Tíminn - 06.03.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Þriðjudagur 6. febrúar 1990
Tíniinn
MÁLSVARi FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
BirgirGuðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Evrópsk tískustefna
Meðal algengra orða í stjómmálaumræðum síðustu
ára eru lýsingarorðið „yfirþjóðlegur“ og orðasamband-
ið „yfirþjóðlegt vald“. Hvort sem þýðingin er góð eða
vond stendur „yfírþjóðlegur“ íyrir alþjóðaorðið „supra-
national“, sem á við það, „sem nær út yfír landamörk
einnar þjóðar ... tekur til fleiri en einnar þjóðar ... er
Qölþjóða“, eins og segir í Ensk-íslenskri orðabók Am-
ar og Örlygs.
Ekki er við neinn að sakast þótt ekki hafi verið fúnd-
in betri þýðing á þessu orði. En hvort sem það er af því
að þýðingin sé svo linkuleg í íslenskum eyrum að hún
veki enga forvitni er jafnvíst að merking orðsins er lít-
ið rædd. Fáir verða til þess að spyrja ítarlega um laga-
lega eða pólitíska merkingu þess. Þó vill svo til að í
orðinu „yfírþjóðlegur“ kristallast einkennishugsjón eða
tískustefna vestur-evrópskra stjómmála um þessar
mundir, sem er sú að þjóðir hætti að vera „þjóðlegar“
en gerist „alþjóðlegar“, gefí frá sér „þjóðlegt vald“ en
játist undir „yfírþjóðlegt vald“.
Af sjálfú leiðir, að úr því að fólk hefúr lítinn áhuga á
að vita um efnisinnihald þessa lykilorðs vestur-evr-
ópskra stjómmála er ekki fyrir að fara áhuganum á að
rekja pólitískan uppmna hugsjónarinnar um að leggja
niður fúllveldi þjóðríkja og taka upp „yfirþjóðlegt“
stjómskipulag bandaríkja af einni eða annarri gerð.
Varla er vafí á að bandaríkjahugmynd Evrópustjóm-
málanna er til orðin sem hagsmunamál verksmiðju- og
viðskiptaauðvaldsins, alþjóðlegra auðhringa og stór-
banka. Kveikjan að bandaríkjahugsjón Vestur- Evrópu-
þjóða er landvinningaþörf auðvaldsins, kapitalísk al-
þjóðahyggja.
En hafí svo verið hefur hugsjónagmndvöllur banda-
ríkjahugmyndar Evrópu stækkað með ámnum. Þar er
þess sérstaklega að geta að sósíal-demókratar, sem á ís-
lensku kalla sig jafnaðarmenn, keppa nú sem ákafast
fyrir afnámi þjóðlegs ríkisvalds og eflingu yfírþjóð-
legra valda. Við athugun komast jafnaðarmenn að því,
að „sósíalismi“ er borinn uppi af alþjóðahyggju, hann
er ekki haldinn af búraskap þjóðemishyggjunnar.
Nú kann að vera ósanngjamt og ótímabært að fara að
bera það upp á íslenska jafnaðarmenn að þeir séu sestir
undir árar hjá alþjóðaauðvaldinu með öðmm sósíal-
demókrötum í Evrópu. En það er blindur maður sem
ekki sér að hugur íslenskra sósíal-demókrata og átta-
villtra Alþýðubandalagsmanna hneigist til undanláts-
semi við þá alþjóðahyggju sem farið hefúr sigurför um
Evrópu og er hin pólitíska tískustefna álfúnnar. Inntak
þessarar tískustefnu evrópskra stjómmála er að sýna
fram á nauðsyn þess að þjóðir álfúnnar játist undir „yf-
irþjóðlegt vald“ en hafni þjóðlegum íúllveldisrétti að
sama skapi. Þeir sem aðhyllast þessa skoðun hér á landi
virðast ganga út frá því að Islendingar séu eins og milli
steins og sleggju hvað varðar stöðu sína sem fúllvalda
þjóð, íslensku fúllveldi verði ekki bjargað, en valið
standi um það að „tepgjast Evrópu“ eða lenda í gininu
á Bandaríkjum Norður-Ameríku að öðmm kosti.
Hvað sem segja má um hreinskilni þessarar skoðun-
ar er hún hvorki saklaus né sannfærandi. Hún er berg-
mál evrópskrar tískustefn
Leiðrétting
I forystugrein blaðsins á laugardag er orðinu „ekki“
ofaukið í 16. línu að neðan. Rétt er setningin þannig:
Utanríkisráðherra Frakka er ómyrkur í máli í þessu efni.
Illillllll GARRI
Tími mannvirðinga
Það vekur athygli að kristilegu
kærleiksblómin spretta ekki lengur
eins og þau gerðu í kringum for-
mennskuna í Félagi íslenskra iðn-
rekenda. Kristinn Björnsson Hall-
grímssonar átti að taka við
formennskunni í samtökunum af
Víglundi Þorsteinssyni hjá B.M.
Valiá, sem hefur gegnt formennsk-
unni með ágætum undanfarið. Vig-
lundur hefur haldið á málum ís-
lenskra iðnrekenda af dirfsku og
áræði og alltaf verið óragur að tala
máli samtaka sinna
Keppinautar
beijast
Nú er Ijóst að vegna breytinga hjá
Skeljungi h.f. verður ekki af því að
Kristinn Björnsson geti tekið að sér
formennskuna i samtökum iðnrek-
enda, eins og þó var búið að gera
ráð fyrir. Það byggist á því, að
Kristni mun ætlað að taka við af
Indriða Pálssyni forstjóra Skelj-
ungs, þegar hann kýs að hætta
störfum, en komið mun að þvi, og
hefur Indriði verið nefndur tii enn
stærra embættis. Þegar ljóst var að
Kristinn get ekki fariö í framboð
sem formannsefni iönrekenda, léöi
Víglundur máls á því að fara í
framboð í staðinn, og sitja sem for-
maöur eitt tímabil enn.
En nú hefur það gerst að Lýður
Friöjónsson hjá Vífilfelli hefur
ákveðið að bjóða sig fram sem for-
mannsefni fyrir iðnrekendur, og
kom framboð hans heldur á óvart.
Þessi ákvörðun Lýðs á þó rætur í
samkeppnismálum innan samtaka
iðnrekenda. Víglundur mun vera í
stjórn Sól h.f. sem keppir við Vífil-
fell um sölu á svaladrykkjum, en að
auki er Lýður studdur af Sveini
Valfells jr., sem er fyrir Stcypustöð-
inni h.f. og keppir sem slíkur við
B.M. Vallá. Þannig hafa þeir Lýður
og Sveinn tvöfaldar ástæður til að
sækja að framboði Víglundar. Lýð-
Víglundur Þorsteinsson
ur mun einnig sitja i stjórn Steypu-
stöðvarinnar h.f., en þangað kom
hann i staðinn fyrir Július Sólnes.
Yfirleitt hafa kosningar til for-
mennsku í félagi iðnrekenda farið
friðsamlega frant, en nú stefnir í
kosningabaráttu, þar sem steypu-
fyrirtækin tvii takast m.a. á um
menn í formannssætið.
Sandmokstur og
ríkidæmi
Steypustöðin h.f. var stofnsett af
Sveini Valfells eldra, og varð hann
með tímanum einn af ríkustu
mönnum landsins. Synir hans tveir
sjá um að halda utan um þann auð
sem Sveinn Valfclls lét eftir sig.
Þeim hefur tekist það vei. og mun
enginn ættarauður komast nálægt
Valfellsauönum nema ef vera skyldi
auður Sveins Benediktssonar, sem
synir hans, svo sem Benedikt, hafa
séð um að auka. Er jafnvel talað
um að auður þeirra Sveinssona sé
orðinn meiri en Valfells-eignirnar.
Það má teljast eðlilegt að hinir ríku
vilji gjarnan hafa nokkur manna-
forráð á félagslegum vettvangi.
B.M. Vallá er fyrirtæki, sem stofn-
að var af Benedikt Magnússyni frá
Vallá, sem byrjaði smátt með sand-
sölu, og mokaði sjálfur upp á bila
sina. Síðan óx fyrirtækið, bæði í
höndum Benedikts og síðan Vig-
lundar, sem hefur lengi veitt því
forstöðu með ágætum. Kosning-
arnar um formanninn fyrir félagi
iðnrekenda verður eflaust aldrei
kallað steypustríð, enda er þau háð
annars staðar. En forvitnilegt verð-
ur að fylgjast með niðurstöðunura.
„Fjölskyldumar
fimmtán“
Svo undarlega vill til, að þótt rík-
ar ættir hafi hér verið nefndar, er
þó ekki um að ræða þann hóp ríkra
áhrifaaðiia, sem stundum hafa ver-
ið kallaðar „ijölskyldurnar fimm-
tán“. Þær eiga hins vegar sitt stríð
fyrir höndum, nú þegar Loftleiða-
armurinn gamli er búinn að missa
meirhlutann í Flugleiðum. Það
stríð kemur þessari sögu ekki við,
enda er Kristinn Björnsson ekki i
framboði hjá iðnrekendum, en
vegna ættar sinnar er hann einn af
„gullnum“ drengjum fjölskyidn-
anna og lofar góðu. Hann snýr sér
að fjölskldufyrirtækinu, Skeljungi
h.f. Líklega er óhætt að telja að ijöl-
skyldunum hafi ekki þótt nein
ástæöa til að halda utan um félags-
skap iðnrekenda. Þar er ekki feitan
gölt að flá, og reiðilaust af þeirra
hálfu aö láta aðra deila því brauði.
Sannast sagna er, að sé tekið mið af
Fiugleiðum og Eimskip, þar sem
fjölskyldurnar deila m.a. með sér
völdum, hafa hvorki Valfellsarnir
eða Sveinssynirnir komist lönd eða
strönd, vegna þess, að þótt þessar
tvær ættir séu vel efnum búnar
hafa þær aldrei komist í flokk fjöl-
skyldnanna, sem ráða mestu í Sjálf-
stæöisflokknum og helstu fyrir-
tækjum landsins, að undanskifdu
SÍS. Garri
IVÍTTOG BRElTTi
Villikattamenning
...a good lookin’ joint for stray
cats... Ef einhver er, sem skilur þetta
ekki, skal upplýst að þetta er reyfara-
enska og útleggst í hræmulegri þýð-
ingu - skemmtileg búlla fyrir villi-
kött-.
Þessar bókmenntir gat að líta í í
hinum stóra og glæsilega auglýsing-
apésa, Morgunblaðinu, sem að hluta
til er dreift á kostnað ríkissjóðs og
ratar því inn um alit eins margar bréf-
arifur og sjálft framtalseyðublaðið.
Leiðinni á skemmtilega búllu fýr-
ir villikött er lýst svona: ...í kicked
down Hverfisgata. AHH...AmarhóIl,
great place. Good food as always. In
the cellar; Óperukjallarinn.“
Þessi texti og enn meira af sama
góðgætinu á að laða viðskiptavini að
þeim „good Iookin’joint for stray
cats“ við Hverfisgötuna, sem skýlir
einmana sálum fyrir „the razor
wind.“ Og þama er á visan að róa
„Down there; action, hot eyes all
night long.“
Markaðssetning
Sérfræðingar auglýsingastofu í
markaðssetningu og væntanlega
markhópum settu saman stórauglýs-
ingu í máli og myndum handa
skemmtilegri búllu fyrir villikött og
var svo Morgunblaðinu treyst fyrir að
koma boðskapnum á ffamfæri gegn
smáþóknun.
Villikattabúllan skartaði litfagurri
heilsíðu til að vekja athygli á að þar
væri komin á stemming bannáranna.
Væntanlega er átt við bannárin í
Bandaríkjunum fremur en á íslandi,
því texti auglýsingarinnar er á ensku,
en fyrir þá sem ekki skilja það móð-
urmál fylgja þýðingar á tungu Snorra
og Jónasar, en þær eru hafðar með ör-
smáu letri og greinilega ekki til þess
ætlast að eybyggjar við Dumbshaf
hafi neitt með slík hjálpargögn að
gera.
Atvinnustarfsemin mikla sem lýt-
ur að afþreyingu fer að mestu eða nær
öllu leyti fram á ensku. Poppyfirhell-
ingurinn er allur ensk slanguryrði og
mállýskur og bíómyndir í skemmt-
anahúsum, svo ekki sé talað um sjón-
vörpin, sem farin eru að ganga dag og
nótt. Þar hefur enska slíkan forgang,
að hún er í sannleika sagt þjóðtunga
sjónvarpsstöðvanna.
-Fólkið vill þetta-, segja markaðs-
stjórar stöðvanna og halda eins og
aðrir embættismenn að vitið fylgi
stöðum þeirra, og engilsaxneski
heimurinn með öll sín óviðurkenndu
vandamál, er inni á gafli í hveiju ein-
asta íslenska heimili.
Utlend framtíð
Háreisti og yfirborðsmennska eins
og málræktarátök þjóna ekki öðrum
tilgangi en þeim að gera mannskap-
inn dauðleiðan á málvöndun og rugla
fólk í ríminu. Málrækt hlýtur að vera
samtvinnuð hinu daglega lífi og allri
málnotkun of fer því ekki fram með
rembingi og átökum.
Ef til vill er kominn tími til að
auglýsa fremur á ensku en íslensku
hér á landi og fara að huga að þvi
hvort íslensk menning og ísienskt
þjóðlíf er ekki orðinn hrapaleg tíma-
skekkja, eins og farið er að heyrast úr
ólíklegustu áttum.
Islensk framtíð er útlensk, segir
markaðshyggjan, og eftir hennar
undirleik eiga allir að dansa.
Auglýsing villikattabúllanna er
sótt í bandaríska menningu. Textinn
er í anda Raymond Chandlers, Peter
Cheney eða jafnvel Mickie Spillane,
sem aldrei skrifaði um bannáratíma-
bilið.
Myndimar sem eiga að draga
villikettina að, eru tímaskekkja, því
þær eru frá sjötta áratugnum, stúlka
með túberað hár og villikettimir
greiða sér eins og Elvis Presley
Sá sem hannaði þessa auglýsingu
er álíka illa að sér í amerískum kúltúr
og íslenskum og hefúr ekki hygmynd
um hvenær bannárin vom. En það
hæfir auðvitað ágætlega amerískri
bannárastemmingu við Hverfisgötu,
sem er álíka kjánaleg og amerisk
slanguryrði í íslenskri auglýsingu,
sem höfundurinn skilur ekki einu
sinni. OÓ