyrst ekki má lenda í
sjóhrakningum án þcss að vera
látinn blása ■ blöðru, og síðan að
vera fluttur sjóhrakinn en kannski
svolítið mildur hreppaflutningi frá
Egilsstöðum til Akureyrar. En
þetta henti einmitt tvo unga menn
nú í vikunni. Þeir náðust á trillu í
mynni Seyðisfjarðar í haugasjó og
voru þá á leið til Akureyrar. Trillan
var stærri en svo að réttindalausir
menn mættu sigla henni, en rétt-
indi höfðu piltarnir tveir engin.
Hvað er ölvun á trillu?
Þetta er náttúrlega alveg á
mörkunum, bæði hvað snertir
mennina sjálfa og réttindamálin.
Þegar svo kom í Ijós að hinir
sjóhröktu voru báðir undir áhrifum
áfengis versnaði enn í lífssjóinn
fyrir þá tvo. Það kemur nefnilega ■
Ijós við þetta tilvik, að menn mega
ekki stýra bát undir áhrifum áfeng-
is frekar en aka bíl undir áhrifum.
Nú þarf að aka bílum um mjóa
akvegi og hemla snöggt ef ástæður
krefjast. Aksturinn og hin nauð-
synlegu viðbrögð eru heldur óþén-
ug sé ökumaður undir áhrifum. Á
sjó þarf að lesa á mælitæki sem
segja til um stefnuna og vara sig á
næstu fjörum. Jafngild ákvæði um
ölvun við akstur og ölvun á sjó
koma ekki alveg heim við almenna
skynsemi. Að vísu á enginn ölvað-
ur hvorki að stýra bíl eða trillu. En
eltingaleikurinn við mungátina má
ekki vera það undantekningarlaus,
að ekki sé gerður greinarmunur á
bfl og trillu. Maður undir stýri er
orðinn brotlegur flnnist meira en
0,50 prómill ■ blóðinu. Sauðdrukk-
inn er sá maður sem hefur 1,50
prómill ■ blóðinu og þar yfir. Sá
sem stýrir trillu jafnvel um skipa-
skurð, en ekki um víðáttur úthafs-
ins eða sjóleiðir fyrir Austfjörðum,
þar sem greiðfærara er, mætti að
skaðlausu hafa svona 0,75 prómill
■ blóðinu.
Saga fallegra stranda
En það er engum mælingum að
heilsa ■ málinu með hina sjóhröktu
pilta. Þeir voru af yfirvöldum ekki
taldir í ástandi til að þola yfirheyrsl-
ur þegar þeir komu á land á
Seyðisfirði, og voru fluttir til Eg-
ilsstaða, þar sem þeir gistu á Hótel
Valaskjálf. Þar sváfu þeir um nótt-
ina skyldi maður halda, en þeir
hafa þá verið árrisulir, því þegar
lögreglan kom um morguninn til
að yfirheyra piltana voru þeir aftur
dottnir í það og þóttu ekki viðtals-
hæfir, a.m.k. ekki tækir ■ yfir-
heyrslu. Þetta getur hafa stafað af
því að menn fyrir austan kunni
ekki að taka á móti sjóhröktum
mönnum, sem er ótrúlegt. Líklegra
er að við séum orðin svo þróuð
menningarþjóð að sjóhrakningar
falli alfarið undir lögreglu og sýslu-
menn. Öðru máli gegndi um
ströndin í gamla daga. I Suðursveit
var talað um falleg strönd. Þau
voru falleg þegar von var á romm-
tunnum eða koníakskvartilum upp
úr strönduðum skipum. Þá var
ekki veríð að spyrja að því hvort
skipreika menn væru drukknir.
Börnin frönsk
Þeir fyrir austan brugðu sem
sagt ekki á sömu ráðin og viðhöfð
voru á tímum hinna fallegu
stranda. Þegar kallarnir höfðu
bjargað skipverjum á landi, blaut-
um og köldum og sumum hálf
meðvitundarlausum voru þeir verst
settu fluttir heim til bæja, þar sem
konur voru reknar í rúmið til að
velgja sængur og hálf meðvitundar-
lausir skipsmenn settir ■ rúmin til
þeirra. Yfirleitt tókst þetta ráð
með ágætum og eru til af því
margar sögur, en Jónasi Hallgríms-
syni varð þetta að yrkisefni, þegar
hann kvað:
Þar eru blessuð börnin frönsk
með borðalagða húfu.
í staðinn fyrír að þeytast með
hina tvo skipreika menn upp á
Egilsstaði átti að hátta þá niður í
rúm á Seyðisfirði samkvæmt for-
dæmi hinna fallegu stranda.
Ekki er enn vitað hvaða dóm
trillukarlarnir fá fyrír að sigla ölv-
aðir út Seyðisfjörð. Austfirðingar
virtust hafa fengið sig fullsadda af
þeim og létu flytja þá til Akureyr-
ar, eða á þeirra sveit. Vonandi
verður bæjarfógeti mildur við sína
týndu syni sem nú eru snúnir heim
eftir að Neptúnus flengdi þá svolít-
ið ■ mynni Seyðisfjarðar.
Garri
VÍTT OG BREITT
„Að flengjast í sandinum"
Árbók Þingeyinga, 31. árgang-
ur, er nýkomin út, reyndar ársett
1988, sem breytir því þó ekki að
ritið er ársrit eins og nafnið bendir
til. Þetta er talsvert stór bók, nærri
300 síður í Skírnisbroti. Eins og
jafnan er um þetta rit er það
fjölbreytt að efni og höfundatalið
eftir því. Meðal höfunda eru sumir
lærðir, en þó fleiri leikir. Þarna
eiga yfirleitt heimamenn í Þingeyj-
arsýslum hlut að máli eða burtflutt-
ir Þingeyingar, sem halda tryggð
við heimahagana. Ekki er ofsagt
að frásagnir í Árbók Þingeyinga
séu góðar og ritmálið ágætt.
Draumur um talshátt
Þormóður Jónsson á Húsavík
ritar stuttan þátt sem hann kallar
Draum um talshátt. Þátturinn er
að vísu of langur til þess að hann
rúmist í þessum Tímadálki. Hann
er eigi að síður skemmtilegt dæmi
um hvað menn getur dreymt ein-
kennilega drauma þar sem fyrir
ber heilt söguefni og mannlífs-
myndir svo ljóslifandi að þær líkj-
ast veruleikanum sjálfum eins og
góður skáldskapur. Persónur í
draumsýn Þormóðs Jónssonar eru
tvær nafngreindar og heita Gunnar
og Kristján, en þriðja aðalpersón-
an hefur ekkert nafn en leikur þó
mikið hlutverk í frásögninni, því
að henni eru lögð í munn þau orð
sem allt snýst um, talsháttinn „að
þola að flengjast í sandinum“, sem
Þormóður hefur aldrei heyrt nema
af vörum þessa draummanns síns
og enginn kannast við að hafa
nokkru sinni heyrt, þótt haldið hafi
verið uppi spurnum um talsháttinn.
Fyrir Þormóði er þessi talsháttur
eigi að síður fullgild íslenska, sem
eigi sér mynd og glögga merkingu.
Myndin er af laxi, sem gengur upp
í á. í árósnum verða ideyrar á
vegi hans og hann crður að
Gunnar
Thoroddsen
„flengjast" yfir þær til þess að
komast í ána. Líklegast er bæði
erfitt og sárt að flengjast í sandin-
um, segir Þormóður Jónsson, en
laxinn lætur ekki þá örðugleika á
sig fá og þýtur upp ána. Talsháttur-
inn „að þola að flengjast í sandin-
um“ þýðir því að guggna ekki við
örðugleika og jafnvel að stælast í
raunum.
Af Kristjáni og Gunnari
Eftir að Þormóður hefur þannig
útskýrt fagmannlega, hvað máls-
háttur draummannsins merkir,
segir hann nánar frá draumnum í
heild. Því miður er ekki hægt að
rekja þá sögu nákvæmlega að öðru
leyti en því að draumurinn gekk út
á það að deilur urðu milli tveggja
manna sem hétu “Kristján" og
„Gunnar" og áður hafa verið
nefndir sem persónur í þessu
drauma-drama. í deilum þessum
skiptast menn í fylkingar um stuðn-
ing við deiluaðila, fleiri fylgdu
Kristjáni en færri Gunnari, en
mjög ber mönnum saman um að
Kristján Eldjárn
þar hefðu snjallir menn ást við, því
að mál sitt fluttu þeir ágæta vel
þegar þeir deildu og mæltu aðeins-
í Ijóðum. Því miður kemur ekki
fram hjá Þormóði neitt dæmi um
ljóðmæli þessara snillinga. Fór þó
svo að mönnum þótti Gunnar fara '
halloka fyrir Kristjáni. Þá bar að
velríðandi mann á steingráum
gæðingi, höfðinglegan í forn-
mannaklæðum og bar skikkju.
Þegar hann hafði spurt hvað fram
fór og áttaði sig á málavöxtum
brosti hann og sagði: „Vissi ég vel
að Gunnar bróðir þolir að flengjast
í sandinum.“ Og lauk þar draumn-
um.
Þormóður Jónsson segir í lok
frásagnar sinnar að í þessu sam-
bandi megi rifja upp að á sínum
tíma kepptu þeir ágætu menn,
Gunnar Thoroddsen og Kristján
Eldjárn um setu á Bessastöðum.
Gunnar hafði að vísu ekki í fullu
tré við Kristján en hann „þoldi að
flengjast í sandinum" og varð síðar
forsætisráðherra.
Svo mörg voru þau orð Þormóðs
Jónssonar. Þetta er skemmtileg
frásaga. I.G.